گروه فرهنگ و هنر: مجموعه مستند «پا به ماه» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی مهدیه‌سادات محور با موضوع «فرزندآوری» روایت‌های شیرین و شنیدنی خانواده‌ها از روزهای انتظار برای این هدیه ارزشمند الهی را به نمایش می‌گذارد. این مجموعه مستند قصه روزهایی از زندگی آدم‌هاست که پر از انتظار، نگرانی، عشق، شور و شوق، ترس و صبر است و هر قسمت آن روایتگر یک خانواده در انتظار را بیان می‌کند. بر این اساس فصل دوم این مجموعه مستند که فصل نخست آن با اقبال مخاطبان روبه‌رو شد، ساخته و پخش شد.  دغدغه پرداختن به حساس‌ترین روزهای بارداری، یعنی روزهای پایانی که قرار است نوزاد به دنیا بیاید، زمانی برای مهدیه‌سادات محور، کارگردان و تهیه‌کننده مستندساز جذاب شد که با شنیدن قصه‌ها و روایت مادران دارای فرزند تازه متولد، پی برد هر کدام با جزئیات، دارای قصه‌های جذاب و روایت‌های متنوعی هستند. برای همین هم تصمیم می‌گیرد اتاق فکری را متشکل از پزشک زنان، روانشناس و جمعی از کارگردان‌ها و تهیه‌کننده‌ها تشکیل دهد تا با پژوهش و همفکری به پروژه مستند «پا به ماه» برسد؛ مستندی که محصول سازمان هنری - رسانه‌ای اوج است و در حال حاضر فصل دوم‌ آن از تلویزیون در حال پخش است. به این بهانه با او به گفت‌وگو پرداختیم.

***

* خانم محور! در حال حاضر شاهد آن هستیم که در تلویزیون و دیگر رسانه‌ها برنامه‌های متنوع آموزشی، تشویقی و... در زمینه فرزندآوری ساخته می‌شود. چطور شد شما نیز موضوع فرزندآوری برای‌تان جذابیت پیدا کرد و سراغ ساخت برنامه‌ای در قالب مستند رفتید؟ اصلا ایده «پا به ماه» از کجا شکل گرفت و چه مراحلی را گذراند تا به پختگی فعلی برسد؟

در یک سفر دسته‌جمعی خانوادگی به تبریز رفته بودیم. در این سفر، 4 خانواده از جمله خود من فرزندان زیر یک سال داشتیم و یک شب به یادماندنی برای ما رخ داد و آن این بود که 4 مادر خانواده تا صبح از روز آخر بارداری، اتفاقاتی که برای آنها در آن روز رخ داد و روز تولد نوزاد با جزئیات و به صورت ثانیه به ثانیه تعریف کردند؛ اینکه در آن روزها چطور شد و دکترها چه کارهایی انجام دادند. تعریف کردن این خاطرات برای ما آنقدر هیجان داشت و قصه‌ها دراماتیک و شنیدنی بود که در راه برگشت از این سفر به این نتیجه رسیدم چرا این قصه‌ها را وقتی تا این حد برای ما جذاب بود در قاب تصویر تعریف نمی‌کنیم. با وجود آنکه می‌دانستیم فرزندان همه ما سالم هستند و به خوبی و خوشی پا به این دنیا گذاشته‌اند اما همه میخکوب شده بودیم از اینکه مادرها روز آخر بارداری و روز تولد نوزادشان را چگونه تجربه کرده بودند و برای هر کدام چه اتفاق‌های متنوعی رخ داده بود. 

* آیا اتاق فکری برای ساخت و پرداخت این مستند وجود دارد؟ اگر بله، متشکل از چه کسانی است؟ 

این موضوع که دغدغه من بود، باعث به وجود آمدن یک ایده به صورت رئالتی‌شو شد؛ اینکه با خانواده‌هایی که روزهای پایانی بارداری را سپری می‌کنند تا لحظه تولد نوزاد همراه‌شان باشیم. اتاق فکر خیلی خوبی به وجود آوردیم که در میان آنها یک پزشک متخصص زنان و زایمان بود، یک روانشناس و 3-2 نفر از کارگردان‌ها و تهیه‌کننده‌ها نیز حضور داشتند. از این رو این اتاق فکر، یک اتاق فکر کاربردی برای ما بود و چکش‌کاری بسیاری صورت گرفت تا ایده، فرم مناسب و امکان‌پذیری به خود گیرد. چون یکی از دلایل انتخاب فرم مستند در مقابل فرم‌های دیگر این بود که ما با خانواده‌هایی در تعامل بودیم که مادران آن، بارِ شیشه داشتند و امکان آنکه در برنامه ما قرار بگیرند نبود و ما باید در برنامه آنها قرار می‌گرفتیم. این موضوع نکته بسیار مهمی بود و باید هماهنگ می‌کردیم تا مطمئن شویم خانواده‌ها آمادگی حضور تیم را دارند و سپس سراغ آنها می‌رفتیم.

* انتخاب و پرداختن به سوژه‌ها به چه شکل پیش می‌رفت و تایید می‌شد؟

سخت‌ترین بخش «پا به ماه» که حتی سخت‌تر از تولید بود، انتخاب و پرداختن به سوژه‌ها بود. دغدغه‌مان این بود از شهر تهران فاصله بگیریم و حتی به سوژه‌هایی برسیم که از فضای مجازی، رسانه‌های ارتباط جمعی و... دور باشند. مثلا عشایر یا روستاهایی بودند که در آنها فضای مجازی معنا نداشت و چه‌بسا آنها قصه‌های خیلی خوبی داشتند اما از طریق دسترسی‌های اجتماعی قصه‌های‌شان تاکنون مطرح، دیده و شنیده نشده است. برای همین کار بسیار سختی بود. از طرف پزشک‌ها، ماماها، مراکز بهداشت و افراد بومی روستاها، شهرستان‌ها و عشایر به ما کمک زیادی شد تا اینکه سوژه‌ها سینه به سینه به ما معرفی ‌شدند.

* کارگردان‌ها چطور و با چه فرآیندی انتخاب می‌شدند؟

بعد از یافتن سوژه به تناسب قومیت خود کارگردان، چون برای ما این موضوع ارزش افزوده زیادی ایجاد می‌کرد، کارگردان مورد نظر را انتخاب می‌کردیم. همزبانی و هم‌فرهنگی سوژه‌ها با کارگردان موضوع مهمی بود. همچنین سابقه کاری گذشته کارگردان و اینکه حس و حالش نسبت به موضوعات اجتماعی و خانوادگی چگونه است، در اولویت انتخاب کارگردان قرار می‌گرفت. سوژه‌ها را به کارگردان‌ها معرفی و گپ‌وگفت‌هایی درباره نوع روایت انجام می‌شد. پس از پژو‌هش‌های اولیه‌ای که کارگردان انجام می‌داد به طرح و روایت قصه مکتوب دست می‌یافتیم و در نهایت وارد تولید 

می‌‌شدیم.

* چالش‌هایی که برای ساخته شدن «پا به ماه» پیش روی شما قرار داشت چه مواردی بود و چگونه و با چه روش‌هایی از چالش‎‌ها عبور کردید؟ 

چندین جنس چالش و سختی در تولید این پروژه وجود داشت. یکی از چالش‌ها شرایط و مشکلاتی بود که برای خود سوژه پیش می‌آمد. به هر حال مادران این قصه‌ها، خانم‌های بارداری بودند که روزهای پایانی بارداری‌شان را طی می‌کردند و شرایط سختی به لحاظ روحی و روانی داشتند. از نظر جسمی هم برای‌شان جابه‌جایی سخت بود و استرس‌ها و نگرانی‌هایی داشتند و این موضوع باعث می‌شد دست‌مان در هر روزی که می‌خواستیم برویم باز نباشد. بعضا جابه‌جایی بین شهر و روستا داشتند. مثلا خانه خودشان یک جا بود و برای تولد نوزاد باید از روستا یا شهر خود به خانه مادرشان می‌رفتند و ما برنامه‌ریزی را برای روستای مبدا کرده بودیم. یکی از چالش‌های بسیار مهم دیگر ما این بود که برای روز زایمان نمی‌توانستیم برنامه‌ریزی کنیم. اکثرشان زایمان طبیعی بود که در کنار حُسن بودن این موضوع؛ اما چند قسمت شده بود کار بخوبی پیش می‌رفت؛ اما شرایط مادر برای تولد آنقدر بحرانی شده بود که یا فراموش می‌کردند به ما بگویند یا به دلیل دوری و فاصله مسیر، نمی‌توانستیم در لحظه زایمان به آنها برسیم. چالش بعدی بعد از تولد نوزاد بود. برای ما آن روزها و لحظات بسیار خاص و به تصویر کشیدنی بود ولی در بعضی خانواده‌ها به دلیل شرایط بعد از تولد و مشکلاتی که برای مادر و نوزاد پیش می‌آمد، باعث می‌شد بین ضبط‌ها فاصله بیفتد یا شرایط مادر طوری بود که هر زمان می‌خواستیم نمی‌توانستیم ضبط را ادامه دهیم. چالش جذاب دیگری که داشتیم برای خانواده‌هایی بود که تجربه فرزند اول‌شان نبود و تعامل با بچه‌‌های دیگر کار را کمی پیچیده می‌کرد. چون از یک طرف تمرکزمان روی تولد فرزند دنیا نیامده بود و از آن طرف هم باید مراقب می‌بودیم تا حس بدی پیدا نکنند؛ اگر این حس را پیدا می‌کردند مانع کار می‌شدند. در نتیجه یکی از همکارها مسؤولیت بازی و سرگرم کردن بچه‌های اول را بر عهده داشت.

* یکی از ویژگی‌هایی که در «پا به ماه» مشهود است این است که علاوه بر توجه به فرزندآوری به آداب و رسوم شهر و روستایی که سوژه در آنجا انتخاب شده نیز پرداخته شده است. کمی درباره این ویژگی توضیح می‌دهید که چطور آن را در دل «پا به ماه» گنجاندید؟ 

درباره موقعیت‌های مختلف زندگی آدم‌ها مانند ازدواج، فرزندآوری، عزا، شادی، فرهنگ‌ها و... قومیت‌های مختلف و آداب و رسوم‌ کاملا با یکدیگر فرق دارد و این موضوع برای ما ارزش افزوده بود و کار را بسیار دیدنی و شنیدنی می‌کرد. تولد نوزاد یکی از موقعیت‌های خاص است که آداب و رسوم در آن جلوه می‌کند. اگرچه به فراخور مدرن شدن و شهری شدن آداب و رسوم کمرنگ شده اما تلاش کردیم آن سوژه‌هایی را که توجه به آداب و رسوم دارند در اولویت قرار دهیم.

* «پا به ماه» برنامه‌ای مبتنی بر دغدغه‌های سیاسی است؟

همواره دغدغه ما دغدغه اجتماعی بوده و دغدغه سیاسی نبود، بنابراین چه سیاست‌های جمعیتی باشد چه نباشد ما کار را انجام می‌دادیم. همین نگاه، دیدگاه و اعتقاد ما باعث شد سوژه‌های فصل دوم «پا به ماه» بسیار متفاوت‌تر از فصل اول شوند و قصه‌های شنیدنی‌تری داشته باشند.