گروه اقتصادی: تنش در مرزهای جنوب شرق ایران و جنوب غرب پاکستان برای هر 2 کشور می‌تواند هزینه‌زا باشد. ایران سرمایه‌گذاری و توجه ویژه‌ای به توسعه منطقه مکران و چابهار دارد. این منطقه با توجه به کریدور شمال - جنوب جزو استراتژیک‌ترین مناطق تجاری ایران در آینده نزدیک به حساب می‌آید. از سوی دیگر بخش قابل توجهی از حیات منطقه همجوار ایران و پاکستان وابسته به اقتصاد ایران است. 

به گزارش «وطن امروز»، هفته گذشته ایران بخشی از مواضع تروریست‌ها را در خاک پاکستان هدف قرار داد. پس از این اتفاق، ارتش پاکستان نیز اقدامی تلافی‌جویانه در مناطق مرزی کشورمان انجام داد. فارغ از بحث‌های امنیتی و دیپلماتیک این اتفاق، تهران و اسلام‌آباد دارای روابط دیرینه اقتصادی هستند. 

با وجود اینکه عمق تجارت بین 2 کشور ایران و پاکستان به 2.5 میلیارد دلار نمی‌رسد و نسبت به حجم اقتصاد 2 کشور ناچیز به حساب می‌آید اما جنبه حیاتی برای جنوب غرب پاکستان دارد. از تجارت 2 میلیارد و ۳۳۰ میلیون دلاری ایران و پاکستان در سال ۱۴۰۱، بیش از 3 میلیون و ۵۳۸ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۴۸۸ میلیون و ۱۶۱ هزار دلار سهم صادرات ایران به پاکستان و ۷۴۶ هزار و ۷۰۰ تن کالا به ارزش ۸۴۱ میلیون و ۸۱۸ هزار دلار سهم واردات ایران از پاکستان بود. عمده‌ترین کالاهای صادراتی ایران به همسایه جنوب ‌شرقی، مشتقات نفتی، گاز مایع، محصولات پتروشیمی، انواع روغن صنعتی و روغن‌موتور، میوه و تر‌بار، صیفی و سبزی، مصالح ساختمانی، محصولات فولادی، کاشی و سرامیک، لوازم خانگی، کود، قیر، حلال‌ها و مواد شیمیایی، شوینده‌ها و محصولات آرایشی و بهداشتی، محصولات پلاستیکی، لوله و شیلنگ، لاستیک و تیوپ خودرو و موتوسیکلت، پوست دباغی‌شده، کاغذ، دستمال کاغذی، نخ و پارچه، فرش و موکت، پوشاک و کفش، شیشه و آینه، یخچال، اجاق‌گاز، گاوصندوق، کولر، لوازم آشپزخانه، سیم و کابل، لوستر و... بوده است. 

از سوی دیگر نزدیک به ۸۰ درصد واردات ایران از پاکستان در فصل بهار انواع برنج بود که ۱۴۰ میلیون دلار از واردات ۱۷۶ میلیون دلاری ایران از این کشور را به خود اختصاص داده است، بعد از برنج دام زنده و گوشت با ۱۴,۵ میلیون دلار، انبه با ۱۲,۲ میلیون دلار، کنجد با ۶,۹ میلیون دلار قرار دارند و موز، نخ و پارچه، لوله‌های بدون درز، ماشین‌آلات بسته‌بندی و ماشین‌آلات مکانیکال صنعتی از دیگر کالاهای وارداتی از پاکستان به ایران در فصل بهار بودند. همان‌طور که پیداست ایران به راحتی می‌تواند جایگزین‌هایی برای پاکستان جهت تامین برنج وارداتی خود پیدا کند اما این فرصت برای پاکستان به اندازه ایران مهیا نیست.

* تامین گازوئیل و بنزین قاچاق از ایران

در کنار موارد یادشده نباید از نقش تامین سوخت و بنزین پاکستان از سمت ایران غافل شد؛ مهمی که به شکل قاچاق انجام می‌شود و در آمارهای رسمی موجود نیست. اوایل امسال روزنامه پاکستانی «The Express Tribune» درباره میزان قاچاق گازوئیل از مرزهای شرق ایران به این کشور نوشته بود: «انجمن فروشندگان نفت پاکستان (PPDA) چند روز قبل اعلام کرد دلالان نفت از افزایش قاچاق سوخت ایران به پاکستان خبر داده‌اند و گفته‌اند تا ۳۵ درصد از گازوئیل فروخته‌شده در پاکستان به صورت غیرقانونی از ایران وارد این کشور می‌شود». بیزینس رکوردر نیز در گزارشی اواسط سال جاری از برآورد قاچاق سالانه 2.81 میلیارد سوخت از ایران به پاکستان خبر داد و نوشت 90 مقام دولتی و 29 سیاستمدار پاکستانی نه‌تنها از این موضوع با جزئیات خبر دارند، بلکه در آن دخیل نیز هستند. مسلما تشدید تنش‌ها در این شرایط بین ۲ کشور باعث خواهد شد قاچاق سوخت از منظر تهران از یک پدیده اقتصادی تبدیل به یک موضوع امنیتی شود و تمام تلاش برای متوقف کردن آن صورت گیرد.

* بازارهای پاکستان تحت تاثیر تنش با ایران

موج اتفاقات اخیر بین ایران و پاکستان اینطور که پیداست به اقتصاد داخلی اسلام‌آباد نیز رسیده است. رویترز در گزارشی در این باره نوشت: «تشدید تنش‌های ژئوپلیتیک بین پاکستان و ایران در روز پنجشنبه، شوک‌هایی را به اقتصاد بحران‌زده پاکستان وارد کرده است به طوری که اوراق قرضه دلاری این کشور را به هم ریخته و بازار سهام آن را تحت تاثیر قرار داده است. داده‌های Tradeweb نشان داد اوراق قرضه 2026 در صبح پنجشنبه با 1.2 سنت کاهش به 71.125 سنت در دلار رسید، همچنین شاخص بورس این کشور 1.6 درصد کاهش یافت».

رویترز در ادامه گزارش خود آورده است: «تنش با ایران در حالی اتفاق می‌افتد که پاکستان با اقتصاد 350 میلیارد دلاری‌اش درگیر تورم بالا و کسری مالی و حساب جاری در میان یک بحران اقتصادی فلج‌کننده قرار دارد. این کشور تحت برنامه کمک مالی 3 میلیارد دلاری صندوق بین‌المللی پول (IMF) قرار دارد که تابستان گذشته آن را از آستانه ورشکستی کامل خارج کرد.»

 در ادامه رویترز سراغ یک کارشناس اقتصادی پاکستانی به نام آنیل سلمان، محقق موسسه تحقیقات سیاسی اسلام‌آباد رفته است. وی در این باره گفته است: «تجارت دوجانبه با ایران، به ارزش بیش از 2 میلیارد دلار، برای هر 2 اقتصاد، بویژه مناطقی مانند بلوچستان در پاکستان که در آن اقتصادهای محلی به طور قابل توجهی به تجارت با ایران وابسته هستند، بویژه برای محصولات کشاورزی و پتروشیمی، بسیار مهم است». 

سلمان به رویترز گفت: «قطع مسیرهای تجاری، تاثیرات اقتصادی فوری بر پاکستان خواهد داشت، از جمله کمبود انرژی در پاکستان و کاهش قابل توجه حجم تجاری 2میلیارد دلاری».

از سوی دیگر هم‌اکنون پاکستان با یک تورم بالا در حال دست و پنجه نرم کردن است. بررسی‌ها نشان می‌دهد تورم ظرف یک دهه گذشته در این کشور همواره کمتر از 15 درصد بود اما از سال 2022 میلادی تورم این کشور ارقام بیشتری را تجربه کرده و حتی در مقطعی به 40 درصد نیز رسیده است. 

* خط تبادل برق بین ایران و پاکستان

ایران همچنین در برنامه داشت تبدیل به بازیگر مهمی در تامین برق پاکستان شود. حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدابراهیم رئیسی 28 اردیبهشت سال جاری در سفر به جنوب سیستان‌و‌بلوچستان خط تبادل برق از چابهار به پاکستان را با حضور نخست‌وزیر این کشور افتتاح کرد. مدیرعامل شرکت برق منطقه‌ای سیستان‌و‌بلوچستان همان زمان در این باره اظهار داشت: پروژه خط ۱۳۲ کیلوولت از بخش پلان چابهار به جیونی پاکستان به ارزش ۲ هزار و ۲۵۰ میلیون افتتاح شد. مهدی پیری افزود: طول این خط ۱۰۰ کیلومتر مدار است که طی ۱۸ ماه تکمیل شده و در زمان کاهش نیاز مصرف برق در کشور، برق به پاکستان صادر و در زمان کمبود، برق از این کشور وارد می‌کنیم. وی بیان کرد: مهم‌ترین هدف افتتاح این خط، ایجاد زیرساخت جهت افزایش صادرات برق به ظرفیت ۱۰۰ مگاوات به کشور پاکستان و ایجاد درآمد ارزی برای کشور است.

* خط لوله صلح؛ اهرم 18 میلیارد دلاری ایران

اواخر سال 1401 شمسی رسانه‌های پاکستانی از هشدار مقامات ایرانی به این کشور بابت تاخیر در ساخت و تکمیل خط لوله واردات گاز ایران تا مارس سال 2024 (فروردین 1403) خبر دادند. بر اساس این گزارش‌ها، ایران از پاکستان خواسته است بخشی از پروژه خط لوله واردات گاز از ایران را تا مارس 2024 در خاک خود بسازد یا آماده پرداخت جریمه 18 میلیارد دلاری باشد. یک مقام ارشد وزارت نیروی پاکستان در گفت‌وگو با وبگاه خبری «نیوز پاکستان» ضمن اعلام این خبر گفت: مقامات تهران حدود 3 هفته پیش در جریان سفرشان به پاکستان این موضوع را به طرف پاکستانی ابلاغ کردند.

به گفته این مقام پاکستانی، در جریان این سفر، مقامات ایرانی گفتند تحریم‌های آمریکا علیه ایران غیرقانونی است و پاکستان بر اساس توافق بازنگری شده سال 2019 موظف است این خط لوله را تا مارس 2024 در خاک خود احداث کند. ایران این خط لوله را در خاک خود از میدان گازی تا نقطه صفر مرزی با پاکستان تکمیل کرده است و منتظر اقدام پاکستان برای احداث بیش از 780 کیلومتر خط لوله تا مرز ایران است.

 بنا بر این گزارش، قرارداد 25 ساله صادرات گاز طبیعی ایران از طریق خط لوله به پاکستان سال 2009 بین ۲ کشور به امضا رسید و قرار بود تا سال 2015 اجرایی شود اما تاکنون تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران و فشارهای آمریکا به دولت پاکستان مانع اجرایی شدن آن شده است. ۲ کشور سپتامبر 2019 این قرارداد را بازنگری کردند و ایران از حق شکایت خود به محاکم بین‌المللی علیه پاکستان صرف‌نظر کرد به شرطی که پاکستان تا مارس سال 2024 این خط لوله را در خاک خود تکمیل کند.

 مقامات ایران بهمن سال گذشته به گفته رسانه‌های پاکستانی، موعد اندک باقی مانده تا فروردین 1403 را به طرف پاکستانی گوشزد کرده و گفته بودند اگر دولت اسلام‌آباد تا 15 ماه دیگر این خط لوله را تکمیل نکند، ایران بابت ضرر و زیان خود از کشیدن خط لوله تا مرز پاکستان، در محاکم بین‌المللی، ‌طلب غرامت 18 میلیارد دلاری خواهد کرد. 

بر اساس قرارداد بازنگری شده در سال 2019، این خط لوله قرار است روزانه 750 میلیون فوت مکعب گاز طبیعی ایران را به پاکستان انتقال دهد. پاکستان باید برای اجرایی شدن این قرارداد، 781 کیلومتر خط لوله از منطقه «نوابشاه» تا نقطه مرزی خود با ایران بکشد.

در قرارداد اولیه که سال 2009 منعقد شده بود، دولت پاکستان موظف شده بود در صورت تاخیر در احداث خط لوله تا مرز ایران، از ژانویه سال 2015 روزانه یک میلیون دلار غرامت بابت تاخیر در پروژه به طرف ایرانی پرداخت کند اما با وجود تاخیر، طرف پاکستانی به بهانه تحریم‌های ایران مبلغی بابت تاخیر در پروژه به ایران نپرداخت و در عوض ۲ کشور سپتامبر 2019 با قراردادی جدید، قرارداد قبلی را بازنگری کردند و حالا موعد مارس 2024 (فروردین 1403) به عنوان زمان نهایی تکمیل خط لوله در طرف پاکستان در نظر گرفته شده است و ایران بر اساس بندهای این قرارداد می‌تواند در صورت تاخیر طرف پاکستانی، به محاکم داوری بین‌المللی شکایت کرده و از پاکستان ‌طلب غرامت کند.