بحث آژانس‌های ادبی از آن دسته موضوعاتی است که بیش از یک دهه از طرح آن در کشور می‌گذرد. در ابتدای مطرح شدن این مبحث، خیلی‌ها بودند که آن را راه و روشی برای بهبود وضعیت نشر می‌دانستند و بعضی دیگر اعتقاد داشتند شرایط نشر به گونه‌ای است که مطرح کردن این بحث، حکایت بحث کردن درباره لزوم پاپیون زدن برای فردی است که یک تکه لباس هم  برای پوشیدن ندارد. با این همه افرادی که به جد این موضوع را دنبال می‌کردند در طول این سال‌ها آنقدر از آژانس‌های ادبی گفتند و در سازمان‌ها و ادارات مختلف پی آن را گرفتند که بالاخره به خواسته‌شان رسیدند.

در یکی دو سال اخیر که نشر،  وضعیت باثبات‌تری به خود گرفته و کج‌روی‌ها و رانت خواری‌ها تا اندازه قابل قبولی مهار شده است، شاید بهترین مجال برای طرح مجدد این مبحث فراهم شد و یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزیر ارشاد هم که مثل علی دایی جلوی دروازه ایستاده بود تا به محض رسیدن توپ با یک ضربه سر، توپ را وارد دروازه کند با طرح بهنگام این مبحث، آغاز به کار رسمی آژانس‌های ادبی را کلید زد.

* ایجاد تکاپوی بیشتر در فضای نشر با رسمی شدن فعالیت بنگاه‌های ادبی

اساسا آژانس یا بنگاه ادبی نهاد یا موسسه غیردولتی، فرهنگی و حقوقی متشکل از کارشناسان فرهنگی، ادبی، نشر و حقوقی است. این نوع فعالیت ادبی به ‌عنوان حلقه واسط خلق و تولید اثر در چرخه نشر عمل می‌کند. به عبارت دیگر، آژانس ادبی از طرف ناشران، نویسندگان و مترجمان نمایندگی و وکالت دارد تا آثار آنها را به ناشران در داخل و خارج معرفی و عرضه و آنها را در فروش کپی‌رایت اثر یا آثارشان کمک کند.

هر آژانس ادبی از همکاری عامل‌های مختلف که کارشناس در تالیف، ترجمه، ویراستاری، نشر، بازاریابی و مسائل حقوقی هستند، بهره می‌برد. اکثر نویسندگان و مترجمان حرفه‌ای در کشورهای مختلف برای اینکه ذهن و روحیه لطیف و خلاق خود را درگیر کارها و دغدغه‌های اجرایی و حقوقی پیچیده چاپ، انتشار و توزیع کتاب نکنند، پیگیری امور مربوط در ارتباط با اثر یا آثار خود را به آژانس‌های ادبی می‌سپارند. از طرف دیگر تعامل با ناشران و دیگر عوامل تولید و توزیع کتاب، زبان گفت‌وگو و ادبیات خاص خود را دارد که بیشتر نویسندگان و مترجمان تخصص یا حوصله ورود و پیگیری این تعامل و استیفای حق خود را ندارند. ضمنا در بیشتر کشورها ناشران به ‌طور مستقیم با نویسنده یا مترجم رابطه کاری ندارند و فقط از طریق آژانس‌های ادبی کپی‌رایت آثار را می‌خرند.

* گل زیرطاق احمدوند در زمان درست

احمدوند، معاون فرهنگی وزیر ارشاد هم با علم به اهمیت بنگاه‌های ادبی و تکاپویی که حضور آنها در چرخه نقد ایجاد می‌کند، فرصت را غنیمت دانست و ضمن حمایت از این بنگاه‌های رسمی، جدی‌تر شدن فعالیت آنها را در نشست خبری اعلام کرد.

* احمدوند پرچم کارگزاران ادبی را بالا برد

احمدوند که روز گذشته همراه  اسماعیل جانعلی‌پور، مدیرکل مجامع، تشکل‌های معاونت فرهنگی ارشاد در نشست خبری حاضر شده بود، درباره صدور مجوز برای کارگزاران ادبی گفت: کارگزاری یا آژانس ادبی یکی از حلقه‌های مهم حوزه نشر در کشورهای مختلف دنیاست که در کشور ما تاکنون تعریف حقوقی مشخصی برای آن وجود نداشت، برخی فعالیت می‌کردند و عمده فعالیت آنها حضور در نمایشگاه خارجی و متصل کردن نشر ایران با بازار نشر کشورهای دیگر یا بالعکس ایجاد ارتباط بین ناشران خارجی و نویسندگان داخل کشور بود؛ در ذهن و خاطر فرهنگی تعریف آژانس ادبی این است: «مجموعه‌ای که ارتباط ناشران و نویسندگان را با خارج از کشور برقرار می‌کند» اما قابلیت آژانس‌های ادبی در دنیا خیلی فراتر از این تعریف است.

معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اظهار کرد: رابطه بین پدیدآورندگان و ناشران در ابعاد حقوقی و مالی از وظایف کارگروه ادبی است، یعنی نویسنده و پدیدآورنده با کارگزار ادبی طرف می‌شود و طبق قرارداد مشخصی با ناشران و تولیدکنندگان آثار ادبی، نمایشی، هنری و بازارهای توزیع و بازارهای مشتری و آژانس‌های تبلیغاتی و هر جایی که از این محتوا استفاده کند با توافق صاحب اثر بهره‌برداری می‌کند. در حقیقت مجموعه‌ای توانمند است که کارگزاری ادبی دارد؛ این مجموعه‌ها باید توانمندی آموزشی، حقوقی و سرمایه‌گذاری داشته باشند تا از یک محتوا بهره‌های مختلف را بگیرند.

یاسر احمدوند با اشاره به نبود کارگزاری ادبی در حوزه نشر گفت: در صنعت نشر ما چنین مجموعه‌هایی  وجود ندارد که چنین خدماتی را ارائه کند، آن چیزی که به عنوان آژانس ادبی شناخته می‌شود تنها ارتباط نشر ما را با خارج از کشور برقرار کرده است.

معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به اینکه راه‌اندازی کارگزاری ادبی در این معاونت در راستای ساماندهی فعالیت‌های حوزه نشر است، اظهار کرد: برای ساماندهی کسانی که در این حوزه  فعالیت می‌کنند و نظم و نظام بیشتر و هم حمایت از آنها و هم توسعه این مفهوم این در معاونت فرهنگی تصمیم گرفته شد که این موسسات ذیل اداره کل مجامع، تشکل‌ها و فعالیت‌‌های فرهنگی معاونت امور فرهنگی مجوز بگیرند و تحت عنوان کارگزار ادبی فعالیت خود را در حوزه بین‌الملل و در داخل انجام دهند.

* آژانس‌های ادبی؛ رابطان نویسنده و ناشر

به نظر می‌رسد نقش آژانس ادبی در توسعه نشر کشورها در جهان بیشتر از نقش آنها در توسعه نشر در داخل کشورهاست. در داخل کشور بدون واسطه آژانس ادبی ارتباط مستقیم بین ناشر و نویسنده برقرار می‌شود و نویسنده یا مترجم به‌رغم میل و روحیه خود، مجبور است به قواعد بازی که معمولا از طرف ناشر تعیین می‌شود، تن دهد. البته این موضوع درباره تعداد محدودی از نویسندگان و مترجمان معروف صدق نمی‌کند ولی برقراری ارتباط مستقیم نویسنده و مترجم با ناشران خارجی و مطرح شدن آنها و آثارشان در سایر کشورها، نیازمند واسطه‌های بین‌المللی و شناخته‌شده، از جمله آژانس‌های ادبی است.

بیشتر آژانس‌های ادبی در سطح بین‌المللی کار می‌کنند و از مشتری‌های مختلف در زبان‌ها و موضوعات متفاوت در تمام کشورها درخواست می‌پذیرند. امکان دارد بعضی نویسندگان، مترجمان و ناشران ایرانی هم که علاقه‌مندند در بازارهای مختلف نشر بین‌الملل وارد شوند به این آژانس‌ها مراجعه کنند. آژانس‌های ادبی عموما 2 نوع مشتری دارند: نویسندگان و مترجمان به عنوان خالق آثار جهت فروش کپی‌رایت یا ترجمه اثر خود و ناشران برای خرید کپی‌رایت. در این تجارت ادبی رابطه مشتری‌ها با آژانس‌ها معمولا به این صورت است که نویسندگان و مترجمان سراغ آژانس می‌روند و آژانس سراغ ناشران می‌رود که البته این رابطه همیشه ثابت نیست. هر نویسنده یا مترجمی که بخواهد آژانس ادبی کار معرفی و بازاریابی برای فروش کپی‌رایت اثرش را متقبل شود، بهتر است اقدامات زیر را انجام دهد: 

در توسعه نشر بین‌الملل هر کشوری عناصر و عوامل مختلف نقش دارند که از جمله آنها آژانس‌های ادبی هستند. دایره فعالیت آژانس‌های ادبی بیش از آنکه به داخل کشورها محدود شود، فرامرزی و بین‌المللی‌است. در اکثر قراردادهای همکاری که آژانس‌ها با نویسندگان و مترجمان می‌بندند، نویسنده و آثار او را در جهان معرفی و عرضه می‌کنند. در کشورهایی مثل ایران که عضو هیچ کدام از کنوانسیون‌های بین‌المللی کپی‌رایت نیست و آژانس‌های ادبی سایر کشورها معمولا مراوده کاری با ناشران و نویسندگان ایرانی ندارند مگر به صورت موردی، نویسندگان و مترجمان و آثار خیلی اندک از آنها در سطح بین‌المللی مطرح می‌شوند.

استفاده از فعالیت‌ها و اقدامات غیرحرفه‌ای از قبیل برقراری ارتباط‌های مستقیم با عوامل نشر بین‌الملل، همچنین نمایش و عرضه آثار در غرفه‌های بعضی نمایشگاه‌های بین‌المللی آن هم توسط موسسات دولتی و شبه‌دولتی شاید برای منظورهای نمایشی خوب باشد ولی در توسعه نشر بین‌الملل هیچ کشوری مفید فایده نبوده و نخواهد بود. یکی از تخصص‌های ویژه آژانس‌های ادبی شناخت بازارهای مختلف نشر و قواعد و سازوکارهای آنها در کشورهای مختلف است. آژانس‌های ادبی با بررسی و احصای سلیقه و ذایقه مخاطبان و ظرفیت  بازارهای نشر و شناسایی و ارزیابی قابلیت و توانمندی ناشران کشورهای مختلف نسبت به برقراری ارتباط و ورود و حضور در این بازارها برنامه‌ریزی می‌کنند.

آنها با ایجاد روابط حرفه‌ای و کاری با عوامل نشر در جهان، آثار نویسندگان و مترجمان کشور خود را در جهان معرفی و عرضه می‌کنند و با توفیق در فروش کپی‌رایت تالیف و ترجمه آثار به نوعی موجبات گسترش دایره مخاطبان آثار مکتوب کشور خود و توسعه و ارتقای اقتصاد نشر کشورشان را فراهم می‌آورند. از طرف دیگر آنها با معرفی آثار نویسندگان و مترجمان خود در سایر کشورها و ترجمه و انتشار آنها در اقصی نقاط جهان، بسترهای لازم برای جهانگیر شدن فرهنگ و تمدن کشور خود را در قالب کتاب و سایر آثار مکتوب میسر می‌سازند.

کار آژانس‌های ادبی فقط معرفی و عرضه آثار کشور خود در سایر کشورها نیست، بلکه  آنها آثار نویسندگان و مترجمان سایر کشورها را نیز در کشور خود و در جهان معرفی می‌کنند. از این طریق آنها به ورود و حضور فرهنگ‌های سایر ملت‌ها در کشور خود کمک می‌کنند و با این کار خود به نوعی موجب ارتقا و غنای فرهنگ مکتوب و به تبع آن رشد و تعالی فرهنگ و تمدن مردم خود نیز می‌شود.