تجربه قانون توسعه حمل‌ونقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت و هدفمندی یارانه‌ها در سال 86، نشان داد می‌توان با تدوین یک برنامه جامع، مصرف بنزین را کاهش داد، در حالی که این روزها به عنوان تولیدکننده نفت، در ناترازی بنزین مجبور به واردات شده‌ایم. «ایران سال آینده ناچار به واردات بنزین و گازوئیل به میزان 5 میلیارد دلار است»؛ موضوعی که طبق گفته مالک شریعتی، عضو کمیسیون انرژی مجلس، در لایحه بودجه 1403 به عنوان پیش‌فرض در نظر گرفته شده است. 

۱۰ بهمن بود که رهبر معظم انقلاب در سخنرانی خود با اشاره به موضوع ناترازی انرژی در کشور عنوان کردند: «ما الان در مساله سوخت به معنای واقعی کلمه مشکل داریم. کشور تولیدکننده نفت با این همه منابع زیرزمینی نفتی، بنزین وارد کند؟ به این معناست که ما در یک مساله کلان دچار مشکل هستیم». اخیرا مرکز پژوهش‌های مجلس خبر از کسری روزانه 10 میلیون لیتر بنزین در سال جاری داد و طبق برآورد معاونت برنامه‌ریزی وزارت نفت، مصرف بنزین تا افق 1420 به حدود 220 میلیون لیتر در روز می‌رسد؛ رقمی ۲ برابر تولید فعلی اما برای حل مساله ناترازی بنزین، ابتدا باید مشخص کرد ریشه‌های مشکل کجاست و ناظر به آنها راهکار ارائه داد.

* خودروهای بی‌کیفیت ۲ برابر استاندارد بنزین مصرف می‌کنند

پیش‌تر در صفحه فضای مجازی رهبر انقلاب در اردیبهشت سال 99 با انتشار متنی از سخنرانی ایشان، علل ناترازی بنزین بررسی شده بود، در این توئیت آورده شده است: «آن ذهن و فکری که می‌تواند ماهواره را تولید کند و برای ارسال ماهواره بعدی در مدار 36 هزار کیلومتری هدف‌گذاری کند، قطعا چنین روحیه، ابتکار و خلاقیت برای تولید خودرو با مصرف 5 لیتر بنزین در 100 کیلومتر و در دیگر بخش‌های تولید نیز دارد». طبق گفته جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش، مصرف بنزین در خودروهای داخلی 2 برابر استاندارد جهانی است و اگر این خودروها استاندارد بودند اکنون ایران می‌توانست روزانه 50 میلیون لیتر بنزین صادر کند که درآمد حاصل از آن معادل 4 ماه درآمد صادرات نفت کشور است.

* اسقاط خودروها در مسیر احیا ولی با سرعت کند

بر اساس گزارش وزارت صمت، هم‌اکنون 13 میلیون از 37 میلیون وسیله نقلیه فعال در سطح کشور فرسوده هستند. مصرف بنزین و گازوئیل خودروهای فرسوده 2 برابر خودروهای جدید است و کارشناسان میزان هدررفت سوخت خودروهای فرسوده را سالانه 100 هزار میلیارد تومان برآورد می‌کنند. انجمن اسقاط خودرو در گزارشی تاکید کرده، با خارج شدن خودروهای فرسوده از مدار فعالیت، 33 میلیون لیتر در مصرف سوخت صرفه‌جویی خواهد شد. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، اسقاط خودرو در کشور روند نزولی به خود گرفت و از سالانه حدود 350 هزار خودرو به کمتر از 7 هزار خودرو در سال 99 رسید. البته در ۲ سال گذشته این عدد به 20 هزار خودرو افزایش یافته ولی همچنان اختلاف تا وضعیت ایده‌آل چشمگیر است.

* کاهش نسبی قیمت بنزین‌ توسعه سی‌‎ان‌جی را متوقف کرد

در سال‌های گذشته، روند توسعه سوخت‌های جایگزین نیز در سبد سوخت کشور متوقف شده است. طبق آمار شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، از سال 92 تاکنون رشد مصرف سی‌ان‌جی و رشد تعداد جایگاه‌های این سوخت پاک متوقف شده و سهم این سوخت جایگزین بنزین در سبد سوخت کمتر و کمتر شده است. البته به اعتقاد کارشناسان، تشویق مردم به سمت استفاده از سی‌ان‌جی نیازمند استفاده از ابزارهای قیمتی است، زیرا با توجه به کاهش سالانه قیمت نسبی بنزین نسبت به تورم، مردم عملا هیچ انگیزه‌ای برای استفاده از این سوخت پاک ندارند، به طوری که طرح دوگانه‌سوز کردن رایگان یک میلیون و 464 هزار خودرو که باید در سال گذشته به پایان می‌رسید هم‌اکنون فقط 20 درصد پیشرفت فیزیکی دارد.

* اهتمام صفر دولت یازدهم و دوازدهم در خرید اتوبوس‌های جدید

‌‌یکی دیگر از دلایل افزایش مصرف و ناترازی بنزین، توقف توسعه حمل‌ونقل عمومی در کشور است. طبق گزارش مرکز پژوهش‌‎های مجلس، در 8 سال دولت یازدهم و دوازدهم، هیچ اتوبوس جدیدی با مشارکت دولت در ناوگان حمل‌ونقل کشور اضافه نشد و این موضوع، با توجه به کاهش نسبی قیمت بنزین زمینه ناترازی را ایجاد کرد.

* افزایش تولید نمی‌تواند با مصرف افسارگسیخته بنزین رقابت کند

افزایش تولید بنزین هر چند می‌تواند به رفع ناترازی کمک کند اما کارکرد اصلی احداث پتروپالایشگاه‌ها با توجه به هزینه بالای سرمایه‌گذاری در کاهش خام‌فروشی، صادرات فرآورده و در نتیجه بی‌اثر کردن تحریم نفتی تعریف می‌شود. به عنوان مثال ساخت طرح پتروپالایشگاه شهید سلیمانی با سرمایه‌گذاری 11 میلیارد دلاری که در خوشبینانه‌ترین حالت در سال 1410 وارد مدار می‌شود، فقط 6.5 میلیون لیتر بنزین تولید می‌کند. در آن زمان، مصرف حداقل 50 میلیون لیتر بیشتر شده است.

* تجربه موفق ایران در کنترل مصرف سوخت در سال 86

در مجموع راهکارهای متعدد غیرقیمتی و قیمتی برای رفع ناترازی بنزین و بازگشت ایران به باشگاه صادرکنندگان بنزین وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به بهینه‌سازی موتورهای احتراقی خودروها، اسقاط خودروها، توسعه سوخت‌های جایگزین و توسعه حمل‌ونقل عمومی اشاره کرد؛ راهکارهایی که البته در شیوه اجرا باید ذیل یک برنامه جامع با پوشش دغدغه‌های معیشتی مردم همراه باشد. تجربه قانون توسعه حمل‌ونقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت و «هدفمندی یارانه‌ها» در سال 86 بخوبی نشان داد می‌توان با تدوین یک برنامه جامع، مصرف بنزین را کاهش داد و به گفته وزیر نیرو سود 100 میلیارد دلاری از کنترل مصرف به اقتصاد ایران تزریق کرد.

* تولید روزانه بنزین در ایران به ۱۳۰ میلیون لیتر می‌رسد

معاون وزیر نفت در امور پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی گفت: به موازات تولید بنزین، احداث پالایشگاه‌های نو و کیفی‌سازی باید در دستور کار قرار گیرد. با احداث پالایشگاه‌های جدید و کیفی‌سازی پالایشگاه‌های موجود می‌توانیم به تولید روزانه ۱۳۰ میلیون لیتر بنزین در کشور دست یابیم. جلیل سالاری بیان کرد: در عمده کلانشهرها بر اساس تکالیفی که داریم بنزین و گازوئیل با استاندارد یورو توزیع می‌شود. در زمینه دیگر فرآورده‌های نفتی هم تا سال ۱۴۰۴ به استاندارد یورو می‌رسیم. وی افزود: در حوزه نفت‌کوره طرح‌های جامعی در همه شرکت‌های پالایشی طراحی شده که بتدریج اجرایی می‌شوند. در این زمینه به همکاری میان‌دستگاهی نیاز داریم زیرا طرح‌های ما بیشتر محیط زیستی هستند، از این رو تسریع در صدور مجوزها الزامی است. مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش توضیح داد: ۱۵ میلیارد دلار تاکنون به طرح‌های بهینه‌سازی صنایع پالایشی اختصاص داده شده است و افزون بر این به ۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دیگر در طرح‌های ارتقای کیفی‌ نفت کوره نیاز داریم. وی با تأکید بر اینکه درباره نرخ سوم بنزین، مصوبه و ابلاغیه‌ای نداشته‌ایم، گفت: واردات بنزین هم تنها در شرایطی که پالایشگاه‌ها تعمیرات اساسی دارند، انجام می‌شود.