کیوان امجدیان: چند روز قبل در شب میلاد امام کریم، جمعی از شعرا به رسم هر سال میهمان رهبر معظم انقلاب بودند و در حضور ایشان به شعرخوانی پرداختند. رهبر انقلاب اشراف کم‌نظیری بر شعر دارند و این اشراف و علاقه تا آنجاست که حتی در سخت‌ترین شرایط هم این جلسات شعرخوانی را برگزار کرده‌اند، مگر آنکه در برگزاری آن  - مثل زمان اوج همه‌گیری کرونا - خطری وجود داشته باشد و متخصصان مخالف برگزاری این جلسه باشند.  

بخش بسیار مهم این جلسه بیانات رهبر معظم انقلاب درباره رسانه بود و شاه‌کلیدی که باید آن را آویزه گوش کرد: «شعر یک رسانه است».

اساسا یکی از مواردی که رهبر انقلاب در اغلب جلسات به آن اشاره داشته‌اند، اهمیت رسانه و درک این نکته است که هنر و فرهنگ وقتی می‌توانند مانا شوند و جایگاهی رفیع بیابند که خالق آن هنر و اثر موفق شده باشد مخلوق و مصنوعش را به مثابه یک رسانه به کار گیرد.

با همین نگاه هم هست که معظم‌له از میان تمام بانوان شاعر نگاه ویژه‌ای به «پروین اعتصامی» دارند؛ شاعر بلندآوازه‌ای که اگرچه زیبایی شعر و رعایت وزن و عروض و قافیه برایش مهم بوده و حساسیت زیادی بر شکل و فرم اشعارش داشته، در عین حال محتوای شعر را هم به اندازه فرم با اهمیت می‌دانسته و در کنار تمام آنها یک ویژگی را برای اشعارش، به اندازه هوا برای حیات ضروری و لازم می‌دانسته که اگر این ویژگی را حتی در زیباترین و بامفهوم‌ترین اشعارش نمی‌شد یافت، حاضر به مکتوب و مانا کردن آن نمی‌شد.

او شعرهایش را نه فقط به قصد ارائه ابزاری مناسب و درخور برای صیقلی کردن احساس و عواطف مخاطب یا بالابردن سطح زیبایی‌شناسی او یا حتی نه فقط به قصد ارائه مفهوم مورد نظرش که برای سودجستن جامعه از آن به عنوان یک رسانه می‌سرود.

برای تایید یا رد این ادعا نگاهی به زندگی، علایق و اشعار او کافی است. رخشنده اعتصامی معروف به پروین اعتصامی 83 سال قبل در روز پانزدهم فروردین ۱۳۲۰ چشم از جهان فرو بست. 

او بیشتر به‌ دلیل به کار بردن سبک شعری مناظره در شعرهایش معروف است. مضامین و معانی شعرهای او به ظاهر توصیف‌کننده دلبستگی عمیقش به پدر و استعداد و شوق فراوانش به آموختن دانش بود اما در واقع بهانه او برای استفاده رسانه‌ای از شعر در جهت  ظلم‌ستیزی و مخالفت با ستم و ستمگران، حمایت از حقوق زنان و ابراز همدلی و همدردی با محرومان و ستم‌دیدگان جامعه بود. اساسا همین فهم او از رسانه بود که جایگاه او را به عنوان «مشهورترین شاعر زن ایران» در تاریخ شعر و ادبیات ایران مانا کرد.

پروین اعتصامی از کودکی و با فهم ذاتی و فطری خود از رسانه، زبان‌های فارسی و انگلیسی و عربی را نزد پدرش آموخت و از همان کودکی زیر نظر پدر و استادانی چون علی‌اکبر دهخدا و محمدتقی بهار سرودن شعر را آغاز کرد. پدرش، میرزا یوسف‌خان اعتصامی‌آشتیانی، شاعر و مترجم بود و در شکل‌گیری زندگی هنری پروین و کشف توانایی‌ها و ذوق و گرایشش به شعر نقش مهمی داشت. اعتصامی در 28 ‌سالگی ازدواج کرد اما به خاطر اختلاف فکری با همسرش، پس از چندی از او جدا شد. پس از جدایی، مدتی در کتابخانه دانشسرای عالی تهران به کتابداری مشغول شد. یگانه اثر چاپ و منتشرشده از پروین، دیوان اشعار او است که دارای ۶۰۶ شعر شامل اشعاری در قالب‌های مثنوی، قطعه و قصیده است. شعرهای پروین پیش از چاپ به ‌صورت مجموعه و کتاب، در مجله  بهار و منتخبات آثار از ضیاء هشترودی و امثال و حکم از دهخدا چاپ می‌شد. موفقیت نخستین چاپ دیوان اشعار او سبب پیدایش زمینه برای چاپ‌های بعدی شعرهایش شد. اعتصامی پیش از چاپ دومین نوبت از دیوان اشعارش، بر اثر بیماری حصبه در 35 سالگی در تهران درگذشت و در حرم فاطمه معصومه، در آرامگاه خانوادگی‌اش، به خاک سپرده شد. بیست‌وپنجم اسفند مصادف با زادروزش، روز بزرگداشت پروین اعتصامی نامگذاری شده ‌است.

اعتصامی از پیروان «جریان تلفیقی» بود. اشعار او به واسطه همان نگاه رسانه‌ای که ذکر شد، اغلب از حوادث و اتفاقات شخصی خالی‌ است. او تا اندازه‌ای «کارکرد رسانه‌ای شعر» را بر شخصیت‌سازی و خاطره‌گویی و سایر موارد مورد علاقه شعرا ترجیح می‌داد که در میان اشعارش، شعری وجود ندارد که با کمک آن بتوان صراحتا شخص شاعر را شناخت. شعر اعتصامی از دیدگاه طرز بیان مفاهیم و معانی، بیشتر به ‌صورت «مناظره» و «سؤال و جواب» است؛ قالبی که شاید بتوان از پرکاربردترین قالب‌های رسانه‌ای در زمان حال دانست. در دیوان او بیش از 70 نمونه مناظره آمده که وی را از این لحاظ در میان شاعران فارسی برجسته کرده ‌است. این مناظره‌ها نه ‌تنها میان انسان‌ها و جانوران و گیاهان، بلکه میان انواع اشیا - مثل گفت‌وگوی سوزن و نخ - نیز اتفاق می‌افتد. اعتصامی در بیان مقاصد خود از هنرهای «شخصیت‌بخشی» و «تخیل» و «تمثیل»، با شیوایی کم‌نظیری استفاده بسیار کرده ‌است.