گروه فرهنگ و هنر: سی‌ودومین دوره نمایشگاه کتاب دهلی کشور هند با حضور خانه کتاب و ادبیات ایران به نمایندگی از صنعت نشر کشورمان برگزار شد. یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزیر ارشاد نیز در این دوره از نمایشگاه حضور داشت تا بتواند تفاهمنامه‌ای را که چند ماه در رفت و برگشت بود منعقد کند تا ایران سال 2025 میهمان ویژه نمایشگاه دهلی و هند نیز میهمان ویژه سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه کتاب تهران باشد. البته امسال نیز گزینه اول برای میهمان ویژه هند بود که قبول نکرد و در گزینه‌های بعدی کشور تاجیکستان پذیرفت.

میهمان ویژه در نمایشگاه‌های کتاب یکی از برنامه‌هایی است که در قالب نمایشگاه‌های بین‌المللی اجرا می‌شود تا مردم و ناشران داخلی با فرهنگ، ادبیات و صنعت نشر کشور میهمان آشنا شود و در صورت تمایل همکاری‌هایی میان ناشران داخلی و کشور میهمان شکل بگیرد.

اما هر سال در انتخاب و معرفی میهمان ویژه با مشکل روبه‌رو هستیم به طوری که در دقیقه‌90 نام این میهمان ویژه اعلام می‌شود. البته فقط میهمان ویژه اینطور نیست و محل برگزاری نمایشگاه کتاب نیز هر سال محل مناقشه است و تا لحظات آخر معلوم نیست مصلای امام خمینی(ره) یا مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب، کدامیک میزبان این رویداد هستند. در این میان یاسر احمدوند برای سی‌و‌پنجمین دوره، مصلی را دارای شرایط بهتری برای میزبانی معرفی می‌کند اما این تعیین نکردن محل برگزاری می‌تواند بسیاری از ناشران را در برنامه‌ریزی‌های‌شان دچار مشکل کند؛ همان طور که برخی ناشران دلیل عدم حضورشان را همین موضوع بیان کرده بودند.

از سویی تاخیر در بحث انتخاب میهمان ویژه به ضعف در دیپلماسی فرهنگی، همچنین کم‌کاری رایزن‌های فرهنگی در کشورها بازمی‌گردد. یکی از مدیران آژانس‌های ادبی نیز علت عدم حضور ناشران ایرانی در نمایشگاه بین‌المللی شارجه و ابوظبی امارات متحده را همین امر عنوان کرد. 

در ادامه نگاهی گذرا به میهمان ویژه نمایشگاه کتاب تهران در 8 دوره اخیر و فعالیت‌های‌شان در این رویداد داریم. 

* سال ۱۳۹۳؛ بیست‌وهفتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران

شعار نمایشگاه کتاب تهران در سال ۱۳۹۳ «بهشت دانایی در ضیافت کلمات» و افغانستان میهمان ویژه آن بود. ۱۸ غرفه این نمایشگاه به ناشران افغانستان اختصاص داده شد و نزدیک به ۲۰ ناشر با ۳۰ کتاب جدید برای فروش از سراسر افغانستان بویژه شهرهای کابل،‌ قندهار،‌ مزارشریف، هرات، جلال‌آباد و غزنی در این نمایشگاه حضور داشتند. در کنار این،  ۶ ناشر با بیش از ۲ هزار و ۳۰۰ عنوان کتاب با موضوعات متنوع در تمام بخش‌ها در این نمایشگاه حضور داشتند.

نشست‌های تخصصی درباره ادبیات داستانی افغانستان، شعر زنان افغانستان، اجرای موسیقی سنتی افغانستان، بررسی وضعیت نشر و بازار کتاب در افغانستان، دانشجویان افغان و رسالت نوشتن، بررسی پایان‌نامه‌های دانشجویان افغان داخل ایران و بررسی مطبوعات افغانستان از جمله برنامه‌هایی بود که کشور افغانستان در نمایشگاه کتاب تهران برگزار کرد.

* سال ۱۳۹۴؛ بیست‌وهشتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران

نمایشگاه کتاب در سال ۱۳۹۴ فعالیت خود را با شعار«خواندن، گفت‌وگو با جهان» آغاز کرد و عمان میهمان ویژه آن سال بود. البته حضور این کشور در حد وزیر بود. فعالیت‌های کشور عمان در این نمایشگاه شامل ایجاد گفت‌وگو، ارائه نسخ خطی، فیلم‌های مستند و صنایع دستی بود.

* سال ۱۳۹۵؛ بیست‌ونهمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران

شعار نمایشگاه کتاب در سال ۱۳۹۵ «فردا برای خواندن دیر است» و روسیه میهمان ویژه آن بود. روسیه در بیست‌ونهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با بیش از ۵۰ ناشر، حدود هزار و ۲۰۰ کتاب را عرضه کرد. همچنین نویسندگان همراه با هیأتی متشکل از ناشران، مدیران مراکز آموزشی و روزنامه‌نگاران، کاروان فرهنگی روسیه را تشکیل می‌دادند.

در غرفه‌هایی در قالب مجموعه ملی «کتاب‌های روسیه» تازه‌ترین عناوین انتشاریافته ادبی، آموزش زبان روسی، ادبیات کودکان، کتاب‌های علمی و پژوهشی و دیوان‌های اشعار و آلبوم‌های تصاویر ارائه شد. همچنین برای کودکان و نوجوانان کارگاه‌های آموزشی و انس دادن آنها با کتاب، هنر، نقاشی و آموزش هنر روسی در غرفه‌های روسیه برگزار و درباره نخستین پرواز انسان به فضا سخنرانی شد که رئیس دانشگاه هوافضای «سامارا» اطلاعاتی درباره وضع فضانوردی در روسیه و جهان ارائه داد.

* سال ۱۳۹۶؛ سی‌امین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران

نمایشگاه کتاب سال ۱۳۹۶ فعالیت خود را با شعار «یک کتاب بیشتر بخوانیم» آغاز کرد و ایتالیا میهمان ویژه آن بود. نمایش آثار ایتالیایی، فروش آثار نویسندگان این کشور و همچنین آثار ترجمه شده از نویسندگان ایرانی به ایتالیایی به نمایش در آمد. نشست‌هایی ادبی نیز با موضوعات مختلف توسط کارشناسان و استادان دانشگاه ایتالیایی ساکن در ایران برگزار شد.

* سال ۱۳۹۷؛ سی‌ویکمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران

نمایشگاه کتاب سال ۱۳۹۷ با شعار «نه به کتاب نخواندن» آغاز به کار کرد و صربستان میهمان ویژه بود. صربستان بیش از ۳۰۰ عنوان کتاب را در زمینه‌های ادبیات، تاریخ، هنر، گردشگری و... در معرض دید بازدیدکنندگان قرار داد. همچنین ۳۰ نفر از مقامات صرب، نویسندگان، شاعران، ناشران، خبرنگاران و گروه موسیقی‌ اهل صربستان در نمایشگاه حضور داشتند و بیش از ۲۰ نشست و میزگرد برگزار شد، همچنین در این نمایشگاه از کتاب «مربای شیرین» نوشته هوشنگ مرادی‌کرمانی به زبان صربی رونمایی شد.

* سال ۱۳۹۸؛ سی‌ودومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران

نمایشگاه کتاب در سال ۱۳۹۸ فعالیت خود را با شعار «خواندن توانستن است» آغاز کرد و چین میهمان ویژه آن سال بود. چین با هیأتی ۲۰۰ نفره به صورت رسمی در کنار ۹۴ ناشر و مسؤول رایت در نمایشگاه حضور داشت. تراکم برنامه‌های کشوری که میهمان ویژه شده بود در 4 روز نخست نمایشگاه بسیار بالا بود؛ به صورتی که در این روزها ۳۵ برنامه در داخل نمایشگاه و ۱۵ برنامه در خارج از نمایشگاه برگزار کر، همچنین ۵۰۰ متر فضا به ناشران و عرضه کتاب‌ها و ۱۰۰ متر نیز به تصویرگران اختصاص داده شده بود. چینی‌ها ۱۵ هزار کتاب در نمایشگاه عرضه کردند که بخشی از این کتاب‌ها نوشته‌ شی‌جین پینگ، رهبر جمهوری خلق چین و شامل دیدگاه‌های او بود.

* سال ۱۴۰۱؛ سی‌وسومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران

نمایشگاه کتاب بعد از ۲ سال تعطیلی به علت شیوع ویروس کرونا، سال ۱۴۰۱ با شعار «با کتاب سلامتیم» برگزار شد که«قطر» میهمان ویژه‌اش بود. وزیر فرهنگ قطر، رئیس نمایشگاه کتاب دوحه و جمعی از نویسندگان شاخص و ناشران مطرح کشور قطر در ایران حضور داشتند. میهمان ویژه با بیش از ۳۵۰ عنوان کتاب در موضوعات مختلف از جمله ادبیات کلاسیک و معاصر قطر، دین، گردشگری، تاریخ و... در کنار ناشران ایرانی و بین‌المللی در نمایشگاه حاضر بود.

* سال ۱۴۰۲؛ سی‌وچهارمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران

نمایشگاه کتاب در سال جاری فعالیت خود را با شعار «آینده خواندنی است» آغاز کرد و کشور همزبان، تاجیکستان میهمان ویژه آن بود. حدود ۵۰ نفر از اهالی فرهنگ و ادب و چند ناشر از این کشور در نمایشگاه کتاب امسال حضور داشتند. 

آنچه گفته شد خلاصه فعالیت میهمانان ویژه در 8 دوره گذشته بود. البته بخش بین‌الملل نمایشگاه نیز هنوز به آن ظرفیت اصلی خود برای تبادل آثار و رایزنی نرسیده است و فقط به فروش آثار بسنده می‌شود؛ حتی در نمایشگاه سال جاری نیز برای حق رایت برنامه ویژه‌ای میان ناشران در نظر گرفته نشده بود و فقط طرح گرنت وزارت ارشاد، در سمت ناشران بین‌الملل غرفه‌ای ایجاد کرده بود که با فضای ارتباطی ناشران متفاوت بود.