محمدرضا اسماعیلی: از در خیابان بهشتی وارد پارکینگ چهل‌سرا می‌شوم؛ لوکیشنی است که مسؤول روابط عمومی برنامه برای من فرستاده بود. بعد از ورود، راهنمایی نبود تا به محل ضبط برسم و فقط سربازی نگهبان بود که خبری از محل برنامه‌ها نداشت! بعد از چند بار تماس ناموفق برای گرفتن آدرس دقیق استودیو، نغمه مستشارنظامی را دیدم که وارد محوطه اصلی چهل‌سرا شد. من هم همان خط مسیر خانم مستشارنظامی را گرفتم به امید اینکه به استودیو برسم. بعد از ورودی اصلی سرای دوم از دالانی تاریک عبور کردیم تا به انتهای سرا رسیدیم و حدود 15 پله را بالا رفتیم تا به محل ضبط رسیدیم. نصف یک سوله در چهل‌سرای مصلای امام خمینی(ره) فضایی است که برنامه «سرزمین شعر» در آن ضبط می‌شود؛ استودیویی به غایت کوچک‌تر از جایگاه شعر در سرزمینش.

ابتدای ورود در سمت راست، پشت صحنه برنامه است که مهدی سمنانی دارد اجرایش می‌کند و سمت چپ نیز راهرویی است که اسمش را کوچه سرزمین شعر گذاشته‌اند؛ دکوری ساده با پرتره شاعرانی چون هوشنگ ابتهاج، قیصر امین‌پور، پروین اعتصامی و... که به ورودی استودی اصلی راه داشت. استودیو کوچک‌تر از آن بود که دوربین‌ها در پشت صحنه باشند و فقط از داخل دیواره‌ها به داخل راه داشتند.

از کوچه که گذر کردیم و به داخل استودیو رفتیم تا خانم روابط عمومی محیط را نشانم دهد، علیرضا قزوه را دیدم که در گوشه‌ای دراز کشیده بود، تلفن همراه خود را در هوا نگه داشته بود؛ البته نمی‌دانم آقای مؤدب به قزوه ‌چه گفت که سریع بلند شد و نشست.

محمدکاظم کاظمی هم که با لباس خامه‌دوز شده هراتی‌اش که از دوستش گرفته بود با کلاهی بر سر، سریع پشت میز صندلی خود نشست تا بتوانند زودتر ضبط داشته باشند.

پشت صحنه با علی زارعان، تهیه‌کننده برنامه «سرزمین شعر» درباره اینکه شعر در همه سال‌ها متمم برنامه‌های دیگر بوده صحبت کردیم. وی گفت: «شعر هنر اول ایرانیان است اما با بی‌مهری روبه‌رو شده است ولی این بار محور قرار گرفته و آواز و خوشنویسی هم در کنار سرزمین شعر جا گرفته‌اند».

زارعان درباره روند اجرایی این ایده اینطور گفت: «پیش‌قراول این طرح علیرضا قزوه بود و علی‌محمد مودب و محمدمهدی سیار هم بعدا به قزوه اضافه شدند. ما برنامه‌سازان هم آخرین عضو این تیم به مجموعه اضافه شدیم و خود دوستان قدم‌های بلندی برداشته بودند».

زارعان علت پخش «سرزمین شعر» از شبکه 4 سیما را هم سند بالادستی این شبکه برای حمایت از شعر بیان می‌کند.

اینکه صفر تا صد ایده‌پردازی برنامه‌ای شاعرانه را خود شاعران انجام بدهند و فقط بعد اجرایی را به اهالی رسانه بپردازند، نقطه قوتی است که این شب‌ها در برنامه سرزمین شعر می‌بینیم و پاسخی است به این سوال که شعر هم می‌تواند به جایگاه خود در رسانه برسد.

ناصر فیض، علیرضا قزوه، علی‌محمد مؤدب، محمدمهدی سیار و محمدکاظم کاظمی داوران مسابقات این برنامه هستند. محمدمهدی سیار در این برنامه علاوه بر نقش داوری و دبیر هیات داوران، مجری برنامه است که در نخستین تجربه خود نیز موفق بوده است.

البته انتخاب محمدکاظم کاظمی به عنوان داور هم ایده موفقی بوده است، چرا که وی علاوه بر اینکه از شاعران و ویراستاران بنام کشورمان است، اصالت افغانستانی خود را در قاب تلویزیون حفظ کرده است. از طرفی کاظمی با لهجه و لباس‌های افغانستانی جذابیت خاصی به این صحنه بخشیده است و حضور شاعر افغانستانی هم نشان از فرامرز بودن زبان فارسی است.

پیش از این برنامه، شعر که به عنوان نخستین هنر ایرانیان شناخته می‌شود، به صورت جدی و جداگانه مورد توجه قرار نگرفته بود، بلکه چاشنی و متممی برای سایر برنامه‌ها و مناسبت‌ها بود. برنامه‌های چون مشاعره، شب شعر و شعرخوانی برای مناسبت‌ها محلی برای ارائه شاعران بود اما در سرزمین شعر بستری برای شاعرانی که شناخته‌شده نیستند ایجاد شده است تا خود را معرفی کنند. می‌توان «سرزمین شعر» را همان گات تلنت یا برنامه استعدادیابی شاعران نامید اما با این تفاوت که شاعران حاضر در این برنامه از شعرای تثبیت‌شده کشورمان هستند که کمتر دیده شده‌اند.

این برنامه در اصل پیوست رسانه‌ای هجدهمین دوره جشنواره شعر فجر به دبیری علیرضا قزوه است و بخش جوایز را هم وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی پرداخت می‌کند.

سرزمین شعر همانند بسیاری از رویدادهای ادبی با ضعف اطلاع‌رسانی و تبلیغات کار خود را شروع کرده و بر همین منوال هم ادامه داده است به طوری که در طول قسمت‌های پخش شده فقط یک ویدئوی شعرخوانی از موسی عصمتی، شاعر نابینای اهل سمنان وایرال شده است و بازدیدش عددی نزدیک به یک میلیون را ثبت کرد. فریبا یوسفی، نغمه مستشارنظامی، مصطفی محدثی‌خراسانی، محمود اکرامی‌فر، محمود حبیبی‌کسبی، اسماعیل امینی، علی داوودی و افسانه غیاثوند سرگروه‌های لیگ «سرزمین شعر» هستند.

 مصطفی محدثی‌خراسانی که سرگروه است، درباره روند انتخاب شاعران گروه خود اینطور بیان می‌کند: «سرگروهان با سلایق و ارتباطاتی که با شاعران داشتند، افرادی را انتخاب کردند و آشنایی من و شاعرانی که در گروه من هستند به بیش از 20 سال بازمی‌گردد و عمدتا اینها را از اردوهای شعر دانش‌آموزی که داور یا معلم بودم می‌شناسم. رویکرد شاعران هم متفاوت است اما عمدتا اشعاری که در «سرزمین شعر» خواندند، غزل بوده است».

خراسانی درباره وظایف سرگروهی هم می‌گوید در انتخاب اشعار به شاعران راهنمایی می‌کنند تا مورد پسند داوران قرار بگیرد.

البته درباره برنامه «سرزمین شعر» می‌گوید: «در این 40 سال من به یاد ندارم در سطح کشور یا رسانه چنین برنامه‌ای برای شعر رقم خورده باشد و این اتفاق بزرگی است که می‌تواند سنگ بنایی برای پیدا کردن جایگاه شعر در رسانه و میان مردم باشد».

محمود حبیبی‌کسبی هم که یکی دیگر از سرگروه‌هاست، درباره ایده اولیه این برنامه اظهار داشت: «امسال که آقای قزوه دبیر جشنواره شعر فجر شد، پیشنهاد اولیه رسانه‌ای کردن بخشی از جشنواره را من به آقای مؤدب و قزوه دادم. گفتم چنین برنامه‌ای در فضای شعری عرب هم با نام «امیرالشعرا» هر سال در میان کشورهای عرب‌زبان برگزار می‌شود و یک شاعر را به عنوان امیرالشعرا انتخاب می‌کنند. ما می‌توانیم در حاشیه شعر فجر که می‌تواند مهم‌تر از متن باشد، با حضور داورانی که همه آنها را  قبول دارند، فضایی را مهیا کنیم که شاعرانی رقابت کنند و در کنار آرای داوران، آرای مردمی را هم دخالت بدهیم تا بتوانیم مردم را با شعر جدی آشتی بدهیم و به نوعی سلیقه مردم هم به دست‌مان بیاید».

علیرضا افتخاری، خواننده کشورمان نیز در این برنامه حضور دارد و شاه‌بیت اشعاری را که می‌خوانند با آواز ارائه می‌دهد تا به لحاظ فنی و عناصر شعری و آوایی هم مورد بررسی قرار گیرد.

«سرزمین شعر» به لحاظ فرمی در حوزه شعر خرق عادتی است که باید در سال‌های آینده ادامه یابد تا به رشد محتوایی و فرمی برسد؛ رشدی که جایگاه شعر را میان مردم کوچه و بازار و مخاطبان تخصصی خودش در مرتبه اول تثبیت و بعد تقویت کند.

فضاسازی، دکور و فرم رسانه‌ای و نه محتوایی این برنامه در حد و اندازه محتوای سرزمین شعر نیست که باید در سال‌های دیگر به قدر و اندازه این برنامه توجه شود.

اگر این ساختار و پیوست رسانه‌ای جایزه شعر فجر در آیین‌نامه بیاید تا در دوره‌های دیگر نیز دبیران این مسؤولیت را بر عهده بگیرند و از برگزاری حداقلی دوری کنند، می‌تواند به جایگاه شعر در رسانه کمک کند.

نکته دیگر این است که باید این اتفاق بزرگ در حوزه شعر را به 2 اتفاقی که در یکی‌دو سال گذشته رخ داده است، مربوط دانست. نخستین اتفاق، انتصاب علی‌محمد مؤدب به عنوان دستیار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه شعر و دومین هم انتصاب علیرضا قزوه که خود موسس جشنواره شعر فجر در میانه دهه 80 بوده است، به دبیری هجدهمین دوره از شعر فجر بود.

شاعران همیشه از بی‌توجهی مسؤولان گلایه‌هایی داشتند که نسبت به شعر دغدعه ندارند اما انتصاب علیرضا قزوه و اجرای برنامه «سرزمین شعر» نشان از آن دارد که در حوزه شعر نیز باید افرادی که دغدغه‌مند هستند در راس کار قرار گیرند. برای مثال در سال‌های گذشته دبیران جشنواره فقط به برگزاری محافل شعرخوانی و اختتامیه می‌پرداختند اما این دوره نشان داد در ساختار مشکلاتی وجود ندارد و با انتصابات درست می‌توان به ایجاد جریانی برای تقویت و تثبیت هر هنری بویژه شعر و ادبیات کمک کرد.

البته می‌توان کم‌فروغی شعر را هم در میان مخاطبان و مردم به خود شاعران توجه داد.

حبیبی‌کسبی درباره این برنامه می‌گوید: «اگر نگوییم که برنامه قابل قبولی است اما حداقل برنامه قابل دفاعی است. همه ما می‌دانیم کاستی‌هایی دارد و به عنوان نخستین تجربه در شعر جدی تجربه قابل قبولی است و از طرفی هم این تصور غلطی را که در رسانه نسبت به شعر شکل گرفته بود که تا اسم شعر می‌آمد ذهن‌ها به سمت مشاعره یا شعر طنز سوق پیدا می‌کرد، بازتعریف کرد که گونه‌ای جدی‌تری از شعر وجود دارد که می‌توان به مردم ارائه داد.

سال‌های قبل دبیرهایی که انتخاب می‌شدند، دبیرهای خط‌شکنی نبودند و در حد خودشان جشنواره را اجرا می‌کردند. تا همین 3-2 سال قبل جشنواره به بی‌سر و صداترین شکل ممکن برگزار می‌شد که حتی خود شاعران هم متوجه نمی‌شدند جشنواره کی آمد و رفت! اما علیرضا قزوه مرد کارهای بزرگ است. حتی 18 سال پیش هم خودش جشنواره را ایجاد کرد و الان هم به فردی چون قزوه نیاز داشتیم تا بتواند این تغییر عمده را در شعر فجر ایجاد کند.

از طرفی، آقای مؤدب هم از آدم‌های فعال است و در شهرستان ادب هم سال‌هاست که نیرو تربیت می‌کند و به شرایط شعر و شاعران کشور احاطه دارد. همه اینها کمک کرد این دوره از جشنواره شعر فجر در قالب سنتی‌اش برگزار شود و سرزمین شعر هم جشنواره را به میانه مردم بیاورد».

ما در روزگاری زندگی می‌کنیم که شیوه‌های ارائه هنرهای مختلف عوض شده و شعر هم همین است؛ روزی در کتاب چاپ می‌شد، البته الان هم می‌شود اما ارائه‌اش باید به روز و همراه با پیشرفت مخاطب باشد و دوره شب شعر سنتی به معنای اینکه مراسمی برگزار شود تا شاعران بیایند برای 100 تا 200 نفر شعری بخوانند و تمام شود تا مراسم دیگر، تمام شده است.

نکته دیگر این است که ما در حوزه شعر نزدیک به 40 سال فقط به برگزاری شب شعر  و شعرخوانی و مشاعره توجه کرده‌ایم و در جهت ایجاد برنامه‌ای متناسب با نیاز روز جامعه و سلیقه مخاطب پیش نرفته‌ایم؛ به نوعی ذائقه مخاطب چند سال جلوتر از سازندگان و متولیان فرهنگی بویژه شعر است. امید داریم این برنامه خرق عادتی شاعرانه باشد.

«سرزمین شعر» نخستین رقابت جدی و مبتنی بر نقد و نظر تخصصی در حوزه شعر معاصر ایران است که در آن 64 شاعر در 8 گروه با یکدیگر به رقابت شعری می‌پردازند و اشعارشان توسط کارشناسان متخصص و بنام حوزه شعر و ادبیات مورد داوری قرار می‌گیرد. پخش «سرزمین شعر» در 30 قسمت 70 دقیقه‌ای از روزهای آخر سال آغاز شده تا عید سعید فطر، هر شب ساعت 22:30 از شبکه 4 سیما پخش می‌شود.