عباد محمدی: از جمله دغدغه‌های خانواده‌ها، مربیان، مسؤولان فرهنگی، نهادهای تبلیغی و جامعه دینی ایران انتقال مفاهیم دین است. برای این مهم نیز تدارکات فراوانی دیده شده است و یک فرد ایرانی در زندگی خود با کتاب‌های دینی در مدرسه و برنامه‌های تبلیغی در مساجد و رسانه‌های جمعی بسیاری همراه می‌شود. چند سال است این احساس بین بخشی از جامعه مذهبی شکل گرفته که بخشی از جامعه مفاهیم دینی را کمتر دریافت کرده است یا در لایه نمادها و نشانه‌ها آنها را مشاهده نمی‌کند. هرچند نمادها و نشانه‌ها گویای باور افراد نیست اما جایگاه اجتماعی افراد را نمایندگی می‌کند.

اخیرا یک مرکز ‌شناختی در راستای درک خلقیات جامعه ایرانی و روش‌های تأثیرپذیری هر یک از اقشار مختلف جامعه با 250 نفر از خانم‌ها گفت‌وگو کرده است، 90 نفر از آنها، خانم‌هایی بوده‌اند که حجاب شرعی را رعایت نمی‌کنند. در این بررسی‌ شناختی داده‌های قابل توجهی به دست آمده که یکی از آنها بررسی میزان و چگونگی تاثیرپذیری فرهنگی این بخش از جامعه از قشر متدین و مذهبی است. بخشی از داده‌های مورد استناد ما در این باره به این موضوع اشاره دارد که «رفتار گروه‌های مذهبی» به طور ملموس و قابل ملاحظه‌ای بیشتر از سایر روش‌های تبلیغی بر دیگر اقشار تاثیر داشته است.

این گزاره نشان‌دهنده این مساله است که رفتار افرادی که به‌عنوان چهره دینی، انقلابی، مذهبی و متدین شناخته می‌شوند در جهت‌گیری دیگر اقشار تأثیر به سزایی دارد. هرچند روش‌های مرسوم تبلیغ اعم از منبر، روضه و... در بین جامعه ایرانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است اما نتایج این پیمایش‌ شناختی نشان می‌دهد تأثیر رفتار از دیگر نوع‌های تبلیغاتی به ‌مراتب بیشتر بوده است. حال این تأثیرپذیری می‌تواند مثبت باشد یا منفی! 

اما آیا منظور ما از رفتار، برخورد مستقیم یا گفت‌وگوی چهره‌به‌چهره است؟ خیر! در واقع منظور از رفتار، عمل قابل‌ مشاهده است. بر اساس تعریف روان‌شناس‌ها، رفتار یعنی هر فعالیتی که یک موجود زنده انجام می‌دهد و به‌وسیله موجود زنده دیگر، قابل ‌اندازه‌گیری و مشاهده باشد، لذا منظور از تأثیرپذیری اقشار عادی جامعه از اقشار مذهبی، آن دسته فعالیت‌های اجتماعی افراد است که قابل‌ مشاهده و اندازه‌گیری باشد. در اینجا باید تأکید کرد منظور ما از اخلاق قابل‌ مشاهده به معنای «هم‌رنگی یا رفتار عامه‌پسند» نیست بلکه در حال تأکید بر این موضوع هستیم در صورتی‌که یک فرد مذهبی در جامعه اخلاق و رفتار مناسبی از خود بروز دهد تاثیر آن بر همان جامعه پیرامونی از یک سخنرانی واعظ به طور قابل‌ ملاحظه‌ای بیشتر است و برعکس اگر جامعه شاهد بدرفتاری و کج‌خلقی اقشار مذهبی باشد، دیگر کمتر درس اخلاقی می‌تواند بر آن تأثیر مثبت بگذارد.

البته این یافته‌ها موضوع جدیدی را نمایش نمی‌دهد، چرا که امری رایج و توصیه‌ای مشهود در صدر اسلام بوده است. از پیامبر اسلام حضرت محمد مصطفی(ص) نقل شده است: «3 چیز است که هرکس نداشته باشد نه از من است و نه از خدای عزوجل. عرض شد: ‌ای رسول خدا! آنها کدامند؟ فرمودند: بردباری که به ‌وسیله آن جهالت نادان را دفع کند، اخلاق خوش که با آن در میان مردم زندگی کند و پارسایی که او را از نافرمانی خدا باز‌دارد». 

همچنین حدیث مشهوری از امام صادق(ع) وجود دارد که می‌فرمایند: «مردم را با غیر گفتارتان دعوت کنید؛ تا پرهیزکاری، تلاش و مجاهدت، نماز و نیکوکاری را از شما ببینند، به‌درستی که دعوت‌کننده (واقعی) همین است». در حقیقت این حدیث به همان جمله معروف اشاره دارد که مردم را با رفتارهای‌تان دعوت کنید، نه گفتارهای‌تان. البته این بدان معنا نیست که انتقال مبانی و علوم از طریق منبرها و موعظه‌ها صورت نگیرد، بلکه اشاره قطعی به تاثیر «رفتار عملی» دارد. همچنین بررسی آیات قرآن نیز به ما نشان می‌دهد اصالت با رفتار است، نه گفتار.

حال فرصتی مغتنم فراهم شده است. جامعه به همان میزان که دچار گمراهی مدرن شده و تحت تاثیر تکثر فرهنگ‌ها قرار گرفته، به همان مقدار نیز فرصت گزینش و تکمیل دانسته‌ها را یافته است. اما این فرصت برای جامعه مذهبی چطور ظرفیت‌آفرین است؟ از جمله فرصت‌هایی که جامعه ایرانی می‌تواند بر آن تکیه کند تا قلوب را به هم نزدیک کند، ماه مبارک رمضان است. ماه رمضان از جمله پرآداب‌ترین ماه‌های مسلمانان است. بخشی از آداب این ماه فردی است اما مهم‌ترین جلوه‌ها و جنبه‌های ماه رمضان، آداب اجتماعی آن است. یعنی زمانی که افراد با یک فرد روزه‌دار مواجه می‌شوند، رفتاری متفاوت‌تر از شرایط عادی و روزهای معمولی از خود بروز می‌دهند و روزه‌دارها از سوی دیگر مورد پذیرش بیشتری قرار می‌گیرند، چنان که از آنها انتظارات فراتری وجود دارد که می‌توان آن را انتظار «محبت‌آفرینی» دانست.

عوامل محبت‌آفرین بر اساس احادیث در 9 نوع ذکر شده است: «نیکی، فروتنی، گشاده‌رویی، خوش‌خلقی، احسان و بی‌توقعی، انصاف و همدردی، صله رحم، اظهار محبت و دست دادن» که عینیت‌یافته آنها را در ماه مبارک رمضان شاهد هستیم. یعنی توصیه و حرمت احکام شرعی مربوط به این ماه مبارک، مسلمانان را در مسیری قرار می‌دهد که محبت‌آفرین باشند. 

رهبر معظم انقلاب دی‌ امسال در دیدار ائمه جمعه فرمودند: «زبان مؤثر است؛ خود زبان و تبیین، یک جهاد است؛ به معنای واقعی کلمه، بیان‌کردن برای مردم و گفتن برای مردم و حرف‌ زدن برای مردم، حقیقتاً جهاد است اما فقط این نیست، [بلکه] باید با عمل هم [همراه باشد]؛ با روی خوش، با زبان پاسخگو، با حضور در جمع‌های گوناگون مردم - بخصوص جمع‌های جوان - باید این کار را انجام داد».

ماه رمضان، ماه فرصت‌هاست؛ از آنجا که تکاپوی معرفتی جامعه ایرانی در این ماه افزایش چشمگیری دارد، رمضان، ماه جذب و پرورش است. کمتر شرایطی وجود دارد که بدنه یک جامعه آنچنان با قلوب نرم و رفتار گرم با یکدیگر مواجه شوند. حتی کسانی که شرایط روزه ‌گرفتن برای آنها فراهم نیست به احترام جامعه روزه‌دار، سعی می‌کنند از خود برخورد اخلاقی مناسبی بروز دهند که این موضوع نشان‌دهنده پذیرش است. در ماهی که جامعه پذیرای عمل اقشار متدین و مذهبی است، لازم است در جهت جذب و تاثیرگذاری اقشار مختلف جامعه کوشید و با روی گشاده و عمل صالح شرایط را برای انتقال مفاهیم دینی فراهم کرد.