گروه فرهنگ و هنر: جشنواره «کتاب سلام» سال 75  کار خود را آغاز کرد و پس از برگزاری 13 دوره در سال 88 به دلایل مختلف از جمله کمبود منابع مالی متوقف شد. این جشنواره تاثیرگذار در حوزه کتاب کودک و نوجوان پس از 14 سال به همت مرکز هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی قم احیا و برگزار شد و امروز پنجشنبه 14 دی به کار خود پایان می‌دهد. در همین ارتباط «وطن‌امروز» با روح‌الله رفیعی، مدیر مرکز هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی پیرامون احیا و برپایی این رویداد پس از بیش از یک دهه به گفت‌وگو پرداخت.

* * *

* 13 دوره جشنواره در دهه‌های‌ 70 و 80 برگزار و بعد متوقف شد، چه لزومی دیدید دوباره بعد از 14 سال این جشنواره احیا شد؟

شاید برای بعضی مدیران در دوره‌های مختلف رسم بر این باشد که کارها و عناوین جدیدی را برای خودشان راه بیندازند که سال‌ها صاحب عنوان باشند اما با سابقه‌ای که دفتر تبلیغات داشته و کارهای ارزشمندی که طی این سال‌ها انجام شده، ما به این تصمیم رسیدیم به جای اینکه یک عنوان جدید خلق کنیم، برگردیم جشنواره‌ها و برنامه‌هایی را که از قبل معتبر بوده و زحمات زیادی برای آنها کشیده شده، احیا کنیم. جشنواره‌ «کتاب سلام» هم یکی از آن اتفاقات مبارکی بود که در زمان خودش منشأ خیر و برکت در جامعه ادبی کشور بود. البته به دلایل مختلف سال‌ها تعطیل شده بود. 

* دهه 70 تیراژ کتاب‌ها بسیار بالاتر از امروز بود. امسال در بررسی کتاب‌ها شاهد بودیم تیراژها به 500، 700 یا در نهایت هزار رسیده است. مسیر کتاب کودک و نوجوان را با این تغییراتی که شکل گرفته، چگونه می‌بینید؟

 کلا ادبیات کودک و نوجوان افت کرده است، دلیلش هم نگاه سطحی به این حوزه بین بعضی ناشران حوزه‌ ادبیات کشور است، در صورتی که این حوزه‌ ادبیات، پایه و خیلی مهم و تخصصی است. در دهه‌های‌ 70 یا 60 ما آثار خیلی خوبی را شاهد بودیم. تیراژهای خیلی بالایی داشتیم. دلیل اصلی این شرایط هم نوع نگاهی است که برخی ناشران مخصوصا ناشران دولتی - که در عنوان، خودشان را خلاصه کرده‌اند - دارند. اما اگر این سیاست تبدیل شود به میزان تیراژ و به تعداد کتاب‌هایی که فروش رفته، کلا متفاوت می‌شود. آن موقع ناشران می‌روند دنبال نویسنده‌ها و عناوین و موضوعاتی که کیفیت خوبی داشته باشند. کتاب بازار فوق‌العاده خوبی است، به شرطی که کتاب مناسب در اختیار نوجوان قرار دهیم. ما شاهدیم بعضی آثار، تیراژ چند ده‌ هزاری داشته‌اند، چرا؟ چون بر اساس ذائقه کودک و نوجوان شکل گرفته‌اند. در عین حال چارچوب‌های خودشان را حفظ کرده‌اند. اگر مطلب را درست ارائه کنیم، آن وقت در رقابت با فضای مجازی که هیجان خاص خودش را دارد، می‌توانیم پیروز شویم. در این صورت بازار کتاب به دوران اوج خودش باز می‌گردد. همین الان در نهضت ترجمه‌ای که بعضی ناشران شروع کرده‌اند، کتاب‌ها فروش بالایی دارند. البته خیلی از آنها با فرهنگ یا قوانین یا مذهب ما همخوانی ندارند اما پرفروش هستند، چرا؟ چون بر اساس ذائقه‌ امروز کودک و نوجوان ما فعال شده‌اند. پس می‌شود با نگاهی تخصصی و درست، ادبیات کودک و نوجوان را رساند به همان قله‌ای که قبلا قرار داشته است.

* مسیر کتاب‌خوانی را چگونه می‌بیند؟ آیا کتاب‌خوان‌های ما با دهه‌های 60 و 70 فرق نکرده‌اند؟ آیا تعداد کتاب‌خوان‌های ما کم نشده‌ است؟

اتفاقا کتاب‌خوانی ما خیلی زیاد شده است، چون سطح سواد مردم بالا رفته و ضرورت مراجعه به کتاب خیلی بیشتر شده است. اینکه حالا کتاب‌هایی که در بازار هستند، آیا موفق هستند یا نیستند، موضوع دیگری است. فضای مجازی در بازار کتاب تاثیر زیادی داشت و اثرش این بود که رقابت را سنگین کرده است. بعضی کتاب‌ها را سراغ دارم که تیراژشان ۵۰۰ و بعضا 100 بوده است.

* بله! متأسفانه شنیده‌ایم که بعضی کتاب‌ها به صورت زیراکسی وارد بازار می‌شود.

بله! این فقط به این دلیل است که آن نویسنده می‌خواسته یک رزومه در حوزه‌ کودک و نوجوان داشته باشد. این کتاب، اثری در جریان حوزه‌ ادبیات کودک و نوجوان نداشته است. در صورتی که اگر از آن مزیت رقابتی مبتنی بر اثر مکتوب و کتاب قصه استفاده کنیم و از دامی که فضای مجازی برای ما پهن کرده، رد شویم، باید آثار تخصصی خوب و جذاب تولید شود. الان هم شاهد هستیم که کتاب خوب، پرفروش است. افراد وقتی پول می‌دهند و کتابی را تهیه می‌کنند؛ معلوم است که کتاب برای‌شان جذاب است. رسانه کارکردش چیست؟ توجه است. نخستین محصولی که رسانه‌ مکتوب ایجاد می‌کند، توجه مخاطبان است که حاضرند بابتش هزینه کنند. وقتی هزینه می‌کنند که مطمئن باشند تأثیر دارد. این چرخه را اگر خوب نگاه کنیم، می‌بینیم چه محصولات خوبی می‌شود تولید و چقدر می‌توان بازار را پررونق کرد و باز می‌بینیم جامعه چقدر اهل مطالعه است. هر چه فضای مجازی توسعه یافته، بازهم نتوانسته جلوی چاپ کتاب را بگیرد. کتاب همچنان کتاب است اما گاهی جای بعضی چیزها عوض می‌شود. مثلا کتابی چاپ می‌شود که پر از داستانک است. داستانک‌ها جای‌شان در نسخه‌ مکتوب نیست و باید در فضای مجازی منتشر شوند. کتاب امروز رمان است. کتاب امروز داستان‌های طولانی است. داستان‌های بلند جای‌شان در فضای مجازی نیست. همین جنس ورق زدن، خودش کمک می‌کند به فهم کتاب و استقبالش هم زیاد است. در نمایشگاه کتاب خانواده‌ها در به در به دنبال کتاب خوب می‌گردند. امروز سبد مردم برای تأمین کالای فرهنگی‌ نسبت به قبل بزرگ‌تر شده است. کتاب خوب، مشتری خودش را دارد.

* یکی از رویکردهای جشنواره‌ «کتاب سلام»، دین است. تقریبا می‌شود گفت مهم‌ترین رویکرد «کتاب سلام»، رویکرد دینی است و طبیعتا باید اینجوری باشد، چون دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم پشت این قضیه است و هدف دفتر تبلیغات گسترش گرایش‌های دینی است. آیا شما در نگرش دینی نویسندگان، با نگرش دینی دهه‌ 60 تفاوتی می‌بینید؟

نه! دین یک امر فطری است. شما می‌گویید دهه‌ 60 اما من می‌گویم صدر اسلام و قبل‌تر؛ ما وقتی موضوع دین را مطرح می‌کنیم، یعنی همان موضوعاتی است که تمام پیامبران و امامان و بزرگان برای رسیدن جامعه به آن تلاش می‌کردند. چارچوب آن راه یعنی سبک زندگی، یعنی انسان را بتواند به تعالی برساند. موضوع دین تغییر نکرده، اقتباس‌هایی که ما داریم، تغییر کرده است. نوع روایت‌های‌مان تغییر کرده اما مضمون دینی همیشه ثابت بوده است.

* یکی از مسائلی که امروز کتاب کودک و نوجوان را تحت تأثیر خودش قرار داده است، نهضت ترجمه‌ای است که خیلی شدت گرفته است. بعضی این نهضت ترجمه را خوب می‌دانند، بعضی این نهضت ترجمه را مشکلی برای جامعه کتاب‌خوان سطح کشور می‌دانند. نظرتان درباره این نهضت ترجمه در عرصه‌ کتاب کودک و نوجوان چیست؟

ترجمه بد نیست. اگر با نگاه تبادلات فرهنگی نگاه کنیم، خیلی هم خوب است به شرطی که بومی شود. اگر ما هر دانشی را مستقیم بیاوریم؛ دانشی که بر اساس یک زیست‌بوم خاص تعریف شده و بعد در جای دیگری تعریف کنیم، قطعا مفسده خواهد داشت اما وقتی آن اندیشه بومی شود، اثر مثبتی دارد. کلیت ترجمه‌ای را که در کشور شاهد هستیم نه تنها بهتر نشده، بلکه نسبت به متن اصلی آن کتاب‌ها مبتذل‌تر هم شده است. ما وقتی به متن اصلی کتاب مراجعه می‌کنیم، می‌بینیم الفاظ رکیک در آن کتاب نیست اما ناشر برای اینکه کتابش را پرفروش کند با به ابتذال کشاندن آن، فروشش را بالا برده است. این خطرناک است و باید نهادهایی که در این حوزه هستند، توجه بیشتری کنند.

* آیا برای شعرا و نویسندگان و مترجمان برگزیده برای بعد از جشنواره برنامه‌ای دارید؟

پیشنهادی که از طرف آقای باباجانی دبیر جشنواره داده شد، ایجاد دبیرخانه‌ دائمی جشنواره‌ سلام است که نشست‌های مختلف، وورک‌شاپ‌های گوناگون و گعده‌های متعدد دارد و بعدا می‌توان درباره انتشار این نشست‌ها تصمیم گرفت. ما باید بتوانیم تبلیغات، برندسازی و کلاس‌های آموزشی را که نیازمند نویسندگان و اهل قلم در این حوزه هستند، ادامه دهیم. این دبیرخانه همان حلقه‌ مفقوده‌ جشنواره‌ها با برگزیده‌ها و اهالی آن جشنواره است که طی سال می‌توانند در قالب نشست‌ها و گعده‌ها به بهانه‌های مختلف دور هم باشند و نیازهای این طیف را برطرف کنند.