گروه اقتصادی: شورای عالی بورس در نشست دیروز خود که به ریاست وزیر امور اقتصادی و دارایی برگزار شد، پس از استماع گزارش عملکرد ۳۰ ماهه حضور مجید عشقی در سازمان بورس، به اتفاق آرا ریاست وی را بر سازمان بورس و اوراق بهادار برای دوره دوم تمدید کرد.

در 2 سال و نیم گذشته بازار سرمایه شرایط با‌ثباتی نداشت. بیشتر این نوسان ناظر به اتفاقاتی بوده است که در اقتصاد کلان کشورمان روی داده است. 

بازار سهام تحت تاثیر وقایع سال ۹۹ دوران افت‌وخیز زیادی را تجربه کرد  و دولت سیزدهم و سازمان بورس در ۲ سال گذشته تلاش کردند با جلوگیری از اقدامات هیجانی و وقایع سیاسی تاثیرگذار بر بورس، زمینه رشد و توسعه بازار را در کنار افزایش دسترسی حرفه‌ای‌تر و غیرمستقیم مردم به بازار سرمایه فراهم کنند.

* پرداخت سود از طریق سامانه سجام

شرکت‌های حاضر در بازار سرمایه، سود سالانه خود را به روش‌های متعددی مانند مراجعه به بانک، ارسال فکس، نامه‌نگاری، پرکردن فرم یا به صورت الکترونیک توزیع می‌کردند که این موضوع باعث شد سهامداران به دلیل صرف هزینه و زمان، دیگر توجهی به سود سهام خود نداشته باشند و از دریافت این سود صرف‌نظر کنند. سازمان بورس در نخستین روزهای سال ۱۴۰۱ با ارسال نامه‌ای به تمام ناشران ثبت‌شده، از الزامی شدن پرداخت سود سهام از طریق سامانه سجام خبر داد. در ادامه نیز به منظور صیانت از حقوق سهامداران، هیأت مدیره سازمان بورس و اوراق ‌بهادار در بهمن ۱۴۰۱ اقدام به تصویب الزام پرداخت کامل سود به صاحبان سهام حداکثر تا 4 ماه پس از تصمیم مجمع عمومی کرد.

یکی دیگر از چالش‌هایی که سهامداران به‌صورت سنواتی با آن درگیر بودند، موضوع سودهای رسوبی آنها در شرکت‌ها بود. روش‌های توزیع سود توسط شرکت‌ها منجر به انباشته شدن مبلغ قابل توجهی از سود سهامداران نزد شرکت‌ها شد؛ حق‌الناسی که حدود ۲۸ هزار میلیارد تومان برآورد شده بود. پیگیری‌های مستمر سازمان بورس و اوراق ‌بهادار سبب شد تا سود انباشته سهامداران، بدون مراجعه به بانک از طریق سجام به حساب آنها پرداخت شود. این روند پرداخت‌ها که از سال ۱۴۰۱ با اقدام جدی سازمان آغاز شد، همچنان ادامه دارد.

* جهش صدور مجوز نهادهای مالی

روند طولانی صدور مجوز فعالیت نهادهای مالی و صندوق‌ها از جمله انتقادهای همیشگی فعالان بازار سرمایه بود. از این ‌رو سازمان بورس و اوراق‌ بهادار در راستای گسترش فرهنگ سرمایه‌گذاری غیرمستقیم، فضای انحصاری صدور مجوزها را شکست و علاوه بر صدور مجوز کارگزاری‌های جدید که چند سال صادر نشده بود، مجوز فعالیت صدها صندوق و نهاد مالی در این دوره را نیز صادر کرد.

* اصلاحات ساختاری در عرضه کالا در بورس

«حذف قیمت‌گذاری دستوری» از برخی صنایع مانند سیمان و فولاد باعث افزایش سودآوری این صنایع، ایجاد تعادل قیمت در بازار و حذف رانت شد. تأکید سازمان بورس و اوراق ‌بهادار بر این بوده است که شرکت‌هایی که به عنوان ناشر در بورس پذیرفته شده‌اند تا حدامکان اقدام به پذیرش و عرضه محصولات خود در بورس‌های کالایی کنند. عرضه برخی محصولات مانند فولاد، سیمان و خودرو در بورس کالا با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت باعث کمرنگ شدن تاثیر قیمت‌گذاری دستوری شد و کمک شایانی را به رشد انگیزه تولیدکنندگان کرد.

«نرخ خوراک گاز و سوخت صنایع» بر اثر تنش میان روسیه و اوکراین در اسفند ۱۴۰۰ به شدت افزایش یافت و به رقم بی‌سابقه ۳۳ سنت در هر مترمکعب رسید. با توجه به تاثیر قیمت جهانی، نرخ خوراک صنایع در ایران نیز افزایش یافت و نرخ محصولات پتروشیمی کشور روند صعودی به خود گرفت. تداوم این افزایش، درآمدهای ارزی کشور را کاهش داد و باعث زیان‌ده شدن شرکت‌های پتروشیمی ‌شد که در نتیجه شاخص بورس بیش از ۲۰۰ هزار واحد کاهش یافت و خروج سرمایه از بازار سرعت گرفت. با پیگیری سازمان بورس و اوراق ‌بهادار سقف ۵ هزار تومانی برای نرخ خوراک مصوب شد. تداوم پیگیری‌های‌ سازمان در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ نیز مانع تغییرات جدی در فرمول نرخ خوراک شد که در پیش‌بینی‌پذیری این تغییر مهم سهم بسزایی داشت.

«مالیات بردرآمد شرکت‌های تولیدی» در راستای حمایت از تولید داخل و افزایش ظرفیت خطوط تولید، شفاف شدن صورت‌های مالی ناشران، اعلام درست میزان فروش کالا و خدمات سالانه، همچنین حمایت از حقوق سهامداران با پیگیری‌های مستمر سازمان بورس و اوراق ‌بهادار در بودجه سال ۱۴۰۱ از ۲۵ به ۲۰ درصد و در بودجه سال ۱۴۰۲ از ۲۵ به ۱۸ درصد کاهش یافت.

«عرضه خودرو در بورس کالا» پس از تلاطمات جدی در قیمت بازار آزاد و سازوکار غیرمنطقی قرعه‌کشی خودرو با پیگیری سازمان بورس و اوراق‌بهادار انجام شد. با عرضه خودرو در بورس کالا خریداران با سهولت بیشتر و قیمت پایین‌تر از بازار، خودروی مورد نیاز خود را خریداری کردند و خودروسازان نیز توانستند با قیمت بهتری تولیدات خود را بفروشند و بخشی از زیان انباشته خود را کاهش دهند. در واقع اختلاف قیمت کارخانه و بازار خودروها به جای آنکه به جیب دلالان برود، بین خریداران و خودروسازان تقسیم شد و این موضوع زمینه‌ساز افزایش درآمدهای مالیاتی دولت بود.

* افزایش اثربخشی و کارآیی نظارت بر بازار

به‌روزرسانی، ارتقا، هوشمندسازی و مکانیزه‌سازی هشدارهای نظارتی با هدف بهبود نظام نظارتی، همچنین جلوگیری از شائبه‌های مربوط به نقش سلیقه‌ ناظر در امر نظارت در دستور کار جدی سازمان بورس از همان روزهای ابتدایی تصدی تیم مدیریتی جدید قرار گرفت و هم‌اکنون ۴ سامانه نظاتی «بیدار»، «آرامیس»، «نهان» و «دیده‌بان» بخوبی بر بازار نظارت دارند.

توجه ویژه به رویکرد نظارت مردمی از طریق درگاه گزارشگری تخلفات و یا فساد در بازار سرمایه با ارائه اسناد و مدارک لازم از جمله اقدامات موثر در سال‌های اخیر بود که گزارشگران را از فرصت دریافت پاداش بی‌بهره نگذاشت. از پاییز ۱۴۰۰ تاکنون رأی قطعی ۴ پرونده اعلام گزارشگری حرفه‌ای صادر شده و سازمان بورس رقمی بالغ بر۳۰۰ میلیون تومان را به ۴ سوت‌زن پرداخت کرده است.

* تکمیل و تسهیل‌گری در فرآیندهای حقوقی سازمان بورس و اوراق بهادار

شعبه تخصصی شورای حل اختلاف ویژه بازار سرمایه با همکاری قوه قضائیه، در تیر ۱۴۰۲ و در محل سازمان بورس و اوراق ‌بهادار برای میانجی‌گری کیفری در پرونده‌های بازار سرمایه راه‌اندازی شد. مهم‌ترین مزایای افتتاح این شعبه، جبران خسارات ناشی از جرم در مراحل اولیه، رسیدگی بدون تحمیل هزینه‌های دادرسی، حق‌الوکاله و دیگر هزینه‌ها با سرعت بیشتر است.

* سازمان بورس سال ۱۴۰۳ چه اقداماتی را باید انجام دهد

تمرکز سازمان بورس بر اجرای درست حاکمیت شرکتی از جمله برنامه‌های جدی سازمان بورس در سال جاری است. برای تحقق این امر بحث رتبه‌بندی ناشران از منظر اجرای دستورالعمل حاکمیت شرکتی مدنظر قرار خواهد گرفت که در این زمینه باید به همه ناشران در راستای رعایت میزان دستورالعمل حاکمیت شرکتی امتیاز داده شود و یکی از مبانی تعریف‌شده برای این رتبه‌بندی، چک‌لیست رعایت الزامات مندرج در دستورالعمل حاکمیت شرکتی است که توسط حسابرسان مستقل تکمیل و ارائه خواهد شد.

یکی از موضوعات مهم در مساله حاکمیت شرکتی، اداره شرکت توسط سهام تودلی است که در دستورالعمل حاکمیت شرکتی برای این اقدام موعدی تعیین شده است تا در موعد مقرر سهام از شرکت مادر خارج شود یا اینکه در برنامه‌هایی مانند مجمع دیگر حق رای نداشته باشند.

تایید صلاحیت اعضای هیات‌مدیره ناشران دیگر برنامه سازمان بورس در سال ۱۴۰۳ است. با توجه به حساسیت موجود در نهادهای مالی، تایید صلاحیت باید به شکل تخصصی‌تر انجام ‌شود اما برخوردها در حوزه ناشران براساس مفاد قانونی و آیین نامه‌ای صورت می‌گیرد که در هیات دولت تصویب شده است. اعضای هیات مدیره در سال ۱۴۰۳ از منظر تجربه مورد بررسی قرار می‌گیرند و همه اعضای هیات مدیره ملزم هستند از ویژگی‌های تعیین‌شده توسط قانون برخوردار باشند.

تامین مالی شرکت‌های دانش بنیان، کوچک و متوسط که همواره از حلقه‌های مفقوده این بازار بوده است جزو برنامه مهم سازمان بورس در سال ۱۴۰۳ خواهد بود که قرار است مسیر کوتاه و روان‌تری برای تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های کوچک و متوسط در نظر گرفته شود. بازار نوآفرین که در سال ۱۴۰۲ راه‌اندازی شد سال ۱۴۰۳ توسعه می‌یابد و شاهد حضور شرکت‌های دانش بنیان، نوآور و خلاق بیشتری در این بازار خواهیم بود.

ارتقای زیرساخت‌ها و افزایش ضریب پایداری سامانه‌های فناوری اطلاعات بازار سرمایه از دیگر برنامه‌های جدی مجموعه بازار سرمایه در سال ۱۴۰۳ خواهد بود که دستورات مربوط نیز در این زمینه به شرکت‌های بورس تهران و فرابورس ایران داده شده است.