کد خبر: 276792تاریخ: 1402/11/16 00:00
نقش‌آفرینی تئاتر در دیپلماسی فرهنگی
گروه فرهنگ و هنر: جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر همواره فرصتی مناسب برای گسترش ارتباطات فرهنگی - هنری با هنرمندان و مردم دیگر کشورها در سراسر جهان بوده و هست؛ ارتباطی که به واسطه تبادل اندیشه، اطلاعات، هنر، زبان و سایر جنبه‌های فرهنگی - هنری میان کشورها نه‌تنها در بهبود روابط دیپلماتیک هنری، که در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نیز نقش پررنگ و غیرقابل انکاری دارد. از طرفی اداره‌کل هنرهای نمایشی طی ۲ سال اخیر و با روی کار آمدن دولت سیزدهم با نگاهی به جایگاه ارزشمند دیپلماسی هنری، بیش از پیش تلاش کرده است در راستای ارتباط با کشورهای دیگر بویژه کشورهای همسایه گام بردارد و به این منظور، علاوه بر دعوت از هنرمندان سایر کشورها به ایران، اقدام به اعزام هنرمندان ایرانی به دیگر نقاط جهان برای گسترش هر چه بیشتر ارتباطات فرهنگی - هنری و رسیدن به زبانی مشترک کرده است. قطعا رسیدن به قله‌های جهانی با تکیه بر داشته‌های بومی و گرانسنگ این مرز و بوم نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت و مستمر دارد که مدیران هنری بر این اساس با اولویت قرار دادن متون ایرانی و ارج نهادن به تولیدات نمایشی برگرفته از مفاهیم بومی و ملی، این مسیر را هموار کرده‌اند. اهمیت دادن به فرهنگ بومی و ایرانی با توجه به استقبال خوب نمایشنامه‌نویسان و کارگردانان طی ۲ دوره گذشته جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، در سال‌های آتی در ارائه فرهنگ ایرانی به خارج از مرزهای کشور تاثیرگذار خواهد بود. در واقع این بومی‌سازی محتوا و شیوه‌های اجرایی فارغ از بهره‌گیری هنرمندان از نمایشنامه‌های مطرح جهان، معرف تئاتر ایران برای دیگر کشورها شده و پایه‌های دیپلماسی فرهنگی با تکیه بر بومی‌گرایی برای ارتباط بیشتر با خارج از مرزها را مستحکم‌تر خواهد کرد. در این میان، میزبانی از هنرمندان و آثار نمایشی دیگر کشورها، نه‌تنها در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر که در دیگر رویدادهای تئاتری نیز ادامه دارد. طی یک سال گذشته، حضور نمایش‌های «فقط یک پرتره» و «نیمه‌ها» از عمان و «جعبه سیاه» و «شهدا وارد بهشت نمی‌شوند» از عراق در بخش نمایش‌های صحنه‌ای دومین رویداد بین‌المللی تئاتر صاحبدلان که با برگزاری کارگاه آموزشی عبدالکریم عبود از عراق همراه بود، نمونه‌ای شفاف از این رویکرد اداره‌کل هنرهای نمایشی است. همچنین میزبانی از گروههای نمایشی «دریاچه قو» از جمهوری ارمنستان، «جزیره کاغذی» از برزیل، «پرندگان جاودانی‌اند» از مکزیک، «بره ناقلا» از ترکیه و «پیروسمانی» و «نیکو نیکلادزه» از گرجستان در نوزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های عروسکی تهران - مبارک بخش دیگری از عملکرد این اداره‌کل برای گسترش روابط بین‌الملل در حوزه تئاتر بوده است.
بی‌شک پرداختن به هنر پانتومیم به عنوان زبانی جهانی برای رسیدن به درک مشترک بین انسان‌ها در تمام کشورها، یکی دیگر از عناصری است که بهره‌مندی از آن در دیپلماسی فرهنگی - هنری نقش ویژه‌ای دارد. با این نگاه و رویکرد، دعوت از مارکو استوجانوویچ، مدیر سازمان جهانی مایم از کشور صربستان و برگزاری کارگاه‌های آموزشی توسط او در حاشیه جشنواره بین‌المللی پانتومیم زنجان انجام شد و این رویداد هنری در دومین دوره برگزاری خود گام استواری در زمینه حضور هنرمندان فعال در زمینه پانتومیم برداشت؛ چنانکه این جشنواره با نمایش «بدرخشید» از ژاپن، «حیوانات دیوانه» از ایتالیا، «بدون داستان، بدون قصه» از تونس، «روشنی» از پاکستان و «لحظه آخر» از ترکیه، پذیرای هنرمندان پانتومیم شد.
این ارتباطات بینافرهنگی به اجرا و برگزاری کارگاه ختم نشد و میرزا متین زارع، بازیگر و کارگردان تئاتر از ترکیه نیز به عنوان داور در این رویداد حضور داشت. ارتباطات بین‌المللی اداره‌کل هنرهای نمایشی در چهل‌ودومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با حضور مدرسان کارگاه‌های تخصصی و گروههای نمایشی به صورت پررنگ‌تر ادامه یافت. توجه به بعد آموزش و شناخت بیشتر نظریه‌های اجرایی در تئاتر دیگر رویکرد اداره‌کل هنرهای نمایشی در راستای دیپلماسی فرهنگی - هنری تئاتر است.
رویکرد آموزشی در دوره چهل‌ودوم جشنواره تئاتر فجر با برگزاری کارگاه‌های تخصصی «فرم - حرکت» با تدریس هایک اسرافیلیان از ارمنستان، «مقایسه روش بازیگری گرتوفسکی و چخوف» با تدریس آرمن سرکیسیان از ارمنستان و «نقش و جایگاه همسرایان در نمایش‌های کلاسیک یونان» با تدریس ناتاسیس سارانتوس از یونان در جهت غنی ساختن فضای آموزشی عرصه تئاتر با توجه به دیپلماسی فرهنگی - هنری ادامه داشت.
همچنین در بخش پژوهش تلاش مجموعه اداره کل هنرهای نمایشی بر این بوده است با برگزاری کارگاه‌های پژوهشی بر جایگاه پژوهش و مطالعات اجرایی در بهبود کیفی آثار تاکید بیشتری کند و از اهمیت بخش نظری و همراهی آن در روند اجرایی غافل نماند. بر این اساس، پژوهشگرانی چون ماروین کارلسن، نظریه‌پرداز مطرح آمریکایی با پژوهش «مطالعات اجرا و مرکززدایی از متن دراماتیک» و بروس مک‌کناچی با پژوهش «چشم‌اندازی تکاملی و شناختی بر لذت بردن از جشنواره‌های تئاتری بین‌المللی» به همراه پژوهشگران ایرانی به ارائه دستاوردهای نظری خود با محوریت مطالعات اجرا و اهمیت آن در تئاتر پرداختند. این نمونه‌ها تنها بخش کوتاهی از تلاش‌های اداره‌کل هنرهای نمایشی در زمینه گسترش دیپلماسی فرهنگی - هنری به واسطه هنر ارزشمند و والای تئاتر بود.
برگزاری نشست و دیدارهای مستمر مدیرکل هنرهای نمایشی با گروههای خارجی و سفیران هنری کشورهای مختلف از برنامه‌های مدونی است که با هدف تبادل فرهنگی - هنری و افزایش ارتباطات بین‌الملل در طول سال و همچنین روزهای برگزاری جشنواره مورد توجه است. بر کسی پوشیده نیست که حضور هنرمندان دیگر کشورها و افزایش ارتباطات بین‌الملل علاوه بر ایجاد امنیت ملی، در زمینه گردشگری و جذب توریست فرهنگی - هنری و همچنین رشد اقتصادی کشورها سهم بسزایی دارد و قطعا روابط دوجانبه‌ای که با داد و ستد فرهنگی - هنری همراه باشد، می‌تواند در گذر زمان و استمرار، چشم‌اندازی امیدوارکننده به ارمغان بیاورد.
با توجه به اهمیت و جایگاه اثربخش رسانه و مطبوعات در انتقال اخبار و گسترش آن در بعد جهانی، خبرنامه انگلیسی کاغذی و برخط «صدای تئاتر ایران» دیگر دستاورد اداره‌کل هنرهای نمایشی با هدف ایجاد پل ارتباطی با هنرمندان سایر کشورها، اول هر ماه میلادی به انعکاس اخبار تئاتر کشور در سراسر جهان و مراکز «آی‌تی‌آی» جهانی می‌پردازد. نشست‌ها، رویدادها و وبینارهای تخصصی دیگری نیز در طول یک سال اخیر به همت اداره‌کل هنرهای نمایشی برگزار شده است که بیان آنها در این نوشتار نمی‌گنجد اما آنچه ضروری است، لزوم ورود دیگر سازمان‌های دولتی و خصوصی به منظور هم‌افزایی برای رسیدن به هدف مشترک دیپلماسی فرهنگی - هنری با کمک تئاتر و با گام‌های استوار است. قطعا دیپلماسی فرهنگی - هنری تئاتر در میان آشوب‌‌ها و تنش‌های ایجاد شده در جهان، بهترین زبان و راه ارتباطی برای رسیدن به صلح و آرامش است و پرداختن به گسترش این امر نه‌تنها در بخش هنری که در زمینه گردشگری و اقتصاد کشورها نیز تاثیر چشمگیر و غیرقابل انکاری خواهد داشت.