به گزارش «وطن امروز»، با پایان یافتن دهه 90 و تغییر ریل سیاسی کشور از نظر اجرایی، بهانه تحریم برای پیش نبردن طرح‌های توسعه تا حدودی به حاشیه رفت. در 2 سال گذشته شاهد شروع پروژه‌های توسعه‌ای و نهضت تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام هستیم. در این موقعیت اما یک مساله مهم پیش روی اقتصاد ایران قرار گرفته است؛ زخمی کهنه که سال‌ها به آن توجه نشده و امروز در حادترین وضعیت خود قرار دارد.

«ناترازی» گزاره‌ای است که مسلما طی 2 سال اخیر آن را درباره انرژی، سوخت و آب شنیده‌اید. از یک سو مطرح شدن این موضوع به معنای آن است که موتور اقتصاد ایران روشن شده که نوید‌بخش است و از سوی دیگر تهدیدی برای ادامه مسیر توسعه و پیشرفت به شمار می‌رود. 

مقام معظم رهبری در دیدار اخیر خود که چند هفته پیش با فعالان اقتصادی برگزار شد نیز بر این موضوع تاکید کردند و اظهار داشتند: «بعضی از مسائل کلان کشور هست که ما به کلان بودنِ آن مسائل توجه نداریم. مساله آب برای کشور یک مساله‌ کلان است؛ ناترازی آب برای کشور یک مشکل و معضل اساسی است. مساله سوخت همین‌جور؛ ما الان در مساله سوخت، به معنای واقعی کلمه مشکل داریم. ما کشور تولیدکننده‌ نفت، با این ‌همه منابع زیرزمینی نفتی، بنزین وارد کنیم؟ این معنی دارد؟ معنایش همین است که ما در یک مساله کلان دچار مشکلیم. مساله برق همین‌طور. مسائل گوناگونی هست که مسائل کلان کشور است و ناترازی در این مسائل، کشور را رنج می‌دهد و مانع کارهای بزرگ متعددی می‌شود. بخش خصوصی ما می‌تواند در این زمینه‌ها به معنای واقعی کلمه کمک کند، همین‌طور که الان شنیدید. اینکه حالا بخش خصوصی بیاید مثلاً فرض کنید که با یک مجموعه‌ برق خورشیدی ۱۸۰۰ مگاوات برق تولید کند، خب چیز خیلی خوبی است».

* ناترازی گاز

طراحی اقتصاد ایران به گونه‌ای است که سوخت اکثر صنایع بزرگ گاز است. پشتوانه این طراحی هم موهبت الهی است که در اختیار کشورمان قرار گرفته و ایران جزو 3 کشور اول دارای گاز جهان است. صنعت فولاد، پتروشیمی، سیمان، کاشی و سرامیک، هوافضا و حتی داروسازی وابسته به گاز هستند. چند سالی است که در آستانه زمستان شاهد ناترازی گاز هستیم. تا 2 سال پیش حتی گاز برخی از مناطق مرزی به واسطه افزایش مصرف قطع می‌شد اما چند صباحی است که با اقدامات کوتاه‌مدت مانند تشویق کاهش مصرف و جدول قطع گاز صنایع، این موضوع حل شده است. باید در نظر داشت که این سیاست‌ها صرفا مسکن هستند و درمان باید جای دیگر جست‌وجو شود.

باید توجه داشت که ایران دومین کشور دارنده ذخایر گازی اثبات‌شده دنیا، همچنین سومین کشور تولیدکننده و چهارمین کشور مصرف‌کننده گاز طبیعی در جهان است. در سال ۱۴۰۰، میانگین مصرف گاز طبیعی در کشور ۶۵۱ میلیون مترمکعب بوده است که بخش نیروگاهی با ۳۲ درصد، صنعت ۳۰ درصد و خانگی و تجاری با ۲۹ درصد بیشترین سهم را از مصرف داشته‌اند.

با شروع فصول سرد سال میزان مصرف در بخش خانگی و تجاری در سردترین ماه 6.7 برابر گرم‌ترین ماه سال می‌شود که سهم بخش خانگی و تجاری را از ۱۰ به ۴۹ درصد می‌رساند، بنابراین اختلاف کل مصرف در سردترین با گرم‌ترین ماه سال به صورت متوسط به بیش از ۲۲۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد.

از منظر تولید گاز طبیعی در سال ۲۰۲۱ میلادی، ایران با تولید ۲۵۷ میلیارد مترمکعب گاز در سال با سهم 6.4 درصدی از کل تولید (۴۰۳۷ میلیارد مترمکعب) بعد از کشورهای آمریکا و روسیه در جایگاه سوم قرار دارد.

بررسی میزان مصرف گاز طبیعی نیز نشان می‌دهد ایران با مصرف ۲۴۱ میلیارد مترمکعب گاز در بخش‌های مختلف سهم ۶ درصدی از کل مصرف را در دنیا دارد که چهارمین کشور مصرف‌کننده گاز طبیعی در دنیا محسوب می‌شود. کشورهای آمریکا، روسیه و چین به ترتیب هر کدام با 20.5 ، 11.8و 9.4 درصد بیشترین مصرف‌کنندگان گاز طبیعی در دنیا هستند.

رتبه چهارم مصرف گاز کشورمان در شرایطی است که هیچ سنخیتی با رتبه‌های اول تا سوم از نظر جمعیت، مساحت، توان اقتصادی و صنایع وابسته به گاز  ندارد.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی آورده است: «بر اساس سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی، مصرف گاز طبیعی در کشور به صورت متوسط سالانه تا سال ۱۴۱۰ به میزان 4.6 درصد و بین سال‌های ۱۴۱۰ تا ۱۴۲۰ نیز به صورت متوسط سالانه میزان 3.2 درصد افزایش می‌یابد، همچنین در حوزه عرضه نیز تا سال ۱۴۱۰ به صورت متوسط سالانه به میزان 4.3 درصد افزایش و پس از آن به صورت متوسط سالانه 2.3 کاهش می‌یابد. بر اساس موارد ذکرشده و فرضیات مرتبط به میزان مصرف در بخش‌های مختلف، بر اساس این سند در سال ۱۴۲۰ پیش‌بینی می‌شود میزان کل عرضه گاز طبیعی به 898.7 میلیون مترمکعب در روز برسد، این در حالی است که میزان مصرف همه بخش‌ها برابر با 1410.8 خواهد بود که نشان از ناترازی ۵۱۲ میلیون مترمکعبی در روز دارد».

این یعنی با همین دست فرمان کمتر از 2 دهه آینده ایران وارد‌کننده گاز خواهد شد. مسلما برای تحقق نیافتن این کابوس از همین حالا باید تصمیمی درست در رابطه با این موضوع اتخاذ شود. حذف یارانه پنهان مشترکانی که خارج از الگوی مصرف انرژی مصرف می‌کنند، قطع گازرسانی به صنایعی که زنجیره تولید خود را به‌روز نکرده‌اند،  پروانه ساخت ندادن به واحدهای مسکونی یا تجاری که در آن شاخص‌های بهینه‌سازی اجرا نشده است و... از جمله اقداماتی است که باید هر چه زودتر اجرا شود.

* ناترازی بنزین

از ابتدای امسال موضوع سر به سر شدن مصرف و تولید بنزین مطرح شد. اخیرا وزارت نفت اعلام کرد در سال جاری نزدیک 4 میلیارد دلار بنزین و گازوئیل وارد کشور شده است. در سال‌های اخیر، ایران از یک صادرکننده بنزین به یک واردکننده با کسری قابل توجه در تولید و مصرف بنزین تبدیل شده است.

بر اساس آمارهای موجود، میزان مصرف بنزین کشورمان به روزانه 110 میلیون لیتر رسیده اما تولید حدود 104 میلیون لیتر در روز است که به احتمال قوی این روند در سال آینده هم ادامه داشته باشد و مصرف به بالای 120 میلیون لیتر در روز برسد.

در سال‌های ابتدایی دهه 90 با توجه به اینکه کشورمان وارد‌کننده بنزین بود، آمریکا توانست ضربه تحریمی بزرگی به اقتصاد ایران وارد کند. البته در آن مقطع زمانی با ابتکار دولت، موضوع بنزین پتروشیمی مطرح شد و توانستیم به صورت مقطعی از این بحران عبور کنیم. 

موضوع قابل توجه این‌است که با وجود قیمت پایین بنزین، کیفیت پایین خودروهای داخلی، متنوع نشدن سوخت خودروها و... هر میزان هم در داخل کشور بنزین تولید شود، مصرف می‌شود.

این یعنی اگر سیاست‌گذار و دولت نتوانند سمت تقاضا را مدیریت کنند، افزایش عرضه هیچ سودی نخواهد داشت.

در این رابطه نیز نیاز است هر چه زودتر تدابیری مانند دوگانه‌سوز کردن خودروها، حرکت به سمت تولید و واردات خودروهای هیبریدی، اصلاح موتور خودروهای داخلی و حتی برنامه‌ریزی برای هدفمند کردن قیمت بنزین انجام شود.

* ناترازی برق

در حال حاضر برق مقدمه هر فعالیت صنعتی و اقتصادی است. با وجود اینکه سوخت صنایع گاز است اما وجود برق نیز در آنها امری واجب است. امروز در کنار گاز و بنزین صحبت از ناترازی برق نیز به میان آمده است.

البته از شهریور 1400 تاکنون 31 نیروگاه جدید با ظرفیت 5196 مگاوات به مدار تولید برق وارد شده و جمع ظرفیت تولید برق از 7100 مگاوات فراتر رفته است، همین مساله عاملی برای قطع ‌نشدن برق در بخش خانگی و تامین برق صنایع کشور شده است.

اما هنوز قطع پیاپی برق در سال 1400 همزمان با گرمای شدید هوا در بخش‌های خانگی و صنعتی از یاد مردم نرفته است؛ زمانی که حتی برق بزرگ‌ترین واحدهای فولادسازی کشور نیز برای بازه‌های زمانی به طور کامل و بدون برنامه اعلام شده قطع می‌شد تا وضعیت شبکه پایدار باقی بماند.

بر اساس اطلاعات موجود، خاموشی‌‌ها در سال 1400 در 5 مقطع زمانی یعنی انتهای اردیبهشت 1400، اواسط خرداد، مرداد و در نهایت شهریور 1400 به اندازه‌ای شد که حتی شاهد قطع برق بخش خانگی به صورت 4 تا 10 ساعت در روز بودیم. با این وجود همه مردم انتظار داشتند سال 1402 نیز مانند سال گذشته شاهد قطعی‌های پی‌درپی و طولانی‌مدت باشیم اما این اتفاق رقم نخورد، به نحوی که سال 1401 هیچ‌گونه قطعی‌ای در بخش خانگی نداشتیم و تامین برق صنایع نیز منتهی به رکوردهای قابل توجه تولید برای این بخش شد.

 بر این مبنا طی سال‌های اخیر برنامه‌های متنوعی برای جلوگیری از خاموشی‌ها در دستور گار قرار گرفته که علت تامین برق در سال‌های اخیر را باید در آن جست‌وجو کرد. برای رفع ناترازی برق، واقعی کردن قیمت برق، مدیریت مصرف و اصلاح تعرفه‌ها، اقداماتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

***