آخرین روز سال 2023 برای اقتصاد آمریکا با یک خبر نگران‌کننده همراه بود. صندوق بین‌المللی پول (آی‌ام‌اف) در جدیدترین گزارش خود از سقوط جایگاه دلار آمریکا در ذخایر جهانی طی ۳ ماه سوم سال پیشین میلادی خبر داد. کاهش سهم دلار به کمتر از 60 درصد - دقیقا 59.2 درصد - از ذخایر بانک‌های مرکزی جهانی نشان می‌دهد روند دلارزدایی در سراسر جهان شتاب گرفته است. بر اساس آمار صندوق بین‌المللی پول، این سهم سال 2000 در ابتدای قرن بیست‌ویکم میلادی 70 درصد بود. دلار همچنان به عنوان ارز ذخیره پیشرو در جایگاه نخست جهان قرار دارد، در حالی که سهم یورو نیز که در رتبه دوم ذخایر ارزی جهانی  قرار دارد به 19.6 درصد کاهش یافته است. نسبت ین ژاپن در این رتبه‌بندی از 5.3 درصد در دوره ۳ ماه قبل به 5.5 درصد افزایش یافت اما سهم یوآن چین، پوند انگلیس، دلار کانادا و فرانک سوییس تغییر چندانی نداشته است. در عین حال خبر کاهش سهم دلار در مبادلات نفتی جهانی دیگر خبر نگران‌کننده برای اقتصاد آمریکا طی یک هفته آخر سال 2023 محسوب می‌شود. برای آنکه سال 2023 هر چه بیشتر برای اربابان صندوق ذخیره فدرال ایالات متحده تلخ شود، سهم یوآن چین نیز در ماه‌های آخر این سال در تراکنش‌های بین‌بانکی بین‌المللی افزایش یافته است. با آنکه دلار آمریکا با سهم 88 درصدی در تمام مبادلات در بازارهای ارزی همچنان به طور گسترده در تجارت و امور مالی جهان مسلط است، از سال گذشته میلادی (2022)، گرایش جهانی به سمت استفاده از ارزهای ملی در تجارت به جای دلار آمریکا شروع به افزایش کرد. این روند پس از تحریم‌های ضدروسی مرتبط با اوکراین آغاز شد که به قطع دسترسی روسیه از سامانه‌های مالی غرب و مسدود شدن ذخایر خارجی این کشور انجامید. بانک اروپایی بازسازی و توسعه (EBRD) هشدار داده نقش روزافزون یوآن چین در تجارت روسیه به عنوان پاسخی به تحریم‌های غرب می‌تواند به طور بالقوه قدرت دلار آمریکا را کاهش دهد. اقتصاددانان معتقدند جز روسیه، دیگر کشورهای مستقل نیز در واکنش به محدودیت‌های تجاری اعمال‌شده توسط غرب به سمت یوآن گرایش یافته‌اند که این باعث افت نرخ برابری دلار در مقابل رنمینبی چین شده است. روزنامه وال‌استریت ژورنال، ابتدای این هفته به نقل از ناتاشا کانوا، رئیس راهبردی کالاهای جهانی در بانک آمریکایی «جی‌پی مورگان چیس»، گزارش داد مصرف‌کنندگان و صادرکنندگان جهانی نفت خام اکنون بازار را بدون معاملات تجاری دلارمحور مدیریت می‌کنند. این گزارش یک روز پس از آن منتشر شد که ایران و روسیه، ۲ صادرکننده پیشرو نفت اعلام کردند توافقی را برای تجارت فی‌مابین با پول‌های ملی خود به جای دلار آمریکا نهایی کرده‌اند. در کل کشورهای تحت تحریم غرب، خریدارانی برای کالاهای خود در چین و هند پیدا کرده‌اند و آنها را با تخفیف سخاوتمندانه می‌فروشند. کانوا از «جی‌پی مورگان» بزرگ‌ترین بانک آمریکا و دنیا در گفت‌وگو با وال‌استریت ژورنال با تاکید بر اینکه سهم نفت جهان که با ارزهای دیگر معامله می‌شود به نزدیک 20 درصد از کل مبادلات نفتی سالانه افزایش یافته، می‌گوید: «دلار آمریکا در حال تنازع در بازارهای کالایی است». این روند درباره سایر عمده‌فروشان کالاها کمتر آشکار شده است. با این حال برخی از آنها از جمله برزیل، امارات و عربستان سعودی، اقداماتی را به منظور زمینه‌سازی برای تجارت به واسطه دور زدن دلار آمریکا انجام داده‌اند. بر اساس داده‌های ردیابی‌شده توسط بانک «جی‌پی مورگان چیس» در سال 2023 میلادی 12 قرارداد کلان کالا با ارزهای غیردلاری انجام شده است، در حالی که تنها 7 قرارداد از این دست سال 2022 و تنها ۲ مورد در فاصله  سال‌های 2015 تا 2021 به ثبت رسیده بود. البته این داده‌ها بیشتر به معاملات کالاهای فیزیکی مربوط می‌شود تا معاملات آتی بازارهای مالی. در سال میلادی تازه به پایان رسیده، تقریبا تمام قراردادهای غیر دلاری  نفتی توسط فروشندگان در روسیه تسویه شد. اوایل سال 2023، هند و امارات عربی متحده قراردادی را برای تجارت با ارزهای ملی‌شان امضا کردند و متعاقبا یک پالایشگاه در هند نخستین محموله نفت خام امارات را به روپیه خرید. برزیل و چین نیز به شکلی مشابه نخستین معامله کالایی با ارزهای ملی خود را برای محموله خمیر کاغذ برزیل انجام دادند. ماه گذشته میلادی (نوامبر)،  چین و عربستان سعودی یک قرارداد مبادله ریال - یوآن به ارزش 50 میلیارد یوآن (معادل 7 میلیارد دلار) برای تقویت روابط مالی و گسترش استفاده از ارزهای ملی‌شان امضا کردند. بدون تردید یوآن، ستاره تحولات ارزی سال سپری‌شده میلادی است. طبق داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط سرویس پیام‌رسان مالی جهانی سوئیفت، سهم یوآن از پرداخت‌های بین‌المللی در ماه نوامبر گذشته به بالاترین حد خود رسید و پول چین به چهارمین ارز پرکاربرد سراسر جهان تبدیل شد. وام‌دهی فرامرزی بانک‌های چینی به یوآن نیز افزایش یافته است. بانک خلق چین (بی‌اوسی) یکی از 4 بانک اصلی اقتصاد اژدها، بیش از 30 خط سوآپ ارزی دوجانبه با بانک‌های مرکزی خارجی حتی با عربستان و آرژانتین به عنوان ۲ اقتصاد با‌سابقه سنتی وابستگی به دلار آمریکا دارد. البته ممکن است سیاست‌های لیبرتارینی رئیس‌جمهور دست راستی جدید آرژانتین «خاویر میلی»، این کشور را موقتا از دایره سیاست پولی پکن دور سازد اما مطمئنا کشورهای جدیدی در صف تبادل یوآنی با چین قرار دارند. شرکت تعاونی سوئیفت - مخفف عنوان جامعه جهانی ارتباطات مالی بین‌بانکی - به مرکزیت بروکسل که در حال حاضر بیش از 9700 بانک و موسسه مالی در ۲۰۹ کشور جهان عضو آن هستند اخیرا اعلام کرده سهم رو به رشد یوآن در معاملات فرامرزی نشان‌دهنده روند دور شدن چین از دلار و تلاش‌های پکن برای ترویج استفاده از پول ملی‌اش است.

صفحه 3 را بخوانید