مهدی گرگانی: در حالی که نظریه‌پردازان روابط بین‌الملل از سال‌ها پیش بر افول قدرت سخت و نرم آمریکا در نظام بین‌الملل تاکید داشتند، ویلیام برنز، رئیس سازمان سیا با نوشتاری در مجله معتبر فارن افرز بر این نظریه‌ها صحه گذاشته و تایید کرده است ایالات متحده دیگر قدرت بلامنازع جهان نیست.

درباره چرایی اذعان رئیس سازمان سیا به افول قدرت آمریکا در شرایط کنونی و دیگر مولفه‌هایی که در این مقاله آمده است، نکات قابل تاملی وجود دارد.

1- شکست آمریکا در پیشبرد نظام تک‌قطبی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی مهم‌ترین شاخصه ظهور دوران جدید است. حملات 11 سپتامبر بهترین فرصت برای تثبیت نظام تک‌قطبی بود که آمریکا با حمله به افغانستان در سال 2001 و عراق در سال 2003 به دنبال آن بود. با این وجود، شکست پروژه «صدور دموکراسی» و پروژه دولت - ملت‌سازی نشانه ناتوانی آمریکا در تثبیت نظام تک‌قطبی و آشکار شدن ضعف آمریکا در نظام بین‌الملل بود. فرآیندی که از حملات 11 سپتامبر برای قدرت‌نمایی واشنگتن در قرن بیست‌ویکم آغاز شد، در نهایت با خروج مفتضحانه از افغانستان که به قیمت جان میلیون‌ها انسان بیگناه تمام شد، به پایان رسید. در واقع خروج آمریکا از افغانستان که به دست دولت بایدن رقم خورد، اعتراف آمریکا به پایان نظام تک‌قطبی بود. مقاله ویلیام برنز در فارن افرز را می‌توان قرائت فاتحه آمریکا بر نظام تک‌قطبی خواند. 

2- در حوزه سیاست خارجی، ایالات متحده در دوران کنونی در هیچ منطقه و زیر منطقه در نظام بین‌الملل از قدرت و نفوذ کافی برخوردار نیست و قدرت سخت و نرم این کشور از سوی بازیگران مختلف به چالش کشیده شده است. در شرق آسیا چین و کره شمالی، در شرق اروپا روسیه و در غرب آسیا ایران و محور مقاومت. آمریکا حتی در آمریکای لاتین که زمانی حیاط خلوت این کشور محسوب می‌شد، از نفوذ و توان بسیار کمی برخوردار است. برنز درباره چین نوشته تنها رقیب ایالات متحده است که هم قصد دارد نظم بین‌المللی را تغییر دهد و هم قدرت اقتصادی، دیپلماتیک، نظامی و تکنولوژیک برای انجام این کار را داراست. او درباره نیات پوتین از به چالش کشیدن قدرت آمریکا سخن گفته و خواستار ادامه کمک‌های غرب به اوکراین برای جلوگیری از ماجراجویی‌های بیشتر مسکو شده است. 

رئیس سیا با اشاره به قدرت ایران و نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی ایران در منطقه نوشته «من ۴ دهه درباره خاورمیانه کار کرده‌ام اما به ندرت چنین شرایط پیچیده و انفجاری‌ای را شاهد بوده‌ام». برنز در نهایت بر این موضوع تاکید کرده که آمریکا به طور انحصاری مسؤول حل هیچ یک از مشکلات آزاردهنده خاورمیانه نیست و خواستار همکاری سایر متحدان برای مواجهه با این شرایط دشوار شده است. واشنگتن به این نتیجه رسیده است که به تنهایی قادر به مقابله با ایران در ارتباط با مسائل غرب آسیا نیست. ناکامی  آمریکا و رژیم اشغالگر صهیونیستی در جنگ غزه، شکست در برابر یمن در دریای سرخ و هلاکت نظامیان تروریست آمریکایی در سوریه و عراق همگی نشان‌دهنده قدرت رو به زوال ایالات متحده در منطقه است. بی‌رغبتی متحدان آمریکا برای پیوستن به ائتلاف‌های جدید واشنگتن در منطقه نیز نشانه دیگری از کاهش قدرت نفوذ این کشور حتی در میان شرکا و متحدان نزدیک خود است. 

3- با این حال ساده‌اندیشی است که اعتراف برنز به افول آمریکا را به معنای کنار کشیدن این کشور از منازعات بین‌المللی و بازگشت به دکترین مونروئه در نظر بگیریم. اظهارات رئیس سیا اگر چه نشان‌دهنده پایان یک دوران برای آمریکاست اما همزمان نشان‌دهنده این مساله است که آمریکا در حال تغییر پارادایم‌های ذهنی خود برای شروع یک دوران جدید است که در آن واشنگتن باید با استراتژی‌های نوین به دنبال بازپس‌گیری بخشی از اعتبار از دست رفته باشد.  برنز در این مقاله به چالش های نوظهور در نظام بین‌الملل اشاره کرده و با هشدار درباره پیچیدگی‌های دوران جدید به دنبال متحدان تازه و اتخاذ رویکردهای جدید برای دهه‌های آینده است. رئیس سیا نوشته رقابت و عدم قطعیت ژئوپلیتیک، بدون ذکر چالش‌های مشترک مانند تغییرات آب و هوا و پیشرفت‌های فناوری بی‌سابقه مانند هوش مصنوعی، یک چشم‌انداز بین‌المللی به‌شدت پیچیده را ایجاد می‌کند. لازم است سیا رویکرد خود را به اطلاعات تغییر دهد تا با این جهان که به سرعت در حال تغییر است همگام شود.

4- محور اصلی مقاله برنز بر مساله جاسوسی متمرکز است. رئیس سیا، جاسوسی را بخش جدایی‌ناپذیر حکومت‌داری خوانده و بر تغییر رویکردهای این سازمان بر پایه فناوری‌های نوظهور برای کمک به دولت‌های آمریکا تاکید کرده است. اظهارات برنز نشان می‌دهد دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا در حال سازگاری خود با پدیده‌های نوظهور و استفاده از آنها برای عملیات‌های جاسوسی علیه دشمنان واشنگتن هستند. رئیس سیا می‌گوید سیا در حال کار روی ترکیب ابزارهای پیشرفته با تکنیک‌های قدیمی برای جمع‌آوری اطلاعات از افراد و هوش مصنوعی است.

5- از سوی دیگر اظهارات ویلیام برنز را می‌توان ناشی از نگرانی فزاینده ایالات متحده از قدرت رو به رشد رقبای این کشور در عرصه جهانی خواند. همان قدرت‌هایی که باعث افول آمریکا در نظام بین‌الملل شده‌اند در عرصه‌های نوظهور نیز به سرعت در حال پیشرفت هستند. قدرت رو به رشد موشکی، پهپادی، فضایی و تسلیحاتی ایران، چین و روسیه و توان سایبری و استفاده از هوش مصنوعی و فناوری‌های اطلاعاتی در میان آنها پیشرفت‌های خیره‌کننده‌ای داشته است. اتحادهای منطقه‌ای و سازمان‌های فرامنطقه‌ای مثل شانگهای و بریکس به سرعت در حال تقویت است و می‌تواند بیش از پیش ایالات متحده را در دوران جدید منزوی و حربه‌های تازه این کشور در نظم جدید بین‌المللی را خنثی کند.