ناهنجاری‌هایی که از سوی بازیکنان و مربیان در فوتبال کشور رخ می‌دهد نیازمند توجه ویژه از سوی معاونت‌های فرهنگی بدنه باشگاه‌ها و فدراسیون‌هاست. ناهنجاری‌های فرهنگی و آسیب‌های اجتماعی در فوتبال ایران همواره یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کارشناسان و فعالان فرهنگی و اجتماعی بوده است که تلاش می‌شود به طرق گوناگون برای اصلاح این ناهنجاری‌ها و کاهش آسیب‌ها اقدام شود. در بدنه فدراسیون فوتبال به عنوان متولی فوتبال در کشور، کمیته‌هایی وجود دارد که مستقیما خود را به عنوان مسؤولان و دغدغه‌مندان امر فرهنگی معرفی کرده‌اند. یکی از این کمیته‌ها «کمیته اخلاق فدراسیون» است که رسالت خود را به این شکل تعریف کرده است: این کمیته یکی از ارکان قضایی فدراسیون محسوب می‌شود که مسؤولیت تعیین آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوط به رعایت مسائل اخلاقی و فرهنگی و بازی جوانمردانه، همچنین نظارت بر نحوه اجرای این آیین‌نامه‌ها، دستورالعمل‌های مصوب و تصمیم‌گیری درباره موارد عدم رعایت اصول اخلاقی، فرهنگی و بازی جوانمردانه را بر عهده دارد.

علاوه بر این کمیته‌ای تحت عنوان «کمیته بازی جوانمردانه و مسؤولیت اجتماعی» در فدراسیون فوتبال وجود دارد که وظیفه آن به این صورت تعریف شده است: این کمیته مسؤولیت تهیه آیین‌نامه و دستورالعمل‌های مربوط به رعایت مسائل و شعائر فرهنگی و بازی جوانمردانه، همچنین نظارت بر اجرای آن را بر عهده دارد. در درون باشگاه‌ها هم که عنوان «باشگاه فرهنگی» را یدک می‌کشند، معاونتی با عنوان «معاونت فرهنگی» وجود دارد که وظیفه آن رسیدگی به امور فرهنگی و اجتماعی باشگاه‌ها است. اما این سوال مطرح می‌شود: این کمیته‌ها و معاونت‌ها در سال‌های اخیر چه اقدامات بنیادینی در حوزه‌های فرهنگی - اجتماعی انجام داده‌اند که هر هفته شاهد موارد متعدد ناهنجاری‌ها هستیم؟

* چند اتفاق مهم ناهنجار

هفته‌ گذشته باز هم شاهد یک ناهنجاری بودیم در اتفاقات تلخ بازی پرسپولیس و سپاهان؛ اهانت پیرمردی که هوادار سپاهان بود. شعارهای منشوری هواداران پرسپولیس علیه امید نورافکن و همچنین شعارهای غیرقابل باوری که از سوی جایگاه زنان طرفدار سرخ‌ها علیه هواداران سپاهان گفته می‌شد. در نخستین اقدام شاهد محرومیت 10 ساله هوادار منتسب به باشگاه سپاهان بودیم. البته عده‌ای اعتقاد دارند رفتار خارج از عرف بازیکنان فوتبال درون زمین ممکن است به سکوها هم سرایت کند.

بدون شک اگر رسیدگی به فرهنگ هواداری در فوتبال اهمیت دارد و مواردی چون دشنام و پرتاب اشیا از سوی هواداران را اقدامی ناپسند می‌دانیم، باید به این نکته توجه کنیم که رفتار تماشاگر چیزی جز انعکاس رفتار بازیکنان داخل زمین و انعکاس مسائل اجتماعی موجود در کشور نیست.

البته برخی معتقدند به واسطه هیجانات و استرس‌هایی که در ذات فوتبال وجود دارد، بروز برخی ناهنجاری‌ها اجتناب‌ناپذیر است اما نباید فراموش کرد در فوتبال روز دنیا تیم‌ها با بهره‌گیری از متخصصان، روانشناسان و جامعه‌شناسان، تلاش می‌کنند به بازیکنان و عوامل خود راه‌های کنترل هیجان را آموزش دهند و مانع آن شوند که این رفتارها آسیبی به باشگاه بزند. علاوه بر این شاهدیم باشگاه‌ها پیش از آنکه فدراسیون فوتبال بخواهد جریمه‌ای را در نظر بگیرد، خود اقدام و با عوامل خاطی برخورد می‌کنند.

این مساله در فوتبال ایران نه‌تنها دیده نمی‌شود، بلکه شاهدیم خود باشگاه‌ها از طریق رسانه‌های رسمی که در اختیار دارند بر آتش این ناهنجاری‌ها می‌دمند.

* ناهنجاری‌های سکوها انعکاس پرخاشگری‌های بازیکنان و مربیان است

در هفته‌های گذشته شاهد بیانیه‌نویسی‌هایی بودیم که ۲ باشگاه استقلال و پرسپولیس علیه هم انجام دادند؛ واکنش‌هایی که گاه تند و تهاجمی بود و نمی‌توان انتظار داشت تبعات آن در روزها و هفته‌های بعد دامن تماشاگران را نگیرد و خود را به شدیدترین شکل بروز ندهد. وقتی باشگاهی که تمام امکانات را در اختیار دارد نمی‌تواند برای منافع، اعتبار و شخصیت خود اقدامی موثر انجام دهد، چگونه باید از تماشاگران و هواداران انتظار رفتارهای فرهنگی

داشت؟

فوتبالیست و مربی الگوی تماشاگری است که در داخل ورزشگاه حضور دارد و یک دشنام بازیکن، انعکاسی هزاران برابر در میان تماشاگران پیدا می‌کند و اگر قرار است شاهد بروز این ناهنجاری‌ها نباشیم، باید پیش از هر چیز معاونت‌های فرهنگی و کمیته‌های انضباطی باشگاه‌ها وارد عمل شوند و وظیفه خود را به درستی انجام دهند و سپس فدراسیون فوتبال به واسطه بازوهای فرهنگی و انضباطی خود بر عملکردها نظارت کند. شاید بهتر آن است که یک شفاف‌سازی از سوی باشگاه‌ها و فدراسیون‌ها انجام شود و مسؤولان فرهنگی در این سازمان‌ها به توضیح این مساله بپردازند که دست‌کم در فصل جاری چه اقدامات عمیقی در حوزه‌های فرهنگی انجام داده‌اند و اثرات مثبت آن چه بوده است و اگر انجام نمی‌شد چه تبعاتی به دنبال می‌داشت؟

* جریمه بدون آموزش تاثیری ندارد

از سوی دیگر یک استاد دانشگاه معتقد است برای اصلاح فرهنگ هواداری و فرهنگ فوتبال در ایران باید آموزش را در اولویت قرار داد، چرا که استفاده از جریمه بدون آموزش تاثیری بر بهبود رفتارهای پرخاشگرانه ندارد. دکتر معصومه کلاته، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه فرهنگ و جامعه‌شناسی ورزش در گفت‌وگویی به بررسی مساله «فرهنگ فوتبال» و «فرهنگ هواداری» در ایران پرداخت و «آموزش» را مهم‌ترین رکن اصلاح ناهنجاری‌های موجود در فوتبال دانست. وی بر این نکته تاکید کرد که جریمه به تنهایی نمی‌تواند نقش موثری در بهبود رفتارهای حاکم بر فوتبال ایران داشته باشد. کلاته ابتدا به عواملی که می‌تواند به بروز خشونت در ورزشگاه منجر شود اشاره کرد و بر فراگیر بودن این امر در سراسر جهان تاکید کرد و گفت: مساله خشونت تماشاگران مختص فوتبال ایران نیست، در کشورهای اروپایی و همچنین با شدت بیشتری در کشورهای آمریکای جنوبی نیز قابل مشاهده است. در ایران هم شاهدیم که برخی مسابقات که حساسیت زیادی دارد به خشونت منتهی می‌شود. این خشونت‌ها شامل خشونت کلامی، فیزیکی و اجتماعی است که نسبت به کسانی چون دیگر هواداران، داوران، بازیکنان یا عوامل برگزار‌کننده رخ می‌دهد. این خشونت‌ها که هر از گاهی حتی در فوتبال اروپا و با شدت بیشتر در آمریکای جنوبی شاهد آن هستیم به دلیل «اصل رقابت» و تلاش برای «برتری‌جویی» و «تعصبات» رخ می‌دهد. وی ادامه داد: اگر خشونت‌هایی که در سکوها رخ می‌دهد کنترل نشود، قابل تکثیر است و می‌تواند به دیگر تماشاگران و حتی بازیکنان و مسؤولان مسابقه منتقل شود و در بدترین حالت، ممکن است در خانه و زندگی شخصی افراد هم تکثیر شود و چرخه‌ای از خشونت شکل بگیرد. دکتر کلاته‌ ادامه داد: اما نباید این اشتباه را مرتکب شد که تصور کنیم خشونت تماشاگران در ورزشگاه ایجاد شده است. این خشونت در ورزشگاه فرصت بروز پیدا کرده است اما بخشی از خشونت جامعه است. این خشونت در جامعه وجود داشته است و در ورزشگاه فرصت بروز پیدا کرده است. مساله اینجاست که در جامعه کسی به دنبال کنکاش و جست‌وجوی خشونت نیست اما هنگامی که این خشونت از طریق دریچه تلویزیون مشاهده می‌شود گمان بر این است که ورزشگاه محل رویش خشونت است. فرهنگ هواداری جزئی از فرهنگ جامعه است و خشونتی که در ورزشگاه رخ می‌دهد نمودی از خشونتی است که در جامعه وجود دارد.

* تماشاگر باید تحت نظارت باشد

امروز در تمام بخش‌های جامعه سامانه‌هایی برای حوزه‌های مختلف طراحی شده است و مورد استفاده قرار می‌گیرد. همان‌طور که افراد در بسیاری از بخش‌های جامعه تحت نظارت هستند و رفتار آنها کنترل می‌شود، در ورزشگاه‌ها هم باید همین اتفاق بیفتد ولی بسیار قابل تأمل است که در ورزشگاه نظارتی بر عملکرد تماشاگران نیست و برخی از آنها آزادانه دست به هر کاری می‌زنند بدون آنکه تخلفی از آنها ثبت شود. در کشوری مانند انگلیس تماشاگر می‌داند که ورودش به ورزشگاه و رفتارش تحت نظارت است و اگر مرتکب تخلفی شود با جریمه مواجه می‌شود. ضمن اینکه پیش از هر چیز، برای اصلاح فرهنگ و بهبود آن آموزش‌هایی ارائه شده است. بسیار مهم است که رفتار تماشاگران در ورزشگاه ثبت شود و لیدرها بخوبی آموزش داده و کنترل شوند.