مهدی صیف تبریزی: چند روز پس از مراسم تحلیف پنجمین دوره ریاست‌جمهوری ولادیمیر پوتین، شاهد یکی از بحث‌برانگیزترین جابه‌جایی‌ها در میان اعضای دولت روسیه در میانه جنگ اوکراین بودیم. به گزارش «وطن امروز»، رئیس‌جمهور روسیه در اقدامی عجیب «آندری بلوسوف» از مهم‌ترین مهره‌های اقتصادی کرملین را جایگزین ارتشبد «سرگئی شویگو» وزیر دفاع کهنه‌کار خود کرد. در نگاه اول این تغییر برای بسیاری از کارشناسان غربی و حتی روس تعجب‌آور بود. از ماه‌ها قبل گمانه‌زنی‌هایی مبنی‌ بر تغییر وزیر دفاع در محافل سیاسی و نظامی روس به گوش می‌رسید اما همه منتظر یک ژنرال یونیفرم‌پوش بودند تا یک کت‌وشلوارپوش اقتصاددان.

* چرا شویگو تغییر کرد؟

درباره دلایل تغییر سرگئی شویگو یکی از نزدیک‌ترین اشخاص کرملین به پوتین که از سال 2012 به‌عنوان وزیر دفاع روسیه در حال فعالیت بود گمانه‌زنی‌های متفاوتی وجود دارد. به گفته برخی کارشناسان، تغییرات انجام‌شده به شرایط میدانی جبهه‌های نبرد اوکراین، فساد مالی موجود در ساختار اداری وزارت‌ دفاع و تغییر استراتژی راهبری  این وزارتخانه ارتباط مستقیم دارد. 

هرچند دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین در توضیح چرایی این جا‌به‌جایی، مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلیل را تغییر استراتژی، نحوه مدیریت  و نظارت وزارت دفاع بر بودجه دریافتی در شرایط جنگی کشور عنوان کرد اما به هرحال گمانه‌زنی‌های دیگری درباره این تغییرات در محافل مختلف وجود دارد.

برخی گمانه‌زنی‌ها از عدم رضایت پوتین از شرایط حاکم بر میادین نبرد حکایت دارد. با توجه به شرایط میدانی جبهه‌های نبرد در یک سال گذشته که با دفاع موفق ارتش روسیه از سرزمین‌های الحاق‌شده همراه بوده و پیشروی‌هایی که در قسمت‌های مختلف منطقه دونستک و اخیرا در منطقه خارکف صورت گرفته است، نمی‌توان گفت تغییرات در رهبری وزارت‌ دفاع محصول ضعف در عملکرد نیروها در خط مقدم بوده است. هرچند در این مدت ضعف‌هایی در بخش لجستیکی یا پیشروی کُند در برخی مناطق را می‌توانیم از نقاط ضعف عملکردی مجموعه وزارت ‌دفاع روسیه قلمداد کنیم اما به ‌نظر نمی‌رسد دلیل این تغییرات وضعیت ارتش روسیه در میدان نبرد باشد. 

از سوی دیگر ولادیمیر پوتین، سرگئی شویگو را به ‌عنوان رئیس شورای امنیت ‌ملی روسیه منصوب کرده که در ساختار سیاسی روسیه و کرملین از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و این حکم خود گویای ارتقای جایگاه شویگو نزد رئیس‌جمهور روسیه است. پوتین در حکم خود همچنان شویگو را فرد ناظر بر عملکرد مجتمع‌های نظامی - صنعتی روسیه دانسته و از سوی دیگر همچنان به ارتباط و فعالیت شویگو با سران نظامی و موضوعی که در آن تخصص دارد، امر شده است.

اما در بحث دیگر که همان وجود فساد در ساختار وزارت‌ دفاع روسیه است شاید بتوان ایرادهایی را به سرگئی شویگو وارد دانست که مهم‌ترین آن دستگیری «تیمور ایوانف» معاون و یکی از نزدیکان وزیر دفاع سابق است که سال‌ها به صورت سیستماتیک فساد مالی را در وزارت دفاع راه‌اندازی کرده بود.

از دیگر دلایل مهم برکناری شویگو را شاید بتوان در ضعف عملکرد و تجهیز لجستیکی به موقع جبهه‌های نبرد دانست. در محافل سیاسی روسیه همچنین بحث درگیری بلندمدت شویگو و «سرگئی چمزوف»، رئیس  و مالک «روس‌تک» مهم‌ترین مجتمع صنعتی - نظامی روسیه و از نزدیکان ولادیمیر پوتین وجود دارد.

شاید مهم‌ترین دلیلی که از سوی کرملین برای تغییر در پست رهبری وزارت دفاع روسیه بیان شده است عدم فرآیند متناسب با تحولات میدان جنگ میان وزارت دفاع و مجتمع‌های صنعتی - نظامی روسیه باشد. تقریبا یک سال پیش بود که یوگنی پریگوژین پس از فتح باخموت در یک فایل تصویری شدیدترین انتقادات را به سرگئی شویگو و والری گراسیموف، رئیس ستاد ارتش روسیه وارد آورد و آنان را به دلیل همین عدم تامین به موقع لجستیکی خطوط مقدم خائن خطاب کرد و در نهایت همین اختلافات به اقدام مسلحانه واگنر علیه ساختار وزارت دفاع روسیه انجامید. 

* از وزیر جدید دفاع چه انتظاری باید داشت؟

مطمئنا در بسیاری از رسانه‌ها از پیشینه عملکرد آندری بلوسوف مطالب گوناگونی منتشر شده است. اینکه وی از سال 2000 و تقریبا همزمان با ورود پوتین به کرملین در ساختارهای اقتصادی روسیه و در مناصب مختلف حضور داشته است و در مقاطع حساس توانسته اقتصاد این کشور را به جلو حرکت دهد. بلوسوف در یک مقطع 4 ساله نظارت بر کل اقتصاد روسیه را بر عهده داشت که  در این مدت 2 دوره دشوار در تاریخ روسیه به‌وجود آمد: ابتدا محدودیت‌های حاصل از همه‌گیری کرونا از جمله تعلیق شرکت‌ها و سفرهای هوایی و دوره دوم اعمال تحریم‌های جمعی غرب علیه مسکو پس از شروع عملیات ویژه در اوکراین. 

وظیفه بلوسوف واکنش سریع به کاهش ارزش روبل، افزایش تورم، خروج جمعیت از کشور به دلیل اعلام بسیج عمومی، اختلال در زنجیره تامین، مشکلات در پرداخت و موضوعات دیگر بود. با تفکرات بلوسوف و تیم وی، اقتصاد روسیه زنده ماند و رشد تولید ناخالص داخلی 3.6 درصدی را در پایان سال 2023 مشاهده کرد.

حال که از دید مسکو انتظار می‌رود شرایط جنگی در جبهه‌های اوکراین فرسایشی شود و حداقل در سال 2024 خصومت‌ها در جبهه شمالی به پایان نرسد، کرملین با تعیین بلوسوف در پست وزارت دفاع، خود را برای یک بازی طولانی آماده می‌کند و سعی در ایجاد تعادل بین رفتار منطقه نظامی شمالی با توسعه اقتصادی کل کشور دارد.

از همین رو انتظار می‌رود آندری بلوسوف رویکردی اصلاح‌طلبانه در زمینه سازماندهی تدارکات جنگ، تولید تسلیحات، همچنین معرفی نوآوری‌های تکنولوژیک اتخاذ کند، زیرا بدون در نظر گرفتن این مولفه‌ها نمی‌توان از برتری نظامی - فنی در سطح کشور صحبت کرد. بلوسوف توانایی خود را در این زمینه با مدیریت بخش تولید هواپیماهای بدون سرنشین در سال 2023 بخوبی نشان داد. جایی که با شروع جنگ در اوکراین روس‌ها نشان دادند در این زمینه تکنولوژیک بسیار عقب هستند و تنها با یک برنامه‌ریزی مدون در دل جنگ توانستند نه تنها ضعف خود را در این زمینه جبران کنند، بلکه بخش پهپادی خود را به یک نقطه قوت در جنگ مبدل سازند.

وظیفه دیگر وزیر جدید دفاع بهینه‌سازی هزینه‌ها و توزیع شایسته و عادلانه بودجه مصوب در داخل بخش‌های مختلف وزارتخانه است. این دقیقا همان شاخصه‌ای است که به طور غیرمستقیم توسط پسکوف سخنگوی کرملین، درباره نیاز به «ادغام اقتصاد بخش امنیتی در اقتصاد کل کشور» مورد تاکید قرار گرفت. پسکوف تاکید کرد که اکنون هزینه‌های وزارت دفاع و نیروهای امنیتی به 6.7 درصد تولید ناخالص داخلی افزایش یافته  که معادل 117 میلیارد دلار است؛ نزدیک به ارقام اواسط دهه 1980؛ نظامی‌ترین دوره در تاریخ اتحاد جماهیر شوروی. 

این مبالغ منابع عظیمی هستند که باید به نحو احسن در ساختار وزارت دفاع  مصرف شود، از همین ‌رو اکثر کارشناسان روس می‌گویند بلوسوف تجربه زیادی در مدیریت اقتصاد کشور دارد و کاملا  قادر به کنترل جریان‌های مادی و مالی وزارت دفاع و مصرف بهینه این منابع است. البته «بهینه‌سازی» به معنای کاهش هزینه‌های دفاعی در روسیه نیست. اعتقاد بر این است که بلوسوف به‌عنوان طراح پروژه بسیج اقتصاد در روسیه و محرک اصلی افزایش 60 درصد بودجه دفاعی در سال 2024 نسبت به سال  2023 توانایی هزینه‌کرد این مبالغ را در جای درست خود دارد.

با ورود بلوسوف به وزارت دفاع، نظامی‌سازی اقتصاد در روسیه احتمالا شتاب بیشتری خواهد گرفت. حداقل در طول مدت جنگ در اوکراین، این صنعت دفاعی است که قرار است به محرک اصلی رشد اقتصادی در کشور تبدیل شود.

یکی دیگر از وظایف فوری که به ‌نظر می‌رسد به وزیر جدید دفاع بویژه در پس‌زمینه محاکمه تیمور ایوانف، معاون شویگو، همچنین دستگیری یوری کوزنتسوف، رئیس سابق واحد حفاظت اطلاعات و رئیس اداره مرکزی منابع انسانی وزارت دفاع محول شده است مبارزه با فساد در ساختارهای وزارت دفاع روسیه است. یکی از نکات مثبت آندری بلوسوف نداشتن هیچ‌گونه ارتباط نزدیک با ژنرال‌ها و دیگر سران نظامی این وزارتخانه است، همچنین وزیر جدید هیچ سابقه‌ای در رسوایی‌ها و  فساد‌های مالی نداشته است. او یک فرد جدید در بخش نظامی روسیه است، یک دولتمرد قدیمی و یکی از وفادارترین افراد به لحاظ ایدئولوژیک به ولادیمیر پوتین، بنابراین جامعه روسیه گام‌های قاطعانه‌ای برای ایجاد تغییر در ساختارهای اداری و پشتیبانی از خطوط مقدم جبهه را از او انتظار دارد.

* آیا ساختار دفاعی روسیه تغییر کرده است؟

در آخر باید این مطلب مهم را نیز یادآور شد که با تغییر وزیر دفاع و آمدن فردی غیرنظامی، ساختار دفاعی و روند مدیریت درگیری‌های کنونی در خطوط مقدم جنگ با اوکراین تغییری نخواهد کرد. اصولا در ساختار اداری وزارت دفاع روسیه وظیفه اداره جنگ برعهده رئیس ستاد کل ارتش روسیه است و وزیر دفاع  رابط رئیس‌جمهور با بدنه نظامی، هماهنگ‌کننده اداری و برنامه‌ریز و تسهیل‌کننده امور لجستیکی و تسلیحاتی ارتش است. از همین ‌رو تغییر شویگو به روند درگیری‌ها در خطوط مقدم آسیبی نمی‌رساند. از سوی دیگر والری گراسیموف در 2 سال گذشته وظیفه اداره جنگ در جبهه اوکراین را برعهده داشته است و طبق حکم ولادیمیر پوتین، سرگئی شویگو همچنان معاون رئیس‌جمهور در کمیسیون مجتمع‌های نظامی - صنعتی است و بر سرویس فدرال همکاری‌های نظامی – فنی هم نظارت خواهد داشت.