سمیرا کریمشاهی: یکشنبه هفته جاری انتخابات شهرداری‌های ترکیه در سراسر این کشور برگزار شد. این سومین انتخاباتی بود که در مدت کمتر از یک سال در ترکیه برگزار شد. حدود 61 میلیون شهروند ترکیه واجد شرایط شرکت در انتخابات بودند که 78 درصد آنها مشارکت داشتند. انتخابات محلی در ۴ بخش به منظور تعیین شهردارهای 30 کلانشهر ترکیه، شهردار شهرستان‌ها، اعضای شورای شهر و رئیس (مختار) محلات ترکیه هر ۵ سال برگزار می‌َشود. مهم‌ترین بخش این انتخابات که از حساسیت سیاسی بالایی برخوردار است، رقابت احزاب بر سر شهرداری کلانشهرهای ترکیه است. در این میان کلانشهرهای مهمی همچون استانبول و آنکارا صحنه رقابت میان قدرت‌های سیاسی ترکیه می‌شود. جریان اصلی مخالفان دولت ترکیه در حزب جمهوری خلق موفق شده بودند در انتخابات 2019 کرسی شهرداری کلانشهرهای مهمی همچون استانبول، آنکارا و ازمیر را از آن خود کنند. شکست سنگین این مخالفان در انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی2023، مناصب قدرت در شهرداری‌ها را به آخرین سنگر مقاومت در برابر قدرت مطلق اردوغان تبدیل کرد. از طرفی دیگر برای اردوغان که ۲ انتخابات مهم را با پیروزی پشت سر گذاشته بود، انگیزه فراوانی ایجاد کرد تا با خارج کردن آنکارا و استانبول از دست مخالفان به چهره بلامنازع و سراسر قدرت ترکیه تبدیل شود اما با اعلام نتایج انتخابات 2024 ترکیه، هت‌تریک پیروزی اردوغان در انتخابات‌ یک سال گذشته رقم نخورد. منصور یاواش و اکرم امام اوغلو شهردارهای کنونی آنکارا و استانبول از حزب جمهوری خلق، توانستند بار دیگر با شکست نامزدهای حزب عدالت و توسعه اردوغان، به مدت 5 سال ابقا در مقام خود را تمدید کنند. مخالفان در حزب جمهوری خلق، شهرداری 14 کلانشهر در مجموع 35 استان را به دست آوردند. حزب حاکم 12 کلانشهر و در مجموع شهرداری 24 استان را به خود اختصاص داد که البته شامل هیچ‌کدام از شهرهای مهم ترکیه نمی‌َشود. ۲ نظر عمده به عنوان علت شکست حزب اردوغان در فضای ترکیه طرح شده است. نظر اول نتیجه حاصل‌شده را نه به دلیل ضعف کمپین انتخاباتی جریان حاکم، بلکه ناشی از یک تقسیم کار نانوشته‌ای می‌داند که مردم ترکیه برای مقامات خود در نظر گرفته‌اند. آنها تمایل دارند مسائل کلان کشوری را به جریان اردوغان بسپارند اما در حوزه شهری، نیروی جبهه مخالفان را کارآمدتر می‌دانند اما دسته دوم معتقد است طی یک سال گذشته عملکرد دولت جدید اردوغان نسبت به دغدغه اصلی مردم یعنی اقتصاد ناامید‌کننده بوده و تداوم داشتن بحران‌های همچون مدیریت بانک مرکزی، کاهش ارزش پول ملی، عدم مهار تورم و مساله دستمزدها به ویژه بحران معیشت بازنشستگان مجموعه عواملی شد تا شهروندان صندوق رای را محل بروز نارضایتی خود ببینند و اجازه ندهند خواست رئیس‌جمهور بویژه رویای فتح استانبول به ثمر بنشیند. به طور کلی شکست یاران اردوغان در استانبول مهم‌ترین رخداد این انتخابات نام گرفت اما چرا استانبول مهم است؟

* چرا استانبول مهم است؟

بررسی یک ساله عملکرد حزب حاکم برای آماده شدن در انتخابات محلی، همچنین میتینگ‌های تبلیغاتی که در چند هفته منتهی به انتخابات برگزار شد، همگی نشان از آن داشت که تصاحب شهرداری کلانشهر استانبول برای رجب طیب اردوغان امری حیاتی شده است. جریان حاکم «مورات کوروم» وزیر پیشین شهرسازی را برای رقابت بر سر استانبول برگزیدند تا کارنامه قابل قبول و شخصیت بدون حاشیه او بتواند بار دیگر فتح استانبول را برای اسلام‌گرایان رقم بزند. تبدیل شدن منصب شهرداری در ترکیه به یک مقام انتخابی و میدانی برای محک زدن پایگاه اجتماعی سیاسیون باعث شده به چنین جایگاهی، میدان تمرینی سخت به منظور خیز برداشتن به سمت راس قدرت یعنی ریاست‌جمهوری نگریسته شود. خود شخص اردوغان به عنوان فردی که ۲ دهه در مرکز قدرت ترکیه قرار گرفته توانست با کسب مقام شهرداری استانبول در انتخابات 1994 مدارج قدرت را طی کند. حدود یک ماه گذشته او در جریان یک سخنرانی مدعی شد انتخابات2024 آخرین حضور رقابتی در حیات سیاسی‌اش خواهد بود. از نظر قانونی او دیگر نمی‌تواند در انتخابات 2028 ریاست‌جمهوری شرکت کند و اگر این به معنای پایان عمر فعالیت سیاسی اردوغان باشد، صرفا او خواهد توانست به اعتبار شخصی در انتخابات‌ موضع بگیرد و نه در جایگاه حقوقی، بنابراین وقتی اردوغان این انتخابات را به عنوان آخرین رقابت خود اعلام کرد، تفسیری مطرح شد که یک پایان رویایی همچون آغازش برای خود ترسیم کرده است. حضور جدی اردوغان با شهرداری استانبول بود و قصد داشت پایانش هم با یک پیروزی شیرین در شهرداری استانبول باشد اما رای مردم سرنوشت دیگری برای رئیس‌جمهورشان برگزیده بود. نکته مهم دیگر که باعث شد رقابت بر سر استانبول حساسیت‌برانگیز شود، شهردار کنونی این شهر اکرم امام اوغلو است. پس از شکست کمال قلیچدار اوغلو در انتخابات ریاست‌جمهوری، او مرد همیشه بازنده در برابر اردوغان لقب گرفت و جبهه اپوزیسیون ترکیه به یک سرخوردگی دچار شد. آنها فقط به چند چهره پیروز انتخابات محلی 2019 از جمله امام اوغلو امیدوار بودند تا همچنان قدرت عرض‌اندام در برابر حزب حاکم را حفظ کنند. اردوغان بخوبی می‌دانست پیروزی مجدد امام اوغلو که از او به عنوان گزینه جدی انتخابات 2028 ریاست‌جمهوری نام برده می‌شود، مسیر را برای مخالفان هموارتر و به همان اندازه رقابت ریاست‌جمهوری بعدی را برای حزب حاکم بدون اردوغان سخت‌تر می‌کند.

* ائتلاف‌هایی که یک سال هم دوام نیاورد

از تفاوت‌های مهم انتخابات شهرداری با انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر ترکیه در آرایش سیاسی احزاب و جبهه‌بندی رقابتی آنها بود. حزب «خوب» به رهبری خانم مرال آکشنر تصمیم گرفت از ائتلاف با حزب جمهوری‌خواه خلق خارج شود و به طور جداگانه به معرفی نامزد در حوزه‌های انتخاباتی پرداخت. خانم آکشنر از موافقان سرسخت اعلام کاندیداتوری اکرم امام اوغلو برای انتخابات ریاست‌جمهوری 2023 بود که هرگز رخ نداد اما اکنون که جریان طرفدار امام اوغلو توانسته به راس قدرت حزبی جمهوری‌خواه خلق برسد و پیش‌بینی می‌شد همکاری ۲ حزب بیش از پیش جریان داشته باشد اما آکشنر به توافق با جریان اصلی مخالفان اردوغان دست نیافت و «ائتلاف ملت» از هم پاشید. حزب «خوب» را می‌توان کم‌فروغ‌ترین بازیگر این انتخابات دانست که نتوانست حتی یک کرسی شهرداری کلانشهر را کسب کند و صرفا در استان نوشهیر آرای بیشتر را به دست آورد. در سوی دیگر «ائتلاف جمهور» به رهبری اردوغان هم دستخوش تغییراتی شد. حزب رفاه نو به رهبری فاتح اربکان تصمیم گرفت با خروج از ائتلاف و عدم حمایت از نامزدهای متبوع دولت اردوغان، مستقل از جریان حاکم وارد رقابت انتخابات شهرداری‌ها شود. اربکان چندین شرط برای همکاری با حزب عدالت و توسعه مطرح کرد که مهم‌ترین آن قطع ارتباط تجاری ترکیه با رژیم صهیونیستی بود که هیچ‌کدام آنها از سوی دولت مورد پذیرش قرار نگرفت و به طور مستقل نامزد معرفی کردند. نه تنها نامزد این حزب برای شهرداری استانبول بعد از  امام اوغلو و کوروم در جایگاه سوم قرار گرفت، بلکه این حزب کوچک توانست بعد از ۲ حزب اصلی در سراسر ترکیه بیشترین آرا را به خود اختصاص دهد و شگفتی انتخابات لقب بگیرد. بسیاری از تحلیلگران معتقدند آرای 6 درصدی این حزب، در واقع رای اعتراضی اسلام‌گرایانی بوده که از سبد حزب حاکم به سمت حزب رفاه نو منتقل شده است. در حاشیه انتخابات هم تصاویری از برگه رای شهروندان در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شد که با نوشتن نام فلسطین و غزه روی تعرفه رای، اعتراض خود را به عملکرد دولت در قبال جنایات جاری در غزه اعلام کردند.

* مخالفان دولت اردوغان و آینده رقابت سیاسی

مخالفان دولت اردوغان در واکنش به شکست در انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی تلاش داشتند مسبب اصلی چنین نتیجه‌ای را در عامل شخص جمع کنند، بنابراین کمال قلیچدار اوغلو، رهبر سابق حزب جمهوری‌خواه خلق با فشار جریان درون‌حزبی که به نام «تغییر» معروف شدند، خود را در حاشیه رانده‌شده سپهر سیاسی ترکیه دید. نتیجه انتخابات درون‌حزبی مهر تایید بر وضعیت قلیچدار اوغلو و خداحافظی دائمی او از دنیای سیاست را رقم زد. جریان تغییر به رهبری افرادی همچون اکرم امام اوغلو و اوزگور اوزل، رهبر جدید حزب جمهوری‌خواه خلق، نویدبخش دوران تازه‌ای در فضای مخالفان دولت ترکیه و امیدآفرینی نسبت به امکان تضعیف قدرت اردوغان شدند؛ امری که با تسلط ۲ دهه‌ای عدالت و توسعه‌ای‌ها بر ارکان قدرت ترکیه، به یک ‌شبه‌تابو تبدیل شد که گویی اردوغان و ترکیه ۲ گزاره غیرقابل انفصال از یکدیگر شده‌اند. پیروزی در انتخابات شهرداری‌ها، گام بزرگی برای این جریان و شکستن تابوی قدرت مطلق ترکیه شد تا به پشتوانه اعتماد مردمی و کاسته شدن از فشار شکست انتخابات ریاست‌جمهوری بتوانند نقشه راه انتخابات 2028 را ترسیم کنند. اکنون شخصیت‌هایی مانند اکرم امام اوغلو و منصور یاواش به نماد مردان همواره برنده در مقابل اردوغان تبدیل شده‌اند که قابلیت تحمیل یک رقابت سخت در 2028 را بر حزب حاکم بدون اردوغان خواهند داشت.