مریم طیبی: حالا که رسانه ملی در آستانه برگزاری انتخابات مجلس، در یکی از آزمون‌های دشوار خود قرار دارد، شبکه یک با ساخت برنامه رئالیتی‌شو «کتاب قانون» توانسته است تصویر واقع‌بینانه و در عین حال نقادانه‌ای از مجلس ارائه دهد. رئالیتی‌شوی شاید آخرین ژانری باشد که برای به تصویر کشیدن و نقد کردن بخشی از حاکمیت یک کشور به ذهن متبادر شود. اما این آخرین گزینه در شبکه اول به تصویر کشیده شد و تبدیل به جدی‌ترین اثر صداوسیما در آستانه انتخابات مجلس دوازدهم شد. «کتاب قانون» نام برنامه رئالیتی‌شویی درباره مجلس است که با کارگردانی سعید ابوطالب و تهیه‌کنندگی محمدحسین سعادتی از ۱۹ دی روی آنتن شبکه اول رفته و هم‌اکنون در حال پخش است. صداوسیما که قبل از برنامه کتاب قانون، تجربه برنامه‌های رئالیتی‌شوی دیگر اما مشخصا با هدف سرگرمی را داشته، این بار سراغ این چارچوب برای نقد طنازانه سیاسی  قوه مقننه رفته است.
 

بفرمایید این شما و این اداره کشور!

نوآوری کتاب قانون تنها در ژانر آن خلاصه نمی‌شود. این برنامه برای نخستین بار با تعارف سینی حکمرانی کشور به مردم عادی، می‌گوید: اگر جای نمایندگان مجلس بودید، چه کار می‌کردید؟ بفرمایید این گوی و این میدان! کتاب قانون، با شبیه‌سازی فضای مجلس و به تصویر کشیدن فرآیند طرح یک لایحه در کمیسیون تخصصی تا تصویب نهایی آن در صحن علنی، بستر تجربه نماینده مجلس بودن را برای داوطلبان فراهم می‌کند. در این برنامه جز ۲ بازیگر نام‌آشنا ـ  فخرالدین صدیق‌شریف و سیروس همتی ـ باقی افراد شرکت‌کنندگانی از اقشار عادی جامعه هستند. این افراد با قرار گرفتن در دل جریان شبیه‌سازی شده روند معمول و جاری سیاست‌گذاری‌های کلان، درباره مسائل روز کشور به گفت‌وگو، بحث و ارائه راه‌حل می‌پردازند. این روایت را کارشناسان موافق و مخالف حوزه مورد بحث همراهی می‌کنند. به عبارت بهتر، کتاب قانون کوششی است برای گشودن درهای بسته کمیسیون‌های مجلس در مقابل عموم مردم که مهم‌ترین نتیجه آن کم شدن فاصله میان مردم و حاکمیت است.

 

ایجاد فضای تعامل میان مردم و فضای سیاست‌گذاری به شیوه کتاب قانون

 

برنامه کتاب قانون توانسته است تعادل مناسبی میان واقعیت پیچیده حکمرانی و انتظارات مردم در روایت خود رعایت کند. ابوطالب - که خود نماینده مجلس هم بوده است ـ  با نشان دادن پیچیدگی‌های سیاست‌گذاری در سطح کلان کشور و در عین حال بیان حرف‌های مردم مانند همان بندبازی است که در انتهای نمایش خود مزد حفظ تعادلش را در لبخند رضایت بر صورت مخاطبانش می‌گیرد.

 

این بندباز حرفه‌ای با طرح مسائل روز کشور و ارائه روایت نمایشی از فرآیند پرفراز و نشیب تصویب لوایح پر سر و صدای سال‌های اخیر، توانسته با مخاطبان ارتباط برقرار کند و تا حدی نگاه آنان را به قاب تلویزیون بدوزد.

 

البته باید توجه کرد این ارتباط با مخاطب در ضعیف‌ترین دوره از تاریخ کار تلویزیون محقق شده و نشان از قوی بودن چارچوب محتوایی و فرم این اثر است. این برنامه توانسته در جایی درست بایستد و علاوه ‌بر زدن حرف مردم، بدنه جامعه را با مشکلات و پیچیدگی‌های سیاست‌گذاری‌ و اداره کشور آشنا کند؛ کاری که مشخصا تنها با یک اثر خلاقانه می‌تواند رقم بخورد. در شرایط کنونی که مشکلات معیشتی و اقتصادی امان مردم را بریده و مردم به‌حق انتظار حل مسائل خود را از مسؤولان دارند، ایجاد یک نگاه واقع‌بینانه و روایت صحیح از مشکلات و راه‌حل‌های آن توسط رسانه‌ها خصوصا رسانه ملی الزامی است.

 

این دست برنامه‌ها رسانه‌ را به رسالت خود نزدیک‌تر می‌کنند. رسانه است که باید با فراهم آوردن زمینه ایجاد گفت‌وگو میان مردم و مسؤولان، حس مشارکت و سهیم بودن در اداره جامعه را افزایش دهد که نتیجه آن تقویت سرمایه اجتماعی نظام و حاکمیت می‌شود. سرمایه اجتماعی همان منبع کنشگری جمعی محسوب می‌شود که سوخت آن آگاهی، توجه و دانش نسبت به امور عمومی اجتماعی ـ سیاسی است. اساسا میان میزان اطلاع‌رسانی، آگاهی بخشی و نقد عملکرد دستگاه‌های حاکمیتی با میزان اعتماد مردم و حس تعلق آنها به جامعه ارتباط مستقیم وجود دارد و رسانه همان حلقه وصل این ۲ است. «کتاب قانون» به زیبایی بستر تعامل میان مردم و نظام را فراهم کرده و  این شرایط را رقم‌ زده است که مردم با نگاه واقع‌بینانه، تجربه‌ای متفاوت از تعامل با حاکمیت و عرصه سیاست‌گذاری داشته باشند و در عین حال مطالبات و نقدهای خود را هم در یک بستر مناسب مطرح کنند.