محمدرضا اسماعیلی: اواخر سال گذشته یکی از دوستان کتابی را معرفی کرد با این عنوان که سوژه اصلی‌اش همجنس‌گرایی است. البته تعجب نکردم، چون در راسته خیابان انقلاب پر است از این آثار غربی که با فرهنگ ایرانی ما مغایرت دارد اما باز به گفته‌اش اعتنایی نکردم و بعدازظهر همان روز به راسته انقلاب سری زدم. از این عنوان کتاب مثل بسیاری از آثار ترجمه‌ای دیگر، ناشران متعددی چاپ کرده بودند اما ناشرانی که گمنام هستند یا به عبارتی پخته‌خوار. به هر حال در نخستین دستفروشی که سر چهارراه وصال بود کتاب را دیدم و کمی ورق زدم. شاید در خواندن کلمات، جملات و اعمال و افعال غیرمجازی را در اثر نبینید اما در بطن و لایه‌های زیرین اثر مبلغ همجنس‌بازی بود؛ همان‌طور که دوستم گفته بود.

این نسخه‌ای که دیدم از ناشری گمنام بود که شاید هم مجوز نداشته باشد اما به کتابفروشی کیهان رفتم تا نسخه‌ای که از ناشری مجوزدار است، بخوانم؛ در اصل موضوع 2 کتاب وحدت رویه داشتند، یعنی به طور واضح از همجنس‌بازی عبارتی به کار نبرده بودند. این کتاب داستان ۲ پسر جوان به نام‌های میتئوس و روفوس است که از طریق یک اپلیکیشن به نام Last Friend با یکدیگر آشنا می‌شوند. این اپلیکیشن به افراد خبر می‌دهد که تنها 24 ساعت تا پایان زندگی‌شان زمان دارند و فرصت دارند در این مدت یک دوست برای خود انتخاب کنند. میتئوس و روفوس از این فرصت استفاده می‌کنند و با یکدیگر آشنا شده و تصمیم می‌گیرند آخرین روز زندگی‌شان را به بهترین شکل ممکن سپری کنند. شاید بگوییم دوستی 2 پسر که فی نفسه مشکلی ندارد! بله ندارد اما تصویر و قاعده‌ای که این اثر در ناخودآگاه از دوستی و روابط عاطفی خارج از عرف میان 2 همجنس می‌سازد به‌غایت متفاوت است با سبک زندگی ایرانی و اسلامی. با توجه به اینکه احتمالا حجم زیادی از اتفاقات این کتاب از سوی ناشر و اداره کتاب هم ممیزی شده باشد، باز می‌تواند مخاطب نوجوان را به سمت و سوی خودش بکشاند. البته باید بگویم نویسنده این اثر هم سابقه حمایت از همجنس‌بازان را داشته. اما افرادی که این کتاب را خوانده‌اند توصیه می‌کنند که باید خواند و نگاه آدمی را به زندگی عوض می‌کند و.... فارغ  از این موضوع که دارد در لایه‌های ذهنی ما قبح ماجرایی را می‌شکند. به طور مثال کتاب «عسل و حنظل» از طاهر بن جلون داستان مراد و ملیکه در شهر طنجه است که به طور سنتی ازدواج کردند اما همین سنتی بودن منجر به زندگی تلخ و یک مصیبت شد، قصه رمانی است که طاهر بن جلون از روشنفکران مراکشی نوشته است. رمانی که اسلام را به زشت‌ترین و زمخت‌ترین حالت ممکن به مخاطب القا می‌کند به طوری که در پایان داستان خواننده به خود می‌گوید خودکشی دختر این خانواده به دلیل عقاید اشتباه در اسلام بوده است و حالت انزجار به مخاطب دست می‌دهد. از این دست آثار در حوزه ترجمه بسیار است. این 2 اثر را مثال زدم تا به اصلی در آثار ادبی بویژه در ادبیات ترجمه برسیم. شاید در برخی آثار در ظاهر ما روایت واضحی از همجنس‌بازی‌ یا اشاعه آن یا اصول مغایر با ارزش‌های اسلامی و ایرانی نداشته باشیم اما در لایه‌های زیرینش اثر در ناخودآگاه مخاطب نکته خود را محکم می‌کوبد. اصلا نقش هنر و ادبیات همین است که در ناخودآگاه جای پایش را سفت کند. اگر بخواهیم اثر دیگری را ذکر کنیم که از وزارت ارشاد مجوز گرفته بود اما شخصیت‌های اصلی داستان سویه‌هایی از همجنس‌بازی را داشتند باید به کتاب «کتابخانه نیمه شب» اشاره کرد.  البته با توجه به آمار خانه کتاب و ادبیات ایران، این اثر در سی‌وچهارمین دوره از نمایشگاه کتاب تهران از سوی 41 ناشر نزدیک به 2 هزار و 353 نسخه چاپ شده که 2 هزار و 303 نسخه به فروش رفته است و جزو پرمخاطب‌ترین اثر در این دوره بوده است. توجه باید‌ به آثاری باشد که از سوی ارشاد مجوز گرفته‌اند (اگر نه آثار غیرمجاز در همین خیابان انقلاب بسیار است که به صورت مکتوب، کمیک و مانگا اصول غربی را رواج می‌دهند) و همین رویه را دارند. علت انتشار این نوع آثار هم می‌تواند در ابتدا به مشکلات زیرساختی اداره کتاب وزارت ارشاد مثل کمبود نیرو، حجم بسیار بالای آثار دریافتی، پایین بودن دستمزدها و... مربوط باشد و در مرتبه دوم هم نبود فضای نقد جدی علیه این سبک آثار. این سبک آثار یعنی ادبیات عامه‌پسند، ویترین کتابفروشی‌ها و سبد خرید مخاطبان برای آثار داخلی را تنگ و تنگ‌تر می‌کنند. تنگ‌تر شدن این دایره هم به ضرر هیچ صنف و حزب و جریانی نیست جز فرهنگ ایرانی و اسلامی. این بخشی از آثاری است که در اداره کتاب مجوز گرفته و به صورت رسمی وارد بازار نشر می‌شود اما حجم بسیاری از آثار به صورت غیرمجاز در همین راسته انقلاب و چاپخانه‌ها به چاپ می‌رسد و حتی با پست نیز به دست مخاطب می‌رسد!

***