محمد محمدی: چند سال است انیمیشن‌ به یکی از پرمخاطب‌ترین آثار هنری کشور بدل شده است؛ حوزه‌ای که اغلب مخاطبانش در دایره و جامعه کودک و نوجوان تعریف می‌شود و بدون شک تاثیرات بسیار مهم و شگرفی در تفکر و اعتقادات آینده کودکان امروز ایفا می‌کند. موج تولیدات پویانمایی در کشور به اواسط دهه 80 و توجه ویژه رئیس وقت سازمان صداوسیما به تنها مرکز انیمیشن‌سازی ایران یعنی صبا بازمی‌گردد. در روزگاری که هنوز این «هنر - صنعت» آنچنان که باید و شاید از سوی متولیان و تصمیم‌گیران جدی گرفته نمی‌شد و به تبع تولیدات چندان باکیفیتی نیز انتشار نمی‌یافت، با شناخت و اهتمام ویژه رئیس وقت سازمان صداوسیما در حوالی سال‌های 84 و 85  «مقصود نعیمی‌ذاکر» به عنوان مدیر مرکز صبا معرفی شد که در پی آن شاهد شکوفایی تنها مرکز انیمیشن‌سازی کشور و طبیعتا رونق این هنر - صنعت در سراسر کشور شدیم تا جایی که شاهد مهاجرت یا بهتر بگوییم چراغ سبز به کارگردان‌های باتجربه انیمیشن‌ساز در صداوسیمای آن سال‌ها از سوی برخی کشورهای غربی بودیم؛ موضوعی که باعث شد تهیه‌کننده تنها مجموعه انیمیشن‌ در آن سال‌ها با نسخه اصلی آن مجموعه که به شدت نیز مورد اقبال نوجوانان قرار گرفته بود، پناهنده ینگه دنیا شود.  هرچند با توجه به سیاست‌گذاری درست و تمرکز بر حوزه پویانمایی در مرکز صبا، نیروهای جوان و باانگیزه بسیاری جایگزین شدند و در اواخر دهه 80 شاهد انبوهی از تولیدات حرفه‌ای شامل فیلم‌های سینمایی، مجموعه‌های مناسبتی، کلیپ‌ها و آیتم‌های حرفه‌ای در این حوزه بودیم تا جایی که مهاجرت معدود تهیه‌کنندگان و فعالان حوزه انیمیشن نه تنها هیچ خللی را به وجود نیاورد، بلکه زمینه و بستر مناسبی را نیز برای بروز و ظهور جوانان باانگیزه فراهم کرد. 

اما ناگهان پس از چند سال رونق و روند صعودی، همزمان با تغییر مدیریت سازمان، مرکز پویانمایی صبا که به یکی از مهم‌ترین و موثرترین مراکز تولید انیمیشن در کشور بدل شده بود، به محاق رفت. به این ترتیب این مرکز که تا پیش از آن مسؤولش با حکم مستقیم رئیس سازمان منصوب می‌شد، در دور جدید به یکی از زیرمجموعه‌های وابسته شبکه ۲ سیما نزول کرد و در نهایت نیز ساختمان خیابان قلهک که در برهه‌ای چند ساله بدل به مرکزی برای حضور هنرمندان و تهیه‌کنندگان انیمیشن شده بود، به یکی از خلوت‌ترین ساختمان‌های شبکه ۲ سیما تبدیل شد و حالا آن ساختمان قدیمی با حیاط پشتی و سوله‌هایش بیشتر به مخروبه شبیه است.

بدون شک اگر اواسط دهه 80 پروژه توقف روند صعودی انیمیشن در کشور با چراغ سبز نشان دادن به کارگردان‌ها و تهیه‌کنندگان از سوی برخی کشورها با تدبیر و سیاست درست رئیس وقت سازمان صداوسیما و مدیران مرکز صبا شکست خورد اما تضعیف این مرکز و نزول جایگاه آن در نتیجه تدابیر غلط برخی افراد بی‌اطلاع و بدون تخصص آنقدر موفق بود که امروز با گذشت حدود ۲ دهه همچنان تاثیراتش در بدنه این نهاد فرهنگی که روزگاری قرار بود دانشگاهی باشد برای کودکان، به وضوح دیده می‌شود.

آنچه بیان شد، تنها یک روی ماجرا بود، چرا که اوضاع انیمیشن به آن منوال پیش نرفت و اصطلاحا جوانان دغدغه‌مند و نهادهای فرهنگی دست روی دست نگذاشتند و طی سالیان اخیر با همت و غیرت ایرانی با تولید آثار انیمیشن رونق را به این حوزه بازگردانند اما شاید مهم‌ترین اتفاق اوایل دی‌ماه سال جاری رقم خورد که با ابلاغ رئیس‌جمهور و حکم وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بنیاد ملی پویانمایی ایران تاسیس شد؛ بنیادی که در همان روزهای آغاز به کارش «فرزانه فخریان» که مشاور وزیر در امور کودک و نوجوان بود، به مدیرعاملی آن منصوب شد. از طرفی حضور منحصر‌به‌فرد 4  انیمیشن سینمایی در جشنواره فیلم فجر و اخبار تولیدات فاخر و توجه ویژه نهادها و مراکز مختلف فرهنگی نشان از اهمیت حوزه انیمیشن در ارگان‌های تصمیم‌ساز دولت دارد. از طرفی با توجه به تخصص مدیرعامل بنیاد پویانمایی در حوزه کودک و نوجوان و تجربه و دغدغه وی می‌توان امیدوار بود دوباره و پس از ۲ دهه شاهد رونق و شکوفایی پویانمایی باشیم، البته با این تفاوت که این بار به جای رسانه ملی، در وزارت ارشاد این اتفاق رخ خواهد داد.

در همین ارتباط وزیر ارشاد دیروز در آیین اختتامیه جشنواره پویانمایی با ابزار خشنودی از تصویب تاسیس بنیاد ملی پویانمایی گفت: ما شاهد فصل نویی در حوزه پویانمایی در ایران خواهیم بود که در حوزه‌های آموزشی و هنری از آن استفاده خواهیم کرد. ما در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خدمت هنرمندان سینمای انیمیشن هستیم و به عنوان متولی حوزه فرهنگ و هنر خواستار فعال شدن یک جریان پویا و جوان در حوزه سینمای انیمیشن هستیم.

مدیرعامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز با اشاره به ظرفیت‌های حوزه پویانمایی گفت: انیمیشن قالب قدرتمندی برای انتقال پیام است و ضریب نفوذ و تاثیرگذاری آن را چند برابر می‌کند. همان‌طور که می‌دانید «قصه» در کانون کارنامه‌ای درخشان دارد اما وقتی قصه با تصویر آمیخته می‌شود، قدرتش قابل مقایسه با هیچ رسانه دیگری نیست. قالب انیمیشن بستری بسیار خوب است که در یک نظم هنری قرار می‌گیرد؛ وقتی بتوانیم عنصر خیال را در نظمی هنری گرد آوریم و در قالب انیمیشن باشد، تاثیرگذارتر خواهد بود و پیام را موثرتر و ماناتر می‌کند.

حامد علامتی همچنین با بیان اینکه ایران در انیمیشن به بلوغ خوبی رسیده است، گفت: هنرمند ما با ریتم و تخیل، یک اثر را جذاب‌تر و پرکاربردتر می‌کند اما خلأ یک عنصر جدی حس می‌شود. ما از ظرفیت انیمیشن استفاده می‌کنیم و رشد جدی و دانش فنی تولیدکنندگان را شاهد هستیم اما در عرصه پیام باید فکری جدی کنیم که محتوا یعنی قصه فراتر از این برود، چرا که در شکل آنچه می‌خواهیم بگوییم خلأ داریم و ضعفش هم به فقر سناریوی منسجم بازمی‌گردد. وقتی فقر محتوا داریم، تکنیک نیز هدر می‌رود. حال در تکنیک پیش افتادیم اما در محتوا جاماندگی جدی داریم.

اما در کنار نکات مثبت و قابل تحسین، این نگرانی نیز به وجود می‌آید که وقتی شاهد این میزان دغدغه‌مندی در نهاد‌های مختلف هستیم، همواره تجربه ثابت کرده است خروجی کار بعضا به موازی‌کاری خواهد انجامید. به هر شکل بنیاد ملی پویانمایی به عنوان مرکز و مرجع حوزه انیمیشن باید حرف اول و آخر را در این حوزه بزند و قطعا با حضور فردی چون فخریان که از جمله مدیران فرهنگی دغدغه‌مند و متخصص در حوزه کودک و نوجوان است، می‌توان انتظار اوج‌گیری و شکوفایی دوباره انیمیشن در کشور را داشت اما نباید فراموش کرد که شباهت‌های فخریان با نعیمی‌ذاکر این نگرانی را به وجود می‌آورد که همان چالش‌ها و مسائلی که برای نعیمی‌ذاکر به وجود آمد، برای او نیز به وجود آید. از همین رو با توجه به تجربه پیش آمده در اواسط دهه 80 باید برای مصون ماندن حرکت رو به رشد حوزه انیمیشن تدابیری غیر از حمایت‌های وزیر اندیشیده شود؛ مسائلی چون پیوست‌های رسانه‌ای و استفاده از ظرفیت‌های به محاق رفته و پیشکسوتان عرصه پویانمایی. در هر صورت آنچه مشخص است تجربه ثابت کرده پیشرفت در حوزه انیمیشن موانع داخلی و خارجی بسیاری خواهد داشت، از همین رو استفاده از تجربیات مقصود نعیمی‌ذاکر که این روزها مدیرعاملی خانه تئاتر را نیز بر عهده دارد، برای فرزانه فخریان می‌تواند بسیار راهگشا باشد.