زینب خدایی: در روزهای ابتدایی رسانه‌ای شدن خبر تفاهمنامه شهرداری تهران با چینی‌ها برای ساخت 200 هزار واحد مسکونی در اراضی ذخیره بافت‌های فرسوده، همه چیز بیشتر شبیه به یک شایعه تکراری بود اما چیزی نگذشت که با اظهارنظرهای جسته و گریخته و البته متناقض مسؤولان، ماجرای مشارکت با شرکت‌های چینی‌، رنگ و بوی جدی‌تری به خود گرفت و علامت سوال‌ها بیشتر و بزرگ‌تر شد. البته اینکه چرا با وجود ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های فراوان داخلی، پای شرکت‌های ساختمان‌سازی خارجی به ساخت مسکن باز شده، پرسش تازه‌ای نیست؛ پیش‌ از این نیز به پشتوانه استدلال مشابه انتقال تکنولوژی ساخت و ارزان‌سازی و سریع‌سازی، قرارداد ساخت چند هزار واحدی مسکن مهر با شرکت ترکیه‌ای کوزو بسته شده بود اما در نهایت امر، به جای انتقال تکنولوژی، به دلیل خلع ید این شرکت از پروژه‌ها 12 هزار واحد مسکن مهر نیمه‌‎کاره ماند. 

اخیرا نیز در توجیه تصمیم شهردار تهران، در حالی از «لزوم آموزش خانه‌سازی به پیمانکاران ایرانی» و «انتقال تکنولوژی و صنعتی‌سازی» و حتی «سرمایه‌گذاری» صحبت می‌شود که در خوشبینانه‌ترین حالت چنین رویکردی را یا باید ناشی از خطای شهرداری تهران در مساله‌شناسی دانست یا ناشی از تلاش برای پاک کردن صورت مساله! چرا که مساله اصلی مسکن در تهران و دیگر شهرها تکنولوژی ساخت سریع و صنعتی نیست که بتوان با تکنولوژی وارداتی چینی به آن پاسخ داد. در چنین وضعیتی هر پاسخی که نسبتی معنادار با راه‌حل اساسی پیدا نکند، راه به جایی جز بیراهه نخواهد برد. 

* صنعتی‌سازی مسکن به چه قیمت؟

از طرفی بنا به گفته حمیدرضا صارمی، معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران مناطق هدف محله‌سازی چینی‌ها، زمین‌های قهوه‌ای یا همان اراضی ذخیره و بافت‌های فرسوده مناطق 21 ، 19 ، 18 و ۲۲  در نظر گرفته شده است و بیشترین مسکن قرار است در مناطق جنوبی و بافت‌های فرسوده شهر ساخته شود. به عبارت بهتر، مهندسان چینی قرار است در مناطقی سراغ متراکم‌سازی و ساخت انبوه مسکن بروند که همین حالا هم کمترین سهم برخورداری را از سرانه‌های شهری دارند، آن هم مهندسانی که صرفا دستی در تکنولوژی ساخت سریع دارند و نه شهرسازند، نه به باور کارشناسان و پژوهشگران شهرسازی، کمترین توجهی به اصول اجتماعی و فرهنگی طراحی شهر می‌کنند. همین مساله 2 نگرانی بزرگ ایجاد کرده است؛ اول اینکه تراکم‌افزایی غیراصولی و مضاعف در بافت‌های فرسوده، کیفیت زیست این مناطق را بیش از پیش با خطر مواجه خواهد کرد و دیگر اینکه در حالی که سیما و منظر شهری بی‌هویت تهران همین حالا هم با معماری متناسب با فرهنگ ایرانی و اسلامی فاصله دارد، مهندسان چینی‌ قرار است دقیقا چه سبک معماری و فرهنگی را نمایندگی کنند؟

* فن در خانه و ما گرد جهان می‌گردیم

در همین باره ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران که پیش‌تر در جلسه علنی شورای شهر به انتقاد از اقدام شهرداری تهران پرداخته بود، در گفت‌وگو با «وطن امروز» گفت:  شهردار تهران گفت یکی از ۵ موضوعی که با طرف چینی مذاکره و تفاهم شده، مشارکت آنان در ساخت مسکن است ولی کیفیت و شیوه اجرایی را موکول به قطعی شدن با طرف چینی و سپس ارسال لایحه به شورای شهر کردند. طبعا چون هنوز لایحه مربوطه به شورا ارسال نشده، از کم و کیف آن اطلاعی نداریم ولی بنده معتقدم هم تکنولوژی و هم ابزار و امکانات و هم سرمایه لازم برای ساخت انبوه سریع و باکیفیت مسکن در داخل کشور وجود دارد و ما مسؤولان و تصمیم‌گیران باید زمینه و فرصت لازم را برای تولیدکنندگان داخلی مسکن فراهم و موانع خودساخته را از سر راه آنان برداریم.

مقام معظم رهبری بارها بر لزوم تقویت تولیدات داخلی و خودکفایی تاکید کرده‌اند و گفته‌اند: «در مساله مسکن، ما وابستگی نداریم به خارج؛ زمینش مال خودمان است، مصالحش مال خودمان است، طراحی اینها مال خودمان است. بنابراین به مساله‌ مسکن باید رسید». واقعا قابل قبول نیست که ۴۵ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی ما بگوییم تکنولوژی ساخت مسکن را باید از چین وارد کنیم یا مهندسان چینی باید به مهندسان ما آموزش ساخت مسکن بدهند!

برخی شرکت‌های دانش‌بنیان وابسته به یکی از وزارتخانه‌ها در تکنولوژی ساخت مسکن که امکان تولید انبوه و سریع و باکیفیت مسکن را فراهم می‌کند، بسیار موفق عمل کرده و نمونه کارشان را هم اجرایی کرده‌اند. چرا سراغ آنها نرویم و سراغ شرکت‌های چینی که اتفاقا آنها هم وابسته به دولت چین هستند برویم؟ در تولید مسکن؛ زمین، منابع مالی، مصالح، تکنولوژی ساخت و نیروی کار مورد نیاز است که همه آنها در داخل کشور وجود دارد.

* به جای ساخت مسکن چینی بروکراسی پیچیده شهرداری را تعدیل کنید

امانی در پاسخ به این سوال که شهرداری چطور می‌تواند به حل معضل مسکن کمک کند، گفت: واقعیت این است که حل مشکل مسکن وظیفه دولت است، نه وظیفه مدیریت شهری. شهرداری اگر مراحل صدور پروانه و صدور مجوز ساخت مسکن را کوتاه کند و سازندگان مسکن در بروکراسی اداری شهرداری سرگردان نباشند، بزرگ‌ترین خدمت را به تولید مسکن خواهد کرد. در حال حاضر در بافت فرسوده به‌رغم اینکه برابر مصوبه شورا صدور پروانه معاف از عوارض است (در مناطق شمالی۵۰ و در مناطق جنوبی۱۰۰ درصد معافیت) ولی در عمل شهرداری از سازندگان در این بافت‌ها مبالغی را دریافت می‌کند. بنده اولویت شهر و مردم تهران را که حل آنها بر عهده ما است، آلودگی هوا و ترافیک می‌دانم و معتقدم منابع و توان شهرداری باید بر این موضوع متمرکز شود. ساخت مسکن را باید به مردم واگذار کنیم و ما تسهیلگر و پشتیبان آنها باشیم. همین حالا وام‌های مصوب قانونی که باید به سازندگان در بافت فرسوده در تهران پرداخت شود، پرداخت نمی‌شود.

* تراکم مجاز و تأمین سرانه، پیش‌شرط بازسازی بافت فرسوده

عضو شورای شهر در توضیح بارگذاری جمعیت بیشتر در بافت‌های فرسوده گفت: مناطق هدفی که جهت محله‌سازی چینی‌ها اعلام شده، بافت‌های فرسوده برخی مناطق است. در نوسازی بافت فرسوده باید تامین سرانه‌ها و تجمیع مالکان در نظر گرفته شود و تراکم مجاز در هر منطقه مطابق طرح تفصیلی رعایت شود. در این صورت به دلیل تامین سرانه‌های انرژی یعنی آب و برق و گاز در بافت فرسوده فشار مضاعفی هم وارد نمی‌شود اما درباره ساخت مسکن جدید در مناطقی که ظرفیت جمعیتی آنها برابر طرح جامع تکمیل شده است - که اکثر مناطق تهران ‌جز چند منطقه محدود را در برمی‌گیرد - به شهرداری تذکر داده‌ام. بر اساس مطالعات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تمام مناطق بیست‌ودوگانه دیگر نمی‌توانند پذیرای جمعیت و توسعه شهری بیشتری باشند و حتی نیاز است به نحوی با کاهش تراکم جمعیت، زمینه ترمیم ساختار بوم‌شناسی را فراهم ساخت اما چنانچه اصرار بر بارگذاری جمعیتی وجود داشته باشد، با کاهش تراکم جمعیت، بارگذاری در برخی مناطق ۲، ۵، ۲۱ و ۲۲ آسیب کمتری را در پی دارد. بنابراین فقط در این ۴ منطقه تهران بارگذاری مسکن جدید آسیب کمتری دارد. دقت کنید! آسیب کمتری دارد و بدون آسیب نیست.