محمدرضا اسماعیلی: خودکفایی کاغذ تحریر موضوعی است که مدیران فرهنگی کشور طی سال‌های متمادی حرفش را زده‌اند؛ البته ریشه خودکفایی تولید کاغذ نیز احتمالا به دولت دهم می‌رسد، زمانی که تحریم‌ها آغاز و منجر به مشکلاتی شد. محمد مهدی اسماعیلی، وزیر ارشاد نیز در ابتدای فعالیت دولت سیزدهم خودکفایی در کاغذ را کارویژه خود و دولت معرفی کرد. اردیبهشت1401 وزیر ارشاد در اظهارنظری عنوان کرد «هفته‌ای 3-2 رئیس‌جمهور از شخص بنده پیگیر مساله کاغذ هستند. این درحالی است که تامین ارز مورد نیاز کاغذ جزو برنامه‌های کوتاه‌مدت ما بود. ما مساله کاغذ در حوزه نشر و چاپ را داریم حل می‌کنیم. البته واردات جدید به نمایشگاه کتاب امسال نرسید. سال آینده مشکلی از لحاظ تامین کاغذ نخواهیم داشت. طبق برنامه پیش‌ رو تا سال۱۴۰۲ با همکاری چهار شرکت داخلی ان‌شاءالله به ‌سمت صادرات کاغذ پیش خواهیم رفت». البته بار خودکفایی کاغذ بر دوش کارخانه چوب و کاغذ مازندران، دیبای شوشتر، پارس خوزستان و کارخانه افتتاح نشده زاگرس استان فارس است. کارخانه کاغذ زاگرس شیراز یکی از آن کارخانه‌هاست که اگر فعالیتش را آغاز کند، می‌تواند در فرآیند خودکفایی کاغذ موثر باشد. ظرفیت اسمی کاغذ تحریر در این کارخانه 40 هزار تن است‌؛ 87 درصد عملیات ساخت این واحد تولیدی انجام شده و برای تکمیل 13 درصد باقی‌مانده، به تسهیلات برای بخش سرمایه ثابت و سرمایه در گردش نیاز دارد. ‌این کارخانه با 110 هزار متر مربع مساحت، یکی از کارخانه‌های برخوردار از تکنولوژی روز دنیاست. کارخانه کاغذسازی زاگرس با ظرفیت تولید سالانه 40 هزار تن کاغذ چاپ و تحریر، توانایی تامین 10 تا 20 درصد کاغذ مورد نیاز کشور را دارد. وزیر ارشاد درباره افتتاح کارخانه زاگرس وعده داده بود در بهمن‌ماه شروع به کار می‌کند اما یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزیر ارشاد در این باره گفت: «در جلسه‌ای که با مدیرعامل کارخانه زاگرس شیراز داشتیم، امیدواریم سال آینده با بهره‌گیری از این کارخانه که در بهار ۱۴۰۳ به بهره‌برداری می‌رسد بخشی از نیاز کشور تأمین شود». این کارخانه از بازیافت تولید می‌شود و نیازمند منابع چوب نیست به همین دلیل متناسب با اقلیم ایران است. البته تولید کاغذ سال جاری بنا به گفته وزیر ارشاد به 80 هزار تن رسیده است که از این عدد نزدیک به 45 هزار تن برای کاغذ کتب درسی به وزارت آموزش‌و‌پرورش داده شده و مابقی هم در حوزه نشر مصرف می‌شود. ناشران البته از کیفیت کاغذهای داخلی نیز راضی نیستند، چرا که تولیدات چوب و کاغذ مازندران به شکل نخودی و سفید نیست به همین دلیل برای چاپ آثار رنگی مناسب نخواهد بود. اگر کارخانه زاگرس شیراز وارد مدار تولید نشود و از طرفی پشتیبانی‌های مالی از کارخانجات برای سرمایه در گردش و تهیه ماشین‌آلات صنعتی به‌روز نباشد، حجم تولیدات در سال‌های آینده نیز کاهش خواهد یافت، طوری که حتی کارخانه چوب و کاغذ مازندران دیگر نمی‌تواند همین مقدار تولیدی که حجم گسترده‌ای از آمار را در خودکفایی به خود تخصیص داده، تولید کند. مهم‌ترین موضوع صنعت کاغذ کشور در حال حاضر قدیمی بودن و استهلاک ماشین‌آلات و حجم نقدینگی بالایی است که لازم دارد.

وزیر ارشاد در جشن خودکفایی کاغذ کتب درسی که آذرماه در کارخانه چوب و کاغذ مازندران برگزار شده بود، درباره روند مسیر خودکفایی کاغذ گفت: «کارگروه‌ نشر و کاغذ از همان ابتدای آغاز دولت تشکیل شد. روزی که دولت را تحویل گرفتیم تولید کاغذ ایرانی در کشور 5 تن و در نهایت ۱۰ هزار تن بود و ما امروز در آستانه تولید ۸۰ هزار تن کاغذ ایرانی هستیم. مسائل مختلف آن حل شده و همه مسائل حوزه نشر نیز در اینجا قابل پیگیری است و ما قطعا مسائل را حل خواهیم کرد؛ این یک ‌کار بسیار جامعی را می‌طلبید، لذا با همکاران‌مان در بخش‌های مختلف وارد گفت‌وگو شدیم، کارگروه کاغذ در معاونت اول ریاست‌جمهوری تشکیل شد، همچنین مدیران عامل بانک‌ها و دستگاه‌هایی از بخش‌های خصوصی و مردمی نیز به این کارگروه اضافه شدند. بنابراین ما به‌تدریج جلو آمدیم و سال گذشته به ۴۰ هزار تن و امسال به ۸۰ هزار تن رسیدیم. اکنون کل تولید کاغذ مورد ‌نیاز آموزش‌و‌پرورش برای ۱۵۵ میلیون کتاب درسی به صورت صد‌درصد داخلی انجام می‌شود که ۴۵ هزار تن برای چاپ کتب درسی و 5 هزار تن برای جلد کتاب است. در شیراز نیز مجموعه جدیدی را آماده بهره‌برداری می‌کنیم که خود نزدیک به ۵۰ هزار تن به تولید کاغذ ما اضافه خواهد کرد و تا پایان سال ۱۴۰۲ ان‌شاءالله ظرفیت تولید به حدود ۱۳۰ هزار تن خواهد رسید، در حالی‌ که نیاز اصلی و اولیه در نشر، مطبوعات و کتاب حدود ۸۰ هزار تن است؛ از این رو این اتفاق مبارکی است و دولت با قوت این مساله را ادامه می‌دهد. تلاش داریم در پایان 4 سال تمام نیازهای داخلی را با حداکثر امکان پوشش دهیم و بخشی را هم به خارج از کشور صادر کنیم».

با توجه به اینکه اگر حجم تولیدات ما با وارد شدن کارخانه زاگرس به خط تولید و حل مشکلات سایر کارخانه‌ها به 130 هزار تن در سال برسد، دیگر مشکلی نخواهیم داشت؟ خیر! اما مشکلات تولید و کنترل قیمت مدیریت می‌شود.

نکته پایانی اینکه تولیدات کاغذ مازندران برای صنعت نشر بویژه برای کودکان و نوجوانان جوابگو نیست، البته تولیدات پارس و دیبای شوشتر از کیفیت نسبتا بهتری برخوردارند اما در مقایسه با کاغذ وارداتی هنوز عقب‌ترند و باید در کنار تولید حداکثری به کیفیت که پایه‌اش ماشین‌آلات به‌روز است توجه شود تا رغبت ناشران نیز برای حمایت از تولید داخل بیشتر شود. مشکل کاغذهای وارداتی بحث مدیریت قیمتش است که با افزایش قیمت دلار در بازار، کاغذ نیز به راحتی بالا و پایین می‌شود و همین امر نیز در سال‌های گذشته مهم‌ترین دلیل گرانی کتاب بوده است طوری که در سال جاری میانگین قیمت کتاب 50 درصد افزایش داشته است. البته قیمت کتاب در سال آینده نیز با توجه به افزایش قیمت دلار و به تبع آن مواد اولیه چاپ و از سوی دیگر افزایش دستمزدها، رشدی قابل توجه خواهد داشت. در همین روزها که دلار وارد کانال 60 هزار تومان شده است، کاغذ 70 گرم 100 در 70 از قیمت هر بند یک میلیون و 270 هزار تومان به یک میلیون و 300 هزار تومان رسیده است که در این صورت فقط مخاطب و خواننده از دایره خرید و خواندن دور و دورتر می‌شود.