عباد محمدی: چهارشنبه گذشته (13 مارس) مجلس نمایندگان آمریکا لایحه‌ای را تصویب کرد که بر اساس آن استفاده از شبکه اجتماعی تیک‌تاک در آمریکا برای همه کاربران به دلیل آنچه نگرانی‌های امنیت ملی عنوان شد، ممنوع می‌شود. بر اساس گزارش رسانه‌های آمریکایی گفته شد «دولت آمریکا نگران است دولت چین از تیک‌تاک برای دسترسی به داده‌های کاربران آمریکایی و دستگاه‌های آنها استفاده کند» لذا به شرکت بایت دنس، مالک تیک‌تاک ۶ ماه فرصت داده شد تیک‌تاک را واگذار کند. این نخستین محدودیت‌ برای این شبکه اجتماعی نیست و پیش از این در یک قانون که توسط کنگره آمریکا تصویب و توسط جو بایدن امضا شد، محدودیت‌هایی برای استفاده از این شبکه اعمال شده بود. این قانون برای ممنوعیت استفاده از این برنامه برای کارمندان دولت فدرال و ایالتی در 34 ایالت (از 50 ایالت) روی دستگاه‌های دولتی تصویب شده بود؛ همچنین ماه مه ‌2023 مونتانا نخستین ایالتی شد که تیک‌تاک را روی تمام دستگاه‌های شخصی ممنوع کرد.

لایحه ممنوعیت استفاده از تیک‌تاک برای همه کاربران آمریکایی در حالی پیگیری می‌شود که این شبکه اجتماعی در حال حاضر به عنوان یک شبکه اجتماعی در حال رشد در آمریکا مورد توجه قرار گرفته است. به موجب این قانون، شرکت مالک اپلیکیشن تیک‌تاک در صورت خودداری از فروش این رسانه اجتماعی با ممنوعیت فعالیت در آمریکا رو‌به‌رو خواهد شد. این طرح، به شرکت بایت‌دنس 6 ماه فرصت می‌دهد پیش از آغاز ممنوعیت و از بین رفتن دسترسی به تیک‌تاک در فروشگاه‌های اپلیکیشن مانند اپل و گوگل، آن را واگذار کند. هر چند مجلس نمایندگان آمریکا با برگزاری جلساتی تلاش کرد این موضوع را اقدامی فنی جلوه دهد اما گزارش‌ها نشان می‌دهد این مساله سیاسی است.

بر اساس آمار منتشر شده، بیشترین استفاده از شبکه‌های اجتماعی در آمریکا به ترتیب در پلتفرم‌های  YouTube، Facebook  و Instagram  است. 83 درصد بزرگسالان آمریکایی گفته‌اند از YouTube استفاده می‌کنند. در حالی که تعداد کمتری از آنها گزارش داده‌اند از Facebook استفاده می‌کنند اما Facebook همچنان یک بازیکن برجسته در مجموعه شبکه‌های آنلاین است و 68 درصد آمریکایی‌ها از این پلتفرم استفاده می‌کنند. علاوه بر این، تقریبا نیمی از بزرگسالان آمریکایی (47 درصد) می‌گویند از Instagram استفاده می‌کنند. سایر برنامه‌ها به اندازه YouTube، Facebook و Instagram مورد استفاده قرار نمی‌گیرند اما بخشی جدی از شهروندان آمریکایی که عمده آنها نوجوان هستند، از دیگر شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند؛ بر این اساس 27 تا 35 درصد بزرگسالان آمریکایی از Pinterest،  تیک‌تاک، LinkedIn، WhatsApp و Snapchat استفاده می‌کنند.

با توجه به سبد مصرف شبکه‌های اجتماعی در آمریکا، اقدام اخیر ایالات‌متحده برای در نظر گرفتن ممنوعیت  تیک‌تاک بحث‌های گسترده‌ای را پیرامون آینده شبکه‌های اجتماعی، مساله حریم خصوصی و نقش پلتفرم‌ها در بین شهروندان آمریکایی برانگیخته است. تیک‌تاک، به عنوان یک برنامه در حال توسعه با بیش از 170 میلیون کاربر آمریکایی، به یک پدیده فرهنگی، بویژه در میان نسل‌های جوان تبدیل شده است. این نخستین اپلیکیشن غیرآمریکایی است که توانسته در آمریکا به چنین محبوبیتی دست یابد و جامعه مخاطب خود را تحت تاثیر قرار دهد.

می دانیم که تیک‌تاک یک پلتفرم ویدئویی متعلق به چین است. این برنامه بیش از ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون کاربر فعال دارد و بیش از ۸۰ میلیون نفر در سطح جهان اشتراک ویژه آن را خریداری کرده‌اند. از طریق تیک‌تاک، کاربران می‌توانند ویدئوهای کوتاه با هر موضوعی را به اشتراک بگذارند و با استفاده از فیلترها، برچسب‌ها، صداگذاری، جلوه‌های صوتی و موسیقی پس‌زمینه محتوای خود را بسازند. این اپلیکیشن به ۷۵ زبان در دسترس است. برای استفاده از تیک‌تاک، باید ۱۳ سال داشته باشید، هر چند به نظر می‌رسد مانند همه شبکه‌های اجتماعی، تعداد قابل توجهی از کاربران این اپلیکیشن در جهان زیر 13 سال دارند.

* محدودیت تیک‌تاک در آمریکا چه معنایی دارد؟

پیرامون تلاش دولت آمریکا برای محدودیت بر تیک‌تاک بحث‌های فراوانی وجود دارد. برخی گزارش‌ها احتمال فروش داده‌ها و اطلاعات را به دولتی غیر از دولت آمریکا مطرح کرده‌اند و برخی دیگر موضوع را انتشار محتواهای ممنوعه (مانند آنچه در غزه رخ می‌دهد) دانسته‌اند. شاید در مرحله نخست به نظر رسد به جای ممنوعیت کامل، راه‌حل‌های جایگزین نیز وجود داشته باشد که بسیار قابل انتظار، منطقی و اجرایی باشند تا نگرانی‌های دولت آمریکا رفع شود. برای نمونه «افزایش شفافیت»؛ از تیک‌تاک خواسته شود تا شفافیت بیشتری درباره شیوه‌های داده خود ارائه دهد. «قوانین سختگیرانه حفاظت از داده‌ها»؛ ایالات‌متحده می‌تواند قوانین قوی حفاظت از داده‌ها را که برای همه پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی اعمال می‌شود، وضع کند. «همکاری با شرکت‌های فناوری»؛ قانون‌گذار می‌تواند از تیک‌تاک  بخواهد با شرکت‌های فناوری آمریکایی برای اطمینان از رعایت استانداردهای امنیتی همکاری کند. همچنین ممیزی و نظارت منظم می‌تواند خطرات مورد توجه را کاهش دهد اما هیچ‌کدام از این پیشنهادات که توسط برخی کارشناسان آمریکایی نیز مطرح شده است، از سوی قانون‌گذاران آمریکایی پذیرفته نشده است. لذا در این باره به نظر می‌رسد موضوع کنترل شبکه‌های اجتماعی مانند تیک‌تاک نیست و باید آن را در سطح کلان‌تر دید.

3 کلان‌روایت آشکار در این باره وجود دارد؛ نخست «امنیت ملی آمریکا» است. دولت آمریکا نگران است دولت چین از تیک‌تاک برای دسترسی به داده‌های کاربران آمریکایی و دستگاه‌های آنها استفاده کند. دوم «حقوق کاربران» است. در این باره نگرانی‌هایی درباره حفظ حقوق کاربران مطرح شده است. سوم «تنش‌های سیاسی» است. محدودیت‌های تیک‌تاک ممکن است نشان‌دهنده عمق تنش‌های سیاسی بین آمریکا و چین درباره مسائل متعددی از جمله تجارت، حقوق بشر و امنیت ملی باشد. نکته برجسته در این باره آشکار شدن نشانه‌های نگاه آمریکا به شبکه‌های اجتماعی است که تاکنون سعی در پنهان کردن آن داشت؛ رویکردی که می‌تواند بر آینده شبکه‌های اجتماعی و فعالیت‌های آنها در آمریکا و سراسر جهان تأثیر بگذارد و موضوعاتی چون حفظ حریم خصوصی، حق آزادی بیان و حق دسترسی به اطلاعات را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تاکنون عنوان می‌شد قوانین بازدارنده درباره شبکه‌های اجتماعی به 4 قانون یعنی «قوانین محتوا»، قوانین مربوط به «مسائل امنیتی»، قوانین «مسائل حریم خصوصی» و قوانین «مرتبط با انتخابات» محدود می‌شود که براساس آن شبکه‌های اجتماعی در آمریکا موظف به اعمال محدودیت‌ها برای محتواهایی هستند که شامل فحاشی، تهدید، خشونت و اخبار جعلی و تحریک‌آمیز باشد. همچنین شبکه‌های اجتماعی موظف به اعمال تدابیر امنیتی هستند تا از انتشار محتواهای خشونت‌آمیز، تروریستی و تهدید‌آمیز جلوگیری کنند و دیگر اینکه شبکه‌های اجتماعی باید حریم خصوصی کاربران را رعایت کنند و از انتشار اطلاعات شخصی بدون موافقت کاربران جلوگیری کنند و در نهایت در دوره‌های انتخاباتی، شبکه‌های اجتماعی موظف به اعمال محدودیت برای جلوگیری از انتشار اخبار جعلی و تأثیرگذاری نامناسب بر فرآیند انتخابات هستند. اما اکنون موضوع دیگری در جریان است و از تیک‌تاک خواسته نشده قوانین موجود را رعایت کند، بلکه تیک‌تاک باید در اختیار شرکت‌های آمریکایی قرار گیرد!

به طور کلی باید عنوان کرد آمریکا در مواجهه با تیک‌تاک به دنبال «حفظ حکمرانی مجازی بدون رقیب» و «حراست از حریم مجازی خود» است. به نظر می‌رسد آمریکا که تاکنون به عنوان یگانه صاحب قلمروهای مجازی در حال حکمرانی در این عرصه بوده، حالا با شرایط جدیدی مواجه شده است. حکمرانی فضای مجازی یعنی قوانینی که بر اساس آن آمریکا بدون هیچ‌گونه محدودیت و مرزی می‌تواند سیاست‌های خود در فضای مجازی را اعمال و ذیل آن راهبرد جهانی‌سازی خود را پیگیری کند. نمونه واضح آن در ایران نیز قابل مشاهده است؛ شبکه اینستاگرام به عنوان تنها شبکه فراگیر مبتنی بر تصویر، هر محتوایی را که احساس کند با سیاست‌های آمریکا همراستا نیست، سانسور می‌کند یا شبکه X (توئیتر سابق) کلیدواژه‌ها را به طور کلی حذف می‌کند و حساب‌ها را می‌بندد، در حالی که آگاه هستیم این شبکه‌ها از طریق درک ذائقه و الگوریتم‌های موجود می‌توانند سطح بازدید محتوا را به کمترین حالت ممکن تقلیل دهند.

اما اکنون آمریکا احساس می‌کند در مواجهه با چین، دیگر تنها بازیگر قلمرو مجازی نیست. راهبرد چین در ایجاد شبکه‌ای پویا و خلاق و رفتن به سمت مدیریت فضای مجازی از طریق مرزبندی مجازی موضوعی است که خطر آن از سوی آمریکا تا حدودی احساس شده است. حکمرانی فضای مجازی به معنای سانسور و فیلتر کردن شبکه‌های مجازی نیست، بلکه اتخاذ سلسله راهبردهایی است که نفوذ و حضور دیگر بازیگران عرصه خارجی را با چالش مواجه می‌کند.