متن بیانات رهبر حکیم انقلاب اسلامی در دیدار اعضای هیات علمی کنگره جهانی حضرت رضا علیه‌السلام که در تاریخ چهار‌شنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ برگزار شده بود، صبح دیروز در محل برگزاری این کنگره در مشهد مقدس منتشر شد. 

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، متن کامل بیانات حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در دیدار اعضای هیات علمی پنجمین کنگره جهانی حضرت رضا علیه‌السلام بدین شرح است:

اولاً تشکیل این کنگره و این گردهمایی کار بسیار خوبی است،‌ چون ماها ـ داخل جامعه شیعه؛ حالا قبل از اینکه به دیگران برسیم ـ در زمینه معرفت ائمه نقایص زیادی داریم؛ گاهی به یک جنبه توجه شده با افراط و بدون اتقان، از جنبه‌های دیگر غفلت شده و گاهی حتی به همان هم توجه نشده و به همین مسائل ظاهری و توجهات ظاهری و [مانند] اینها بسنده شده است.

به نظر من ما به عنوان شیعه، به عنوان مجموعه اهل تشیع، یکی از وظایف بزرگ‌مان این است که ائمه خودمان را به دنیا معرفی کنیم. حالا بعضی ائمه علیهم‌السلام مثل امام حسین علیه‌السلام و امیرالمؤمنین علیه‌السلام، به دلایلی معرفی‌شده هستند؛ دیگران درباره‌شان نوشته‌اند، گفته‌اند و نوعی شناخت از آنها در دنیای غیر شیعه و حتی دنیای غیراسلام وجود دارد؛ لکن اکثر ائمه علیهم‌السلام ناشناخته‌اند. امام حسن مجتبی با آن عظمت ناشناخته است، حضرت موسی‌بن‌جعفر، حضرت هادی، امام جعفر صادق، با آن دستگاه عظیم و فعالیت فوق‌العاده، اینها در دنیا ناشناخته‌اند. اگر چنانچه درباره اینها حرفی هم گفته شده از غیر شیعه ـ قهراً از غیر شیعه که باشد، جنبه غیرفرقه‌ای پیدا می‌کند ـ خیلی قلیل و محدود است. حالا مثلاً فلان نویسنده عارف، در خلال عرفا اسم امام جعفر صادق را می‌آورد، مثلاً نیم صفحه یا کمتر درباره ایشان به عنوان یک فرد عارف و [مانند] اینها صحبت می‌کند؛ این [معرفی] در این حد است، بیشتر نیست. 

من به نظرم می‌رسد راجع به زندگی ائمه علیهم‌السلام از 3 بُعد ‌باید کار شود: یکی بُعد معنوی و الهی، یعنی آن قداست؛ جنبه قداست ائمه علیهم‌السلام؛ از این نمی‌شود صرف‌نظر کرد؛ درباره این باید صحبت شود، منتها متقن صحبت شود. گاهی حرف‌هایی زده می‌شود، روایاتی به عنوان پشتیبان آن حرف‌ها آورده می‌شود، [اما] حرف‌ها ضعیف است. ما باید جنبه ملکوتی ائمه علیهم‌السلام، جنبه معنوی و عرشی ائمه را بیان کنیم؛ این جزو چیزهایی نیست که ما درباره‌اش بخواهیم تقیه کنیم یا مثلاً مخفی کنیم؛ نه! باید این جنبه معنوی و عرشی ائمه را بگوییم؛ کما اینکه در مورد خود پیغمبر [گفته‌ایم]. مساله معصومیت‌شان، مساله ارتباطات آنها با خدای متعال، ارتباطات آنها با فرشته‌ها - اینهایی که هست - ولایت آنها به آن معنای معنوی‌اش، اینها را باید بگوییم؛ از این جنبه باید یک کار عالمانه قوی خوبی انجام بگیرد. 

جنبه دوم، جنبه کلمات و درس‌های اینهاست ـ همین که آقایان هم به آن اشاره کردند۱ ـ در زمینه‌های مختلف؛ در زمینه مسائل زندگی، مسائل گوناگون مورد نیاز انسان: اخلاقیات،‌ معاشرت، دین، احکام؛ ائمه ما حرف دارند، مکتب دارند [که باید] بیان شود.

بعضی از این جنبه‌ها که ما خیلی هم به آن توجه نمی‌کنیم، در دنیا موضوعیت دارد؛ حالا مثلاً فرض کنید مساله حمایت از حیوانات؛ شما نگاه کنید در روایات ما از ائمه، نسبت به مساله رعایت حیوانات و حمایت از حیوانات چقدر بحث شده؛ این اگر چنانچه در دنیا مطرح شود، گفته شود، شناخته شود، خب! یک چیز مهمی است. ببینید حالا چه کسی از ماها درباره این فکر می‌کند؟ کدام‌مان دنبال این قضیه هستیم؟ [یا موضوع] معاشرت‌ها،‌ مضامینی که درباره ارتباط با غیرشیعه و غیر مسلمان هست؛ این ‌همه در روایات ما در این زمینه به تَبَع قرآن کریم حرف هست؛ [مثل] «لایَنهاکُمُ اللهُ عَن الذینَ لَم یُقاتلوکُم فی‌الدین»؛2 اینها حرف‌هایی است که تکرار کرده‌ایم و مکرر اینها را گفته‌ایم. اینها از میان کلمات ائمه باید بیان و منتقل شود. 

خب! این ‌همه ما کتاب داریم؛ یعنی مثلاً بحارالانوار [بیشتر از] صد جلد کتاب است؛ و از این قبیل کتب فراوان است اما اینها در یک محدوده خاصی هستند دیگر. یک شعری آن روز بنده خواندم:۳

می نابی ولی از خلوت خُم

چو در ساغر نمی‌آیی چه حاصل؟۴ 

می ناب را باید آورد در ساغر تا قابل استفاده باشد ولی در خُم مانده. این می ناب معارف زندگی ‌ما که از ائمه آمده، همین‌طور در خُم  مانده، سرش را هم خشت گذاشته‌ایم - قدیم‌ها خشت می‌گذاشتند سر خم و می‌بستند- ما این‌جوری [عمل] کرده‌ایم. این[جوری] نمی‌شود؛ این باید به زبان روز، به زبان فنی، با شیوه‌های درست به دنیا منعکس شود. امروز دیگر ارتباط با دنیا کار آسانی شده؛ یعنی شما اینجا می‌نشینید و یک دکمه‌ای را فشار می‌دهید و 10 دقیقه وقت صرف می‌کنید، در دورترین نقطه عالم- در استرالیا، در کانادا، در آمریکا، در فلان ‌جا - هر کس که شما بخواهید، حرف شما را می‌شنود. این خیلی چیز مهمی است. در این کار، از این شیوه باید استفاده شود؛ منتها زبان مهم است؛ [اینکه] با چه زبانی می‌خواهید بیان کنید. این هم بخش دوم آن چیزی است که برای معرفی ائمه باید دنبال شود.

بخش سوم، مساله سیاست است؛‌ این همان چیزی است که بنده در آن [بررسی] سال‌های زندگی ائمه، عمدتاً این را دنبال می‌کردم که ائمه چه کار می‌کردند و چه کار می‌خواستند بکنند. بخش سیاست، بخش خیلی مهمی است. سیاست ائمه چه بود؟ اینکه امام با همه آن مقامات، با همه آن مرتبت الهی که دارد و امانت الهی که دستش هست، اکتفا کند به اینکه مثلاً یک مقدار احکام بگوید و یک مقدار اخلاق بگوید و مانند اینها؛ این به نظر اصلاً برای انسان وقتی که درست توجه کند قابل فهم نیست؛ آنها هدف‌های بزرگی داشتند. هدف عمده آنها هم ایجاد جامعه اسلامی [بوده]؛ که ایجاد جامعه اسلامی بدون ایجاد حاکمیت اسلامی امکان‌پذیر نیست؛ پس دنبال حاکمیت اسلامی بودند. یک بُعد مهم امامت این است؛ امامت یعنی ریاست دین و دنیا، ریاست ماده و معنا. خب ماده‌اش عبارت است از همین سیاست و اداره کشور و اداره حکومت. همه ائمه دنبال این بوده‌اند؛ یعنی بدون استثنا همه ائمه دنبال این بوده‌اند، منتها با شیوه‌های مختلف، در فصول مختلف، با روش‌ها و اهداف کوتاه‌مدت مختلف؛ [اما] هدف بلندمدت یکی بود. 

من حالا راجع به حضرت رضا سلام‌‌الله‌‌علیه، بعد یک جمله‌ای عرض خواهم کرد. حالا مثلاً فرض کنید در زمان امام صادق علیه‌السلام؛ به حضرت مراجعه می‌شده که چرا قیام نمی‌کنید؛ مکرر در روایت داریم و دیده‌اید دیگر که [می‌پرسیدند] چرا قیام نمی‌کنید. حضرت هم به هر کسی یک استدلال یا یک جور جوابی می‌دهند. خب! چرا از حضرت اینقدر سؤال می‌کنند که چرا قیام نمی‌کنید؟ علتش این است که بنا بوده حضرت قیام کند؛ این را شیعه می‌دانسته، این بین شیعه مسلم بوده است. 

وقتی که به امام حسن مجتبی سلام‌الله‌علیه اعتراض کردند که چرا شما صلح کردید، از جمله حرف‌هایی که مکرراً از حضرت مجتبی نقل شده این است که می‌فرماید: «ما تَدری لَعَلهُ فتنَهٌ لَکُم وَ مَتاعٌ الی حین »؛5 این [کار] یک زمان دارد، یک اَمَد دارد، یک سرآمد دارد. شما چه می‌دانید؟ یعنی این وعده است. آن وقت در روایت امام این وعده مشخص شده؛ در روایت است: ان اللهَ جَعَلَ هذَا الاَمر فی سَنَه سَبعین. امام مجتبی سال ۴۱ - 40 این حرف را زدند، بنا بوده سال ۷۰ قیام انجام بگیرد و حکومت اسلامی تشکیل شود؛ در تقدیر الهی این بوده که این کار انجام بگیرد. بعد می‌فرماید: «فَلَما قُتلَ الحُسَینُ عَلَیه السلَامُ اشتَد غَضَبُ الله عَلَی اَهل الاَرض فَاَخرَه»؛6 وقتی سال ۶۱ ـ محرم ۶۱ ـ حضرت به شهادت رسیدند، این کار عقب افتاد؛ این [کار] بنا بود سال ۷۰ انجام بگیرد، [اما] به خاطر شهادت سیدالشهدا و عوامل بیرونی‌ای که طبعاً مترتب بر این معنا می‌شد، این کار عقب افتاد. حالا در تعبیر روایت، «اشتَد غَضَبُ الله عَلَی اَهل الاَرض» است اما می‌دانیم که این «اشتداد غضب» و آنچه بر آن مترتب می‌شود، با همین عوامل ظاهری و علل و عوامل معمولی تطبیق می‌کند؛ عوامل معمولی‌اش این است که باز در یک روایت دیگر هست: ارتَد الناسُ بَعدَ الحُسَین الا ثَلاثَه؛ «ارتَد» نه به معنایی که از دین برگشتند، یعنی بعد از امام حسین، شیعه از این راهی که داشت می‌رفت مردد شد؛ یعنی با این وضع چه جوری می‌شود رفت؛ مگر 3 نفر: یحیی‌بن‌ام‌طویل [و 2 نفر دیگر]؛ 3 نفر بیشتر نماندند. حضرت صادق می‌فرماید: «ثُم ان الناسَ لَحقوا وَ کَثُروا»7، 30 سال زحمت امام سجاد و بعد حضرت باقر، نتیجه‌اش این شده که این [تعداد بیشتر شد].

خب! بعد در [ادامه‌] همان روایتی که داشتم می‌خواندم، خدای متعال آن امر حکومت را که سال ۷۰ قرار بود اتفاق بیفتد، به تأخیر انداخت به سال ۱۴۰؛ «فَاَخرَهُ الی اَربَعینَ وَ مائَه».8  سال ۱۴۰، سال زندگی امام صادق است دیگر؛ حضرت [سال] ۱۴۸ از دنیا رفتند. این [مطلب] بین شیعه، بین خواص شیعه گفته می‌شده، تکرار می‌شده. بعد البته حضرت علت اینکه تأخیر افتاد را بعداً در همین روایت ذکر می‌کنند که این‌جوری شد که تأخیر افتاد. لذا شما می‌بینید - این در روایت هست ـ که زُراره ـ که خب دیگر جزو نزدیک‌ترین‌هاست؛ زراره در کوفه است؛ می‌دانید اهل کوفه است؛ ساکن کوفه بود ـ یک پیغام می‌دهد به حضرت، یک نامه‌ای می‌نویسد به حضرت صادق علیه‌السلام و می‌گوید یک نفر از دوستان ما از مردم، یعنی از شیعه، اینجا دچار گرفتاری قرض شده و حکومت می‌خواهد این را دستگیر کند به خاطر مدیون شدنش، به خاطر قرض سنگینی که دارد. این [فرد] الان مدتی است فرار کرده؛ از زن و بچه‌اش دور شده و فرار کرده و آواره است برای اینکه نتوانند دستگیرش کنند. [زراره می‌نویسد:] حالا من از شما سؤال می‌کنم اگر «هذا الأمر» ـ این «هذا الأمر» در روایات زیاد تکرار می‌شود؛ یعنی همین مساله حکومت ـ اگر «هذا الامر» در همین یکی دو سال بناست اتفاق بیفتد، بگوییم این [فرد] باشد تا وقتی که این اتفاق بیفتد و شماها بیایید سر کار و قضیه خلاص شود اما اگر قرار نیست، بنا نیست این [امر] یکی دو ساله انجام بگیرد، رفقا جمع شوند، پول جمع کنیم و قرض این بیچاره را بدهیم که بیاید سر خانه و زندگی.9 این را زراره سؤال می‌کند؛ این شوخی نیست. زراره چرا احتمال می‌دهد ظرف یکی دو سال بشود این کار اتفاق بیفتد؟

باز یک روایت دیگر از زراره دارد، می‌گوید: «و الله لا اری علی هذه الاعواد الا جعفراً»؛10 «اعواد» یعنی منبر، یعنی ستون‌های منبر؛ می‌گوید روی این ستون‌های منبر، من غیر از جعفر را نمی‌بینم. یعنی یقین داشته که حضرت می‌آیند روی منبر خلافت می‌نشینند؛ یعنی این [انتظار] وجود داشته. بعد خب «یَمحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثبتُ وَ عندَهُ اُم الکتاب »؛11 قدر الهی این است، قضای الهی این نیست. قضای الهی، آن که قَدَر تثبیت‌شده است، آن به ‌اصطلاح قرار قطعی‌شده، آن [امر] نبوده؛ به خاطر عوامل خاص و علل و عوامل این‌جوری. پس ائمه دنبال این قضیه بودند؛ این خیلی قضیه مهمی است. 

حالا شما در این باب ببینید نقش امام رضا علیه‌السلام چیست. حالا البته من الان یادم نیست مطالب آن سخنرانی که جنابعالی12 می‌فرمایید؛ قبل از آن هم من سال اول یک پیامی13 فرستادم مشهد و در آن پیام، مساله قبول ولایتعهدی امام رضا را تحلیل کردم. یعنی گفتم این در واقع یک مبارزه‌ای بود بین مأمون عاقل و زیرک و بسیار باهوش، و امام رضا. مأمون اول گفت خلافت را می‌دهم؛ اول ولایتعهدی نبود؛ گفت من خلافت را به شما می‌دهم. حضرت قبول نکردند؛ اصرار کرد؛ بعد گفت حالا که قبول نمی‌کنید، پس ولایتعهدی [را قبول کنید]. علت اینکه مأمون این کار را کرد چه بود؟ من [در آن پیام]، 5-4 علت و دلیل برای مأمون ذکر کردم که او به این اهداف فکر می‌کرد و دنبال این چیزها بود. امام علیه‌السلام قبول کردند؛ من 6-5 علت هم ذکر کردم برای اینکه حضرت چطور قبول کردند و چرا این کار را کردند و فواید این کار چه بود. یک حرکت عظیم، یک جنگ فوق‌العاده غیر نظامی، یعنی جنگ سیاسی در واقع، بین حضرت و مأمون راه افتاده و حضرت در این جنگ مأمون را خُرد و خمیر کرده؛ یعنی با این کاری که کرده، منکوب کرده مأمون را؛ طوری که مأمون مجبور شده حضرت را به قتل برساند. وَ الا اول که این‌جور نبود؛ [حضرت را] احترام می‌کردند، نماز می‌فرستادند؛ از این کارها بود دیگر. حالا آنجا من شرح دادم که مأمون چرا این کارها را می‌کرد و چرا کرد و چه اهداف و چه فوایدی در ذهنش بود؛ آن وقت‌ها ما هم مثل شماها که الحمدلله جوانید و حوصله دارید، حوصله داشتیم و از این کارها می‌کردیم؛ حالا که دیگر به کلی از این معانی دور هستیم. 

بنابراین این 3 بخش در زندگی حضرت امام رضا علیه ‌الصلاه و السلام و بقیه ائمه باید تبیین شود. هنر شما این است که این 3 بخش را اولاً استخراج کنید؛ ثانیاً اینها را از زیاده‌گویی‌ها و حرف‌های غیر متقن تخلیص کنید؛ ثالثاً که این سومی‌ مهم‌تر از همه است، با زبان مناسب، با زبان روز، با زبان قابل فهم برای مخاطب غیر شیعه و حتی شیعه ـ چون دوری بعضی از جوان‌های خودمان هم از این معارف، کمتر از دوری غیرشیعه و غیرمسلمان نیست و اطلاعی ندارند ـ بیان کنید اینها را. به نظر من اگر این کار انجام بگیرد، فقط صرف یک گردهمایی و سخنرانی و مانند اینها دیگر نخواهد بود؛ یعنی یک فایده محسوسی بر آن اتفاق می‌افتد.

والسلام‌ علیکم ‌و رحمه‌‌الله‌ و برکاته

--------------------------------------

۱- در ابتدای این دیدار، حجت‌الاسلام احمد مروی (رئیس کنگره) و حجت‌الاسلام سیدسعیدرضا عاملی (دبیر کنگره) مطالبی بیان کردند.

۲- سوره ممتحنه، بخشی از آیه ۸؛ « [اما] خدا شما را از کسانی که در [کار] دین با شما نجنگیده و شما را از دیارتان بیرون نکرده‌اند، بازنمی‌دارد ...». 

3- بیانات در جمعی از شاعران و اساتید ادبیات فارسی، به مناسبت میلاد حضرت امام حسن مجتبی علیه‌السلام (۶/۱/۱۴۰۳)

۴- صائب تبریزی. دیوان اشعار، از غزلی با مطلع «ز خلوت برنمی‌آیی چه حاصل / به چشم تر نمی‌آیی چه حاصل»

۵- مناقب آل ابی‌طالب، ج ۴، ص ۳۴ (با اندکی تفاوت)

۶ - نعمانی. کتاب الغیبه، ص ۲۹۳

۷- بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۱۴۴

8- نعمانی. کتاب الغیبه، ص ۲۹۳

۹- رجال کشی، ص ۱۵۷

۱۰- رجال کشی، ص ۱۵۶ (با اندکی تفاوت)

۱۱- سوره رعد، آیه ۳۹؛ «خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می‌کند و اصل کتاب نزد او است».

۱۲- حجت‌الاسلام احمد مروی (رئیس کنگره)

۱۳- پیام به اولین کنگره جهانی امام رضا علیه‌السلام (۱۸/۵/۱۳۶۳)