۱- سال‌هاست مرزهای پاکستان به دلیل نبود نظارت از سوی اسلام‌آباد به کریدورهای تروریسم و قاچاق تبدیل شده‌اند. ناامنی در مرزهای شرقی اگر زمانی فقط محدود به فعالیت‌های اشرار و قاچاقچیان مواد مخدر بود اما طی 2 دهه گذشته این ناامنی و نبود نظارت روی مرزها باعث ایجاد مسیرهای امن برای ایجاد ناامنی و ترور در ایران شده است. پس از خاطره تلخ تروریست‌های موسوم به جندالله و جنایات عبدالمالک ریگی در تاسوکی و ترور فرماندهان در دهه 80، برخی سرویس‌های امنیتی غرب و شیوخ خلیج ‌فارس روی منطقه بلوچستان پاکستان سرمایه‌گذاری گسترده‌ای انجام دادند که نهایتا به پیدایش گروهک تروریستی موسوم به جیش‌العدل در منطقه بلوچستان پاکستان منجر شد. با توجه به میزان نفوذ آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها روی ارتش و سرویس اطلاعاتی پاکستان و تزریق دلار‌های نفتی، پاکستان رسما پناهگاه تروریست‌ها شد. تروریست‌ها در پاکستان آموزش می‌دیدند، طراحی عملیات می‌کردند، به راحتی وارد ایران می‌شدند، عملیات تروریستی انجام می‌دادند و سریع به پناهگاه‌شان در خاک پاکستان بازمی‌گشتند. ایران بارها اسامی و محل استقرار این تروریست‌ها را به دولت، ارتش و دستگاه امنیتی پاکستان داده بود اما اقدامی از سوی این کشور انجام نشد. دولت پاکستان نشان داد در قبال برخورد با این تروریست‌ها مسؤولیت‌پذیر نیست. مقامات وزارت خارجه پاکستان نیز بارها اعلام کردند کنترلی بر منطقه استقرار تروریست‌ها در بلوچستان پاکستان ندارند. در واقع ایران با شرایطی مواجه شد که بخشی از خاک کشور همسایه به پناهگاه تروریست‌های عامل ناامنی در ایران تبدیل شد و کشور همسایه نیز مسؤولیتی در قبال آنها بر عهده نگرفته است. اگرچه بارها عملیات‌هایی در خاک پاکستان انجام شد و عده‌ای از تروریست‌ها به هلاکت رسیدند اما این اقدامات صرفا به صورت مقطعی انجام شد.  

۲- عملیات‌های تروریستی گروهک تروریستی موسوم به جیش‌العدل در شرق ایران در چند سال اخیر بشدت افزایش یافته است،‌ بویژه نقشه‌های آمریکا برای بازسازی داعش در شرق ایران تحت عنوان داعش خراسان هم باعث شد خطر این گروهک‌ها در حال تبدیل شدن به یک بحران امنیتی در شرق کشور شود. عملیات تروریستی در راسک و سرنخ‌های حادثه تروریستی در کرمان نشان داد ایران باید هرچه سریع‌تر فکری برای ایجاد امنیت بیشتر در مرزهای شرقی خود کند. یکی از دلایلی که ادامه این وضعیت را برای ایران غیرقابل تحمل کرده است، موضوع امنیت اقتصادی است. ایران برنامه‌های بلندمدتی در حوزه‌های توسعه دارد که یکی از مهم‌ترین این برنامه‌ها میزبانی از کریدورهای شرق به غرب، توسعه بندر چابهار و تبدیل شرق و جنوب کشور به یک هاب مهم در آینده تحولات اقتصادی منطقه و دنیاست اما آمریکا و برخی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از طریق تروریست‌های مستقر در خاک پاکستان، با تدارک عملیات‌های تروریستی در شرق ایران، دنبال مخدوش کردن امنیت سرمایه‌گذاری در شرق کشور هستند. به همین خاطر تغییر وضعیت ایجاد ناامنی توسط تروریست‌های مستقر در پاکستان در شرق ایران، برای ایران به یک اولویت مهم تبدیل شد.

3- بعد از حمله به مقر تروریست‌ها در خاک پاکستان، دولت آمریکا و دولت انگلیس فشار زیادی به ارتش پاکستان وارد کردند تا علیه ایران اقدام متقابل انجام دهد. ارتش پاکستان بامداد پنجشنبه از طریق راکت و پهپاد به یکی از مناطق جدار مرزی با ایران حمله کرد. ارتش پاکستان مدعی است به مقر برخی تروریست‌های جدایی‌طلب منطقه بلوچستان پاکستان که نزدیک مرز و درون خاک ایران مستقر شده‌اند، حمله کرده است. ادعای تروریست بودن افراد کشته‌شده محل تردید است. این موضوع نشان می‌دهد اقدام پاکستان واکنشی شتاب‌زده و غیرمتوازن بوده است اما به هر حال برای نخستین بار تنش میان 2 کشور به مرحله بی‌سابقه‌ای رسید.

۵- ایران در سال‌های گذشته بارها حسن‌نیت خود را نسبت به پاکستان نشان داد. از جمله در موضوع کشمیر، ایران موضع پاکستان را در مقابل هند تایید و تقویت کرد. اشتراکات دینی و فرهنگی زیاد هم باعث شده با وجود حمایت پاکستان از تروریست‌ها، روابط ۲ کشور بدون تنش باقی بماند اما تنش روزهای اخیر بین ایران و پاکستان این پیام را به دولت و ارتش پاکستان منتقل کرده که ادامه این وضعیت برای ایران قابل تحمل و قبول نیست. پاکستان نشان داده مسؤولیت‌پذیر نیست. برخی معتقدند چندپارگی حاکمیت در این کشور و شکاف میان دولت و ارتش و میزان نفوذ آمریکا و عربستان سعودی در ارتش پاکستان، عوامل اصلی مسؤولیت‌گریزی این کشور در قبال تعهدات مرزی خود با ایران است. اما الان با ایجاد این تنش، این موضوع مطرح است که پاکستان سرانجام متوجه شده هزینه‌های اسکان تروریست‌ها در خاک خود و بی‌توجهی نسبت به اقدامات تروریستی آنها در خاک ایران در حال افزایش است. افزایش بی‌سابقه تنش در روابط ۲ کشور ولو اینکه یک تنش مقطعی 48 ساعته باشد؛ این پیام را برای اسلام‌آباد به همراه داشته که با وجود فشار آمریکا اما باید نسبت به هزینه‌ساز شدن اسکان تروریست‌ها تصمیمی جدید و جدی بگیرد. یکی از نکات مهمی که دولت و ارتش پاکستان باید مدنظر قرار دهند این است که در صورت تداوم تنش با ایران، بازدارندگی‌های امنیتی و هسته‌ای این کشور به شدت مخدوش می‌شود و این برای اسلام‌آباد که دائما درگیر تنش‌های نظامی و امنیتی با هندوستان است، اتفاقی بسیار ناخوشایند است.

بنابراین وضعیت فعلی نشان می‌دهد دولت و ارتش پاکستان باید بین رویه فعلی یعنی بی‌توجهی به نگرانی‌های امنیتی ایران به خاطر حضور تروریست‌ها در خاک پاکستان و کاهش تنش با ایران و تجدیدنظر در حمایت از تروریست‌ها اولویت‌سنجی کند.

به همین خاطر اکنون این گزاره مطرح است: تنش فعلی در روابط ایران و پاکستان می‌تواند به بستری برای تصمیم‌گیری جدی‌تر در قبال تروریست‌ها و برداشتن گام‌های عملی از ناحیه پاکستان برای برخورد با تروریست‌ها تبدیل شود. ایران نشان داده ادامه وضعیت فعلی و فعالیت آزادانه تروریست‌ها در خاک پاکستان را تحمل نخواهد کرد. پاکستان هم اگرچه یک کشور غیرنرمال و به لحاظ تصمیم‌گیری چند پاره است، از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های ایران بویژه در حوزه‌های امنیتی، دفاعی، سیاسی و اقتصادی مطلع است بنابراین پاکستان باید نسبت به تامین امنیت مرزهای شرق ایران مسؤولیت بپذیرد و اجازه ندهد مناسبات خوب با ایران به خاطر گروهک‌های تروریستی مورد حمایت آمریکا و برخی کشورهای عربی، تبدیل به تنش شود. اجرای توافقات امنیتی با ایران برای برخورد با تروریست‌ها حتما منافع ملی پاکستان را بیشتر از رویه فعلی تامین خواهد کرد. ایران و پاکستان سال‌هاست دارای مناسبات سیاسی و فرهنگی مطلوبی هستند. 2 کشور دهه‌هاست بدون تنش با یکدیگر در حال مراوده هستند اما در سال‌های اخیر آنچه مناسبات خوب میان 2 کشور را تا حدی تحت‌الشعاع قرار داده، فعالیت‌های تروریستی است. ایران مدارک و اسناد مربوط به اسکان تروریست‌های موسوم به جیش‌العدل در خاک پاکستان را در اختیار دولت و ارتش و سرویس امنیتی پاکستان قرار داده است. وزیر خارجه ایران نیز دیروز اعلام کرد برنامه ایران برای برخورد با تروریست‌ها از مبدا و ابتدای فعالیت تروریستی ادامه دارد. اکنون نوبت پاکستان است که حسن نیت خود را برای تفاهم بر سر تروریست‌زدایی از مناطق مرزی خود با ایران نشان دهد.

******

به گزارش «وطن امروز»، بلافاصله پس از این حمله، وزارت خارجه پاکستان مدعی شد این حمله علیه مخفیگاه‌های گروهی پاکستانی به نام سرمچار که اسلام‌آباد آنها را تروریستی می‌داند انجام شده است. 

پاکستانی‌ها همچنین اعلام کردند حمله به یکی از روستاهای سراوان در پاسخ به حمله ایران به مقر تروریست‌های موسوم به جیش‌العدل در خاک پاکستان انجام شده است. سه‌شنبه گذشته (26 دی) اعلام شد برخی مقرهای گروهک تروریستی موسوم به جیش‌العدل در خاک پاکستان مورد هدف پهپاد و موشک قرار گرفت. گروهک تروریستی جیش‌العدل در سال‌های اخیر عملیات‌های تروریستی متنوعی در خاک ایران بویژه در استان سیستان‌وبلوچستان انجام داده است که طی آن ده‌ها نفر از مردم عادی و نیروهای نظامی و انتظامی به شهادت رسیده‌اند. ایران در سال‌های اخیر بارها نسبت به تحرکات این گروهک تروریستی در خاک پاکستان هشدار داد. سال 1391 توافقنامه امنیت مرزها توسط ایران و پاکستان امضا شد اما از آن زمان تاکنون دولت پاکستان نسبت به حضور تروریست‌های ضد ایرانی در خاک خود اقدامی انجام نداده. نمونه بارز آن گروهک تروریستی ریگی بود که نه‌تنها در منطقه بلوچستان پاکستان دژهای نظامی ایجاد کرده بود، بلکه در کویته نیز دفتر ایجاد کرد. ریگی در فاصله نزدیک به 10 سال بارها عملیات‌های تروریستی در شرق ایران انجام داد که مهم‌ترین آن کشتار جاده تاسوکی در سال 1384 و نیز ترور فرماندهان ایرانی و سران عشایر بلوچ از جمله سرلشکر شهید شوشتری در مهر 1388 بود. سرانجام ریگی با یک عملیات پیچیده اطلاعاتی دستگیر شد اما خاک پاکستان پناهگاه تروریست‌های جدیدالتاسیس شد. این بار گروهی تروریستی موسوم به جیش‌العدل در خاک پاکستان تاسیس شد و اقدام به انجام عملیات‌های تروریستی در خاک ایران کرد.  

مسؤولیت‌ناپذیری پاکستان و نیز برخی شواهد نشان داده است ارتش پاکستان و سرویس امنیتی این کشور تحت نفوذ آمریکا و انگلیس و نیز تامین مالی عربستان سعودی و امارات، اقدامی برای کنترل و برخورد با تروریست‌ها انجام نمی‌دهند. به گونه‌ای که خاک پاکستان تبدیل به پناهگاهی امن برای تروریست‌ها شده. آزادی عمل تروریست‌ها در خاک پاکستان به گونه‌ای است که این تروریست‌ها طی ماه‌های اخیر فیلم‌هایی از رزمایش‌های صدها نفری خود در خاک پاکستان منتشر کرده‌اند. عملیات‌های اخیر این تروریست‌ها در خاک ایران نیز نشان می‌دهد آنها هم در حوزه لجستیکی و هم در حوزه آموزش، سطح بالاتری از عملیات‌های تروریستی را انجام می‌دهند. 

در حمله تروریستی گروهک جیش‌الظلم به پاسگاه راسک که 24 آذرماه انجام شد؛ 11 نفر از پرسنل مظلوم فراجا به شهادت رسیدند. به اعتقاد کارشناسان نظامی و امنیتی، تدارک این عملیات تروریستی و نیز برنامه‌ریزی آنها برای جلوگیری از اقدام تیم‌های پشتیبان نیروهای نظامی و انتظامی از نیروهای فراجا در راسک، نشان می‌دهد این تروریست‌ها تحت آموزش‌های جدیدتری قرار گرفته‌اند.

پس از حادثه تروریستی راسک، تروریست‌های جیش‌الظلم چندین عملیات و ترور کور دیگر در استان سیستان‌وبلوچستان انجام دادند. با وجود تذکرات مکرر ایران اما باز هم دولت و ارتش و سرویس امنیتی پاکستان همانند 20 سال گذشته، از پذیرش مسؤولیت سر باز زدند. در نهایت سه‌شنبه 26 دی یکی از مقرهای فرماندهی تروریست‌های موسوم به جیش‌العدل در عمق 50 کیلومتری خاک پاکستان مورد هدف پهپاد و موشک قرار گرفت و طی آن تعدادی از تروریست‌ها به هلاکت رسیدند. پس از این اقدام، دولت پاکستان ضمن محکوم کردن ایران مدعی شد آنها کنترلی روی این مناطق از خاک خود ندارند! پاکستان همچنین واکنش شتابزده و عجولانه‌ای علیه ایران انجام داد. آنها سفیر خود را از ایران فراخواندند و اجازه بازگشت سفیر ایران را به اسلام‌آباد هم ندادند. در نهایت ارتش پاکستان با حمله پهپادی به یکی از روستاهای جدار مرزی با ایران، 10 نفر از اتباع پاکستانی مقیم خاک ایران را کشت تا به نوعی اعتراض خود را نسبت به حمله به مقر تروریست‌های جیش‌الظلم نشان دهد.

* واکنش معنادار وزارت امور خارجه

پس از حمله بامداد پنجشنبه گذشته به یکی از روستاهای سراوان، ایران بلافاصله این اقدام ارتش پاکستان را محکوم کرد و خواستار توضیح فوری اسلام‌آباد درباره این حادثه شد. وزارت امور خارجه ایران نیز بیانیه‌ای منتشر کرد که حاوی نکات مهمی بود. متن این بیانیه به شرح زیر است: «وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اقدام غیرمتوازن و غیرقابل پذیرش پاکستان در حمله‌ پهپادی به شهروندان غیرایرانی روستایی در جدار مرزی 2 کشور را محکوم می‌کند. جمهوری اسلامی ایران در عین حال که به سیاست حسن همجواری و برادری بین 2 ملت و 2 دولت ایران و پاکستان پایبند است و اجازه نمی‌دهد دشمنان روابط خوب و برادرانه 2 کشور را تیره کنند؛ امنیت مردم و تمامیت ارضی کشور را خط قرمز خود برمی‌شمرد و از دولت دوست و برادر پاکستان قویا انتظار دارد به تعهدات خود در ممانعت از استقرار پایگاه‌ها و گروه‌های مسلح تروریستی در خاک پاکستان پایبند باشد. در حادثه سه‌شنبه 26/۱۰/1402، قرارگاه مرزی نیروی زمینی سپاه مستقر در استان سیستان‌وبلوچستان، با مشاهده‌ آمادگی یک گروه تروریستی برای عزیمت به سمت خاک جمهوری اسلامی ایران جهت انجام عملیات تروریستی دیگری مانند اقدام جنایتکارانه راسک، اقدام به عملیات پیشگیرانه علیه این گروه تروریستی در پادگان و مقر استقرار آنان در ارتفاعات منطقه و کیلومترها دورتر از مناطق مسکونی کرد که این رویه بخشی از وظایف ذاتی نیروهای مرزی ایران برای مقابله‌ «متناسب» با هرگونه تهدید تروریستی قریب‌الوقوع علیه مردم و شهروندان کشور است. تاکید می‌نماید حساب دولت دوست و برادر پاکستان از تروریست‌های مسلح جداست و ایران همواره به سیاست همسایگی خود پایبند است و اجازه نمی‌دهد دشمنان و ایادی تروریست آنها این روابط را بویژه در زمانی که نسل‌کشی و جنایات رژیم صهیونیستی مسأله اول جهان اسلام است، تیره کنند».

بیانیه وزارت امور خارجه ایران در کنار اینکه به‌درستی تاکید کرده است حساب دولت پاکستان را از حساب تروریست‌های مسلح جدا می‌داند؛ به این نکته نیز تاکید کرده است که حمله نیروی زمینی سپاه به تروریست‌های مستقر در پاکستان، در واقع جلوگیری از وقوع یک عملیات تروریستی بود که تروریست‌ها در حال آماده شدن برای اجرای آن در خاک ایران بودند. بیانیه وزارت امور خارجه ایران این نکته را نیز مورد اشاره قرار داده است که سپاه این تروریست‌ها را در مکانی دورتر از مناطق مسکونی مورد هدف قرار داد. این در حالی است که ارتش پاکستان به بهانه واهی مقابله با تروریست‌ها، جان تعدادی از مردم یک روستا را گرفت. 

* سپاه جلوی چه چیزی را گرفت

دیروز جزئیاتی جدید از وقایع مرتبط با عملیات ضدتروریستی جمهوری اسلامی در شرق کشور ارائه شد. یک منبع آگاه در این‌ باره به ایرنا گفت: این گروه تروریستی در مناطق غیرمسکونی کوه‌های عمق پاکستان اقدام به تاسیس پادگان نظامی و آموزشی کرده که اطلاعات دریافتی حاکی از طراحی یک عملیات بزرگ تروریستی قریب‌الوقوع توسط این گروه در مناطق شرق ایران بود. این مقام مسؤول افزود: سطح اشراف بر این گروه تروریستی و قدرت عملیاتی نیروهای مسؤول به میزانی بود که به محض آغاز حرکت تروریست‌ها زیر ضربه عملیاتی رفته و بخش قابل توجهی از تاسیسات، تجهیزات و نیروهای این گروهک نابود شد. این مقام آگاه با اشاره به اقدام تقابلی پاکستان در واکنش به این عملیات، از تشکیل جلسه فوری شورای عالی امنیت ملی در صبح پنجشنبه خبر داد و افزود: بررسی‌ها حاکی از آن است که برخلاف اخبار منتشر شده در رسانه‌ها، این واکنش در جدار مرزی ایران و توسط چند پهپاد کوچک انفجاری صورت گرفته و برخلاف عملیات ایران، بخشی از اتباع عادی پاکستانی ساکن در جدار مرزی در این حادثه مورد هدف قرار گرفته‌اند. وی با اشاره به برگزاری 2 جلسه شورای عالی امنیت ملی در صبح و بعدازظهر پنجشنبه گذشته به ریاست رئیس‌جمهور افزود: سیاست قطعی جمهوری اسلامی صیانت از چارچوب امنیت ملی کشور با همه ابزارهای موجود است و بر این اساس در آینده نیز هرگونه تحرکات و تدارک عملیات تروریستی از این دست، تحمل نخواهد شد. این مقام مسؤول در پایان گفت: هر چند اولویت برای ما همکاری امنیتی با همسایگان برای حل مساله تروریسم است اما این سیاست قطعی مورد اشاره، در مراودات امنیتی با کشورهای همسایه به صورت رسمی به آنها منتقل شده و مبنای عمل خواهد بود.

* پاکستان: به تروریست‌ها اجازه سوءاستفاده ندهیم

دیروز جمعه جلیل عباس جیلانی، وزیر خارجه پاکستان با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران تماس گرفت و گفت نباید به تروریست‌ها و دشمنان روابط، اجازه سوءاستفاده داد.

در این گفت‌وگوی تلفنی، حسین امیرعبداللهیان ضمن بااهمیت خواندن جایگاه پاکستان در سیاست خارجی و همسایگی جمهوری اسلامی ایران، گفت: مناسب است محور همکاری‌های امنیتی و نظامی که در گذشته مورد توافق و تاکید مقامات 2 کشور قرار گرفته است، با جدیت دنبال شود.

امیرعبداللهیان با بیان اینکه نیروهای امنیتی ایران در قرارگاه‌های عملیاتی خود با هرگونه‌ عملیات تروریستی در همان ابتدا مقابله می‌کنند، گفت این نیروها اجازه تحرک عملیاتی به تروریست‌ها را نمی‌دهند.

رئیس دستگاه دیپلماسی ایران با اشاره به عملیات ضد تروریستی اخیر قرارگاه محلی ایران علیه گروهک جیش‌الظلم که مسؤولیت بسیاری از عملیات تروریستی از جمله حمله اخیر به پاسگاه انتظامی راسک را بر عهده گرفته، تاکید کرد: این اقدام عملیاتی در راستای وظایف آنی قرارگاه عملیاتی منطقه سیستان‌وبلوچستان و در جهت خنثی‌سازی تهدید تروریستی فوری بود که با توجه به شواهد و مستندات بیش از 50 تروریست در این مکان در حال آماده‌سازی برای انجام اقدام تروریستی علیه ایران بودند که با اقدام به‌موقع نیروهای ایرانی ناکام ماندند.

امیرعبداللهیان با تاکید بر احترام جمهوری اسلامی ایران به حاکمیت و تمامیت ارضی کشور دوست، برادر و همسایه پاکستان، گفت: حاکمیت و تمامیت ارضی پاکستان قویا مورد توجه ماست و همکاری‌های 2 کشور برای خنثی و نابود کردن اردوگاه‌های تروریستی در خاک پاکستان ضروری است.

وی افزود: در شرایطی که رژیم صهیونیستی به کشتار زنان و کودکان در فلسطین مبادرت می‌ورزد، لزوم اتحاد جهان اسلام و کشورهای بزرگ و موثر، بیش از پیش احساس می‌شود.

جلیل عباس جیلانی، وزیر خارجه پاکستان نیز در این گفت‌وگوی تلفنی با اشاره به آرمان‌های مشترک 2 کشور در مبارزه با تروریسم، گفت: نگرش مشترک در مبارزه با تروریسم هسته اصلی همکاری 2 کشور است و پاکستان همواره بر روابط برادرانه و سازنده با ایران تاکید داشته و حق حاکمیت و تمامیت ارضی همواره مورد توجه جدی پاکستان است.

وی با تاکید بر علاقه و احترام ویژه ملت و دولت پاکستان به جمهوری اسلامی ایران، بر توسعه مناسبات برادرانه در تمام ابعاد بین 2 کشور تاکید کرد و افزود: ما 2 همسایه دیرینه و مسلمان هستیم، تروریسم دشمن مشترک ما است و نباید به تروریست‌ها و دشمنان روابط، اجازه سوءاستفاده داد.

وزیر خارجه پاکستان گفت همکاری و برادری محور اصلی کار ما است. وزیر خارجه پاکستان همچنین از امیرعبداللهیان برای دیدار رسمی از اسلام‌آباد دعوت کرد.

******

پس از نشست دیروز کمیته امنیت ملی پاکستان، اعضای کابینه این کشور با تصمیم نهایی رهبران سیاسی و نظامی برای از سرگیری روابط کامل دیپلماتیک با جمهوری اسلامی ایران و بازگشت سفرای 2 کشور به پایتخت‌های یکدیگر موافقت کردند. بر اساس تصمیم کمیته امنیت ملی پاکستان، این کشور سطح کامل روابط دیپلماتیک با ایران را از سرگرفته و بزودی سفیران ایران و پاکستان به پایتخت‌های یکدیگر اعزام می‌شوند.

 

******

به گزارش «وطن امروز»، هفته گذشته ایران بخشی از مواضع تروریست‌ها را در خاک پاکستان هدف قرار داد. پس از این اتفاق، ارتش پاکستان نیز اقدامی تلافی‌جویانه در مناطق مرزی کشورمان انجام داد. فارغ از بحث‌های امنیتی و دیپلماتیک این اتفاق، تهران و اسلام‌آباد دارای روابط دیرینه اقتصادی هستند. 

با وجود اینکه عمق تجارت بین 2 کشور ایران و پاکستان به 2.5 میلیارد دلار نمی‌رسد و نسبت به حجم اقتصاد 2 کشور ناچیز به حساب می‌آید اما جنبه حیاتی برای جنوب غرب پاکستان دارد. از تجارت 2 میلیارد و ۳۳۰ میلیون دلاری ایران و پاکستان در سال ۱۴۰۱، بیش از 3 میلیون و ۵۳۸ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۴۸۸ میلیون و ۱۶۱ هزار دلار سهم صادرات ایران به پاکستان و ۷۴۶ هزار و ۷۰۰ تن کالا به ارزش ۸۴۱ میلیون و ۸۱۸ هزار دلار سهم واردات ایران از پاکستان بود. عمده‌ترین کالاهای صادراتی ایران به همسایه جنوب ‌شرقی، مشتقات نفتی، گاز مایع، محصولات پتروشیمی، انواع روغن صنعتی و روغن‌موتور، میوه و تر‌بار، صیفی و سبزی، مصالح ساختمانی، محصولات فولادی، کاشی و سرامیک، لوازم خانگی، کود، قیر، حلال‌ها و مواد شیمیایی، شوینده‌ها و محصولات آرایشی و بهداشتی، محصولات پلاستیکی، لوله و شیلنگ، لاستیک و تیوپ خودرو و موتوسیکلت، پوست دباغی‌شده، کاغذ، دستمال کاغذی، نخ و پارچه، فرش و موکت، پوشاک و کفش، شیشه و آینه، یخچال، اجاق‌گاز، گاوصندوق، کولر، لوازم آشپزخانه، سیم و کابل، لوستر و... بوده است. 

از سوی دیگر نزدیک به ۸۰ درصد واردات ایران از پاکستان در فصل بهار انواع برنج بود که ۱۴۰ میلیون دلار از واردات ۱۷۶ میلیون دلاری ایران از این کشور را به خود اختصاص داده است، بعد از برنج دام زنده و گوشت با ۱۴,۵ میلیون دلار، انبه با ۱۲,۲ میلیون دلار، کنجد با ۶,۹ میلیون دلار قرار دارند و موز، نخ و پارچه، لوله‌های بدون درز، ماشین‌آلات بسته‌بندی و ماشین‌آلات مکانیکال صنعتی از دیگر کالاهای وارداتی از پاکستان به ایران در فصل بهار بودند. همان‌طور که پیداست ایران به راحتی می‌تواند جایگزین‌هایی برای پاکستان جهت تامین برنج وارداتی خود پیدا کند اما این فرصت برای پاکستان به اندازه ایران مهیا نیست.

* تامین گازوئیل و بنزین قاچاق از ایران

در کنار موارد یادشده نباید از نقش تامین سوخت و بنزین پاکستان از سمت ایران غافل شد؛ مهمی که به شکل قاچاق انجام می‌شود و در آمارهای رسمی موجود نیست. اوایل امسال روزنامه پاکستانی «The Express Tribune» درباره میزان قاچاق گازوئیل از مرزهای شرق ایران به این کشور نوشته بود: «انجمن فروشندگان نفت پاکستان (PPDA) چند روز قبل اعلام کرد دلالان نفت از افزایش قاچاق سوخت ایران به پاکستان خبر داده‌اند و گفته‌اند تا ۳۵ درصد از گازوئیل فروخته‌شده در پاکستان به صورت غیرقانونی از ایران وارد این کشور می‌شود». بیزینس رکوردر نیز در گزارشی اواسط سال جاری از برآورد قاچاق سالانه 2.81 میلیارد سوخت از ایران به پاکستان خبر داد و نوشت 90 مقام دولتی و 29 سیاستمدار پاکستانی نه‌تنها از این موضوع با جزئیات خبر دارند، بلکه در آن دخیل نیز هستند. مسلما تشدید تنش‌ها در این شرایط بین ۲ کشور باعث خواهد شد قاچاق سوخت از منظر تهران از یک پدیده اقتصادی تبدیل به یک موضوع امنیتی شود و تمام تلاش برای متوقف کردن آن صورت گیرد.

* بازارهای پاکستان تحت تاثیر تنش با ایران

موج اتفاقات اخیر بین ایران و پاکستان اینطور که پیداست به اقتصاد داخلی اسلام‌آباد نیز رسیده است. رویترز در گزارشی در این باره نوشت: «تشدید تنش‌های ژئوپلیتیک بین پاکستان و ایران در روز پنجشنبه، شوک‌هایی را به اقتصاد بحران‌زده پاکستان وارد کرده است به طوری که اوراق قرضه دلاری این کشور را به هم ریخته و بازار سهام آن را تحت تاثیر قرار داده است. داده‌های Tradeweb نشان داد اوراق قرضه 2026 در صبح پنجشنبه با 1.2 سنت کاهش به 71.125 سنت در دلار رسید، همچنین شاخص بورس این کشور 1.6 درصد کاهش یافت».

رویترز در ادامه گزارش خود آورده است: «تنش با ایران در حالی اتفاق می‌افتد که پاکستان با اقتصاد 350 میلیارد دلاری‌اش درگیر تورم بالا و کسری مالی و حساب جاری در میان یک بحران اقتصادی فلج‌کننده قرار دارد. این کشور تحت برنامه کمک مالی 3 میلیارد دلاری صندوق بین‌المللی پول (IMF) قرار دارد که تابستان گذشته آن را از آستانه ورشکستی کامل خارج کرد.»

 در ادامه رویترز سراغ یک کارشناس اقتصادی پاکستانی به نام آنیل سلمان، محقق موسسه تحقیقات سیاسی اسلام‌آباد رفته است. وی در این باره گفته است: «تجارت دوجانبه با ایران، به ارزش بیش از 2 میلیارد دلار، برای هر 2 اقتصاد، بویژه مناطقی مانند بلوچستان در پاکستان که در آن اقتصادهای محلی به طور قابل توجهی به تجارت با ایران وابسته هستند، بویژه برای محصولات کشاورزی و پتروشیمی، بسیار مهم است». 

سلمان به رویترز گفت: «قطع مسیرهای تجاری، تاثیرات اقتصادی فوری بر پاکستان خواهد داشت، از جمله کمبود انرژی در پاکستان و کاهش قابل توجه حجم تجاری 2میلیارد دلاری».

از سوی دیگر هم‌اکنون پاکستان با یک تورم بالا در حال دست و پنجه نرم کردن است. بررسی‌ها نشان می‌دهد تورم ظرف یک دهه گذشته در این کشور همواره کمتر از 15 درصد بود اما از سال 2022 میلادی تورم این کشور ارقام بیشتری را تجربه کرده و حتی در مقطعی به 40 درصد نیز رسیده است. 

* خط تبادل برق بین ایران و پاکستان

ایران همچنین در برنامه داشت تبدیل به بازیگر مهمی در تامین برق پاکستان شود. حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدابراهیم رئیسی 28 اردیبهشت سال جاری در سفر به جنوب سیستان‌و‌بلوچستان خط تبادل برق از چابهار به پاکستان را با حضور نخست‌وزیر این کشور افتتاح کرد. مدیرعامل شرکت برق منطقه‌ای سیستان‌و‌بلوچستان همان زمان در این باره اظهار داشت: پروژه خط ۱۳۲ کیلوولت از بخش پلان چابهار به جیونی پاکستان به ارزش ۲ هزار و ۲۵۰ میلیون افتتاح شد. مهدی پیری افزود: طول این خط ۱۰۰ کیلومتر مدار است که طی ۱۸ ماه تکمیل شده و در زمان کاهش نیاز مصرف برق در کشور، برق به پاکستان صادر و در زمان کمبود، برق از این کشور وارد می‌کنیم. وی بیان کرد: مهم‌ترین هدف افتتاح این خط، ایجاد زیرساخت جهت افزایش صادرات برق به ظرفیت ۱۰۰ مگاوات به کشور پاکستان و ایجاد درآمد ارزی برای کشور است.

* خط لوله صلح؛ اهرم 18 میلیارد دلاری ایران

اواخر سال 1401 شمسی رسانه‌های پاکستانی از هشدار مقامات ایرانی به این کشور بابت تاخیر در ساخت و تکمیل خط لوله واردات گاز ایران تا مارس سال 2024 (فروردین 1403) خبر دادند. بر اساس این گزارش‌ها، ایران از پاکستان خواسته است بخشی از پروژه خط لوله واردات گاز از ایران را تا مارس 2024 در خاک خود بسازد یا آماده پرداخت جریمه 18 میلیارد دلاری باشد. یک مقام ارشد وزارت نیروی پاکستان در گفت‌وگو با وبگاه خبری «نیوز پاکستان» ضمن اعلام این خبر گفت: مقامات تهران حدود 3 هفته پیش در جریان سفرشان به پاکستان این موضوع را به طرف پاکستانی ابلاغ کردند.

به گفته این مقام پاکستانی، در جریان این سفر، مقامات ایرانی گفتند تحریم‌های آمریکا علیه ایران غیرقانونی است و پاکستان بر اساس توافق بازنگری شده سال 2019 موظف است این خط لوله را تا مارس 2024 در خاک خود احداث کند. ایران این خط لوله را در خاک خود از میدان گازی تا نقطه صفر مرزی با پاکستان تکمیل کرده است و منتظر اقدام پاکستان برای احداث بیش از 780 کیلومتر خط لوله تا مرز ایران است.

 بنا بر این گزارش، قرارداد 25 ساله صادرات گاز طبیعی ایران از طریق خط لوله به پاکستان سال 2009 بین ۲ کشور به امضا رسید و قرار بود تا سال 2015 اجرایی شود اما تاکنون تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران و فشارهای آمریکا به دولت پاکستان مانع اجرایی شدن آن شده است. ۲ کشور سپتامبر 2019 این قرارداد را بازنگری کردند و ایران از حق شکایت خود به محاکم بین‌المللی علیه پاکستان صرف‌نظر کرد به شرطی که پاکستان تا مارس سال 2024 این خط لوله را در خاک خود تکمیل کند.

 مقامات ایران بهمن سال گذشته به گفته رسانه‌های پاکستانی، موعد اندک باقی مانده تا فروردین 1403 را به طرف پاکستانی گوشزد کرده و گفته بودند اگر دولت اسلام‌آباد تا 15 ماه دیگر این خط لوله را تکمیل نکند، ایران بابت ضرر و زیان خود از کشیدن خط لوله تا مرز پاکستان، در محاکم بین‌المللی، ‌طلب غرامت 18 میلیارد دلاری خواهد کرد. 

بر اساس قرارداد بازنگری شده در سال 2019، این خط لوله قرار است روزانه 750 میلیون فوت مکعب گاز طبیعی ایران را به پاکستان انتقال دهد. پاکستان باید برای اجرایی شدن این قرارداد، 781 کیلومتر خط لوله از منطقه «نوابشاه» تا نقطه مرزی خود با ایران بکشد.

در قرارداد اولیه که سال 2009 منعقد شده بود، دولت پاکستان موظف شده بود در صورت تاخیر در احداث خط لوله تا مرز ایران، از ژانویه سال 2015 روزانه یک میلیون دلار غرامت بابت تاخیر در پروژه به طرف ایرانی پرداخت کند اما با وجود تاخیر، طرف پاکستانی به بهانه تحریم‌های ایران مبلغی بابت تاخیر در پروژه به ایران نپرداخت و در عوض ۲ کشور سپتامبر 2019 با قراردادی جدید، قرارداد قبلی را بازنگری کردند و حالا موعد مارس 2024 (فروردین 1403) به عنوان زمان نهایی تکمیل خط لوله در طرف پاکستان در نظر گرفته شده است و ایران بر اساس بندهای این قرارداد می‌تواند در صورت تاخیر طرف پاکستانی، به محاکم داوری بین‌المللی شکایت کرده و از پاکستان ‌طلب غرامت کند.