گروه سیاسی: روز گذشته خبر رسید نمایندگان مجلس شورای اسلامی ایرادات شورای نگهبان به طرح شفافیت قوای سه‌گانه را که سال ۱۴۰۱ در مجلس یازدهم تصویب شده و از همان زمان در کش و قوس شورای نگهبان، مجمع تشخیص و مجلس قرار دارد رفع کرده‌اند، آن هم در حالی که مجلس یازدهم در روزهای پایانی خود به سر می‌برد و هنوز نمی‌دانیم این بار این لایحه توسط شورای نگهبان تایید و به قانون تبدیل می‌شود یا نه!

اگر به ۴ سال پیش برگردیم، می‌بینیم مجلس یازدهم با شعار «شفاف‌سازی آرای نمایندگان» روی کار آمد. حالا که عمر این مجلس به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود، هنوز این طرح به تصویب نهایی نرسیده است. اما شعار شفاف‌سازی مجلس یازدهم از کجا آمده بود؟

با نگاهی به روند مجلس دهم که عمدتا نمایندگان اصلاح‌طلب کرسی‌های آن را برعهده داشتند، طرح شفاف‌سازی برای نخستین بار در این مجلس مطرح شد. در آن دوره بحث روی دشواری تصویب این طرح بود و حتی در مقطعی که 160 نماینده طرح شفاف‌سازی را امضا کرده بودند، در نهایت هنگام رای‌گیری نهایی برای دوفوریتی آن، تنها 57 نماینده به آن رای موافق دادند! به این ترتیب مجلس دهم در حالی به کار خود پایان داد که سرنوشت طرح شفاف‌سازی در آن بدون نتیجه ماند. 

اما حواشی‌ای که برای عدم تصویب طرح شفاف‌سازی پیرامون مجلس دهم ایجاد شده بود، برخی کاندیداهای مجلس یازدهم را بر آن داشت با شعار شفاف‌سازی آرا، قدم به ساختمان مجلس در میدان بهارستان تهران بگذارند. لذا از خردادماه 99 که مجلس یازدهم رسما آغاز به کار کرد، انتظار می‌رفت مجلسی که خود را به شعار «شفاف‌سازی» مزین ساخته بود، در همان گام‌های نخست، به سوی طرح شفاف‌سازی خیز بردارد و همین‌طور هم شد. چنانکه ۷ روز بعد از آغاز به کار مجلس یازدهم، نمایندگان طرح شفاف‌سازی را تهیه و 176 نماینده نیز آن را امضا کردند. 

* صادقانه سخت است!

اما پس از گذشت چند ماه از عمر مجلس یازدهم، اقدام جدی برای تصویب این طرح انجام نگرفت. بحث‌ها تا آنجا بالا رفت که الیاس نادران از نمایندگان مجلس یازدهم، بهمن 99 در برنامه جهان آرا حضور یافت و گفت: «صادقانه می‌گویم کار سختی است که طرح شفافیت آرای نمایندگان به تصویب برسد، مشکل جدی است. خود من موافق شفافیت آرا هستم ولی بعید می‌دانم عامه نمایندگان موافق باشند و این هم به نقص سیستم انتخاباتی و حزبی نبودن بازمی‌گردد».

نادران در حالی صادقانه به مشکل تصویب طرح شفاف‌سازی اذعان کرده بود که پیش‌تر تجربه مجلس دهم نشان داده بود تصویب این طرح دشواری‌هایی دارد اما به هر حال اغلب نمایندگان مجلس یازدهم با علم به این موضوع، شعار تصویب و اجرای شفاف‌سازی را سر داده بودند. چنانکه پیش‌تر گفته شد، این طرح در آغاز مجلس یازدهم با امضای 176 نفر از نمایندگان نیز تهیه شده بود اما آنطور که قالیباف گفته بود «به دلیل اولویت موارد اعاده شده از شورای نگهبان یا طرح‌ها و لوایح فوریتی متعدد» ماه‌ها فرصت مطرح شدن نیافته بود!

* 3 رأی تا تصویب

15 بهمن 99 پس از گذشت ۸ ماه از عمر مجلس یازدهم، بالاخره طرح شفافیت آرای نمایندگان در مجلس به رای گذاشته شد، اما با وجود اینکه ۱۵۳ رای موافق هم داشت، به این خاطر که اصلاح آیین نامه داخلی مجلس بود و نیاز به دوسوم آرای نمایندگان داشت، ۳ رای مثبت تا تصویب شدن فاصله داشت و در نهایت هم تصویب نشد.

سال 1400 به عنوان سال دوم مجلس یازدهم در حالی آغاز شد که کشور در تب و تاب سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری قرار داشت. اینطور به نظر می‌رسید که مجلس منتظر تعیین تکلیف انتخابات ریاست‌جمهوری است و فعلا تصویب طرح شفاف‌سازی را به بایگانی فرستاده است.

البته بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری و در خلال سال 1400 نمایندگان مجلس شورای اسلامی قدم‌هایی برای تصویب طرح شفاف‌سازی برداشتند. به عنوان نمونه مهرماه 1400 از نسخه 11 ماده‌ای اصلاح موادی از قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی (شفافیت آرای نمایندگان) رونمایی شد اما در همان زمان این سوال مطرح شد: چرا تنها باید در مجلس طرح شفاف‌سازی پیاده شود و سایر قوا از این امر مستثنا باشند؟!

* تصویب شفافیت قوای سه‌گانه

با طرح مساله شفاف‌سازی برای قوای سه‌گانه و دیگر دستگاه‌های اجرایی، در نهایت پس از کش‌وقوس‌ها و مباحث بسیار، اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ کلیات طرح دوفوریتی شفافیت قوای سه‌گانه و دستگاه‌های اجرایی و سایر نهادها در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید، سپس مجلس با تصویب کلیات، وارد بررسی جزئیات این طرح شد. اما از آن زمان تا حدود ۲ سال بعد، طرح شفافیت قوای سه‌گانه بارها بین مجلس و شورای نگهبان رفت و برگشت داشت و مجمع تشخیص مصلحت نظام هم ایراداتی را به این طرح وارد کرد. یکی از مباحث اختلافی که باعث زمانبر شدن تصویب این طرح شد، این بود که شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌گفتند مجلس نباید برای مجمع تشخیص و هیات نظارت تعیین تکلیف کند.

پس از ماه‌ها رفت و برگشت طرح شفاف‌سازی قوای سه‌گانه، در نهایت اواخر سال گذشته (1402) سخنگوی شورای نگهبان در آخرین نشست خبری درباره ایراد شورا به طرح شفافیت قوای سه‌گانه گفت: مهم‌ترین ایراد این بود که در این مصوبه استثنائاتی نسبت به شفافیت ذکر شده بود. در این اصلاحیه برای تشخیص موارد استثنا از شفافیت، سازوکاری پیش‌بینی‌ شده بود که این سازوکار، مورد ایراد شورای نگهبان قرار گرفته است.

طحان‌نظیف در توضیح بیشتر این ایراد گفته بود: به طور مشخص در این مصوبه کارگروهی پیش‌بینی شده بود که 2 نفر از قوه مجریه، 2 نفر از قوه ‌قضائیه و 2 نفر از قوه مقننه تصمیم‌گیری کنند. این سازوکار از سوی شورای نگهبان مورد پذیرش قرار نگرفت و مغایر اصول متعدد قانون اساسی شناخته شد. اگر عزیزان در مجلس این موارد را اصلاح کنند و سازوکار و روال دیگری بیندیشند، مجدد بررسی خواهیم کرد.

در نهایت نمایندگان مجلس یازدهم دیروز در دهمین روز اردیبهشت 1403 در حالی که به واپسین روزهای عمر این مجلس نزدیک می‌شویم، در جلسه علنی، آخرین ایرادات این طرح را جهت تامین نظر شورای نگهبان اصلاح و تصویب کردند اما این سوال مطرح شود: با توجه به ترکیب مجلس دوازدهم و روزهای پایانی مجلس یازدهم، آیا تصویب و اجرایی شدن طرح شفاف‌سازی به مجلس دوازدهم کشیده خواهد شد؟ آیا باید منتظر ماند که مجلس دوازدهم هم نظرات خود را بر این طرح وارد کند؟ 4 سال زمان زیادی برای درک پیچیدگی‌ها و تکلف‌های یک طرح است، تا به امروز مجلس یازدهم باید می‌توانست این طرح را به قانون تبدیل کند و ما شاهد اجرای طرح شفاف‌سازی در کشور بودیم.