علیرضا محمدی: 30 اردیبهشت 1357 در حالی که رژیم پهلوی آخرین ماه‌های عمر خود را پشت سر می‌گذاشت، وزارت دفاع آمریکا به کنگره این کشور اعلام کرد قصد دارد چندصد میلیون دلار سلاح دیگر به ایران بفروشد. این در حالی بود که 30 اردیبهشت 1329 نیز شاه از آمریکا تسلیحاتی را خریداری کرده بود اما این ۲ مورد باعث نمی‌شود «اردیبهشت» را ماه خریدهای تسلیحاتی شاه بدانیم! او از ابتدای دهه 50 شمسی که درآمدهای نفتی ایران افزایش قابل توجهی یافته بود، طی ۷ سال (50 تا 57) 19 میلیارد دلار سلاح فقط از آمریکا خرید و این مورد در کنار خریدهای شاه از دیگر کشورها نظیر انگلستان، فرانسه و حتی شوروی، ایران را به یک وارد‌کننده محض تسلیحات و رونق‌دهنده به کمپانی‌های تسلیحاتی تبدیل کرده بود. 

هرچند ایران از سال 1320 دارای صنایع نظامی بود اما چه در دوره پهلوی اول و چه در دوره پهلوی دوم، روی توانایی‌های صنایع نظامی داخلی حساب باز نمی‌شد و تمرکز بر خرید تسلیحاتی از خارج بود. از این رو صنایع نظامی ایران به ساخت یکسری مهمات کالیبر کوچک و بزرگ محدود بود؛ فشنگ‌سازی، خمپاره‌سازی، مونتاژ تفنگ ژ.۳، تیربار ژ.۳، باروت‌سازی و.... در بحث تعمیرات و نگهداری نیز تکنیسین‌های کشورمان صرفا مجاز بودند تا سطح تعویض بدیهی‌ترین قطعات تسلیحات خریداری شده از خارج پیش بروند! جالب آنکه در آن دوره حتی ساختن تختخواب سرباز‌ها جزو صنایع نظامی کشور محسوب می‌شد.

خرید‌های تسلیحاتی ایران در خلال دهه 70 میلادی با سروصدای زیادی انجام شد و حتی اصطلاح «ژاندارم منطقه» در لابه‌لای پروپاگاندای مربوط به این خریدها مصطلح شد. اما این روز جنگ است که نشان می‌دهد سلاح‌ها تا چه اندازه با ادعاها و شعارها تطبیق دارد و آن روز است که ماهیت سلاح‌ها مشخص می‌شود. چنانکه پس از فرار شاه از ایران هر چند او در بخش‌هایی از ارتش نظیر نیروی هوایی سرمایه‌گذاری کلانی انجام داده بود اما حتی این نیرو نیز به دلیل وابستگی بسیاری که به مستشاران و تکنیسین‌های آمریکایی داشت، آمادگی خود را در نخستین روزهای شروع جنگ تحمیلی در خطر می‌دید.

در خاطرات مقام معظم رهبری آمده است که چگونه در آغازین روزهای حمله بعثی‌ها به ایران، مسؤولان وقت نیروی هوایی خدمت ایشان می‌رسند و با توجه به اینکه تکنیسین‌های خارجی از ایران رفته‌اند، نسبت به اورهال (بازآماد) جنگنده‌ها ابراز نگرانی می‌کنند. آنطور که در خاطرات ایشان آمده است، این نگرانی در پیش بود که بخش اعظمی از جنگنده‌های نیروی هوایی در همان نخستین ماه‌های دفاع‌مقدس از کار بیفتند!

شاید واقعه‌ای مثل جنگ لازم بود تا مسؤولان کشورمان به عمق وابستگی‌های نظامی ایران به خارج از کشور پی ببرند، ما در آن زمان حتی از بابت تهیه سیم خاردار با مشکل روبه‌رو بودیم. لذا از بدو شروع جنگ تحمیلی و اعمال تحریم‌های شدید علیه ایران، تصمیم به ساخت سلاح‌های مختلف در داخل کشور گرفته شد.

* از مصطفی تا فتاح

موشک «مصطفی مصطفی» را ۲ رزمنده ایرانی به نام‌های شهید مهندس مصطفی مجد و شهید دکتر مصطفی چمران با کمترین امکانات در نخستین ماه‌های شروع دفاع‌مقدس در ستاد جنگ‌های نامنظم می‌سازند و سنگ بنای طراحی و ساخت موشک در داخل کشور را بنیان می‌گذارند. کمی بعد، شهید حسن طهرانی‌مقدم و چهره‌هایی چون شهید حسن شفیع‌زاده و سردار امیرعلی حاجی‌زاده، تلاش‌های نظام‌مند و مستمری را برای بنیانگذاری یگان توپخانه و سپس یگان موشکی سپاه آغاز می‌کنند. با شعله‌ور شدن نبرد موشکی توسط عراق و موشک‌باران شهرهای ایران در خلال 8 سال دفاع‌مقدس، ایران برای مقابله به مثل با دشمن و تهیه موشک از کشورهایی چون کره‌شمالی، چین، لیبی و سوریه با مشکلات فراوانی روبه‌رو بود اما رفته رفته با مهندسی معکوس و تلاش نخبگان داخلی، تولید نخستین موشک ایرانی در سال پایانی جنگ (1367) با عنوان «ایران 130» با برد 150 کیلومتر به سرانجام رسید. سپس در ابتدای دهه 70 شمسی ایران از موشک‌های دیگر خود با برد بیشتر رونمایی کرد. 

«شهاب» را باید نخستین موشک ایرانی‌ای بدانیم که در سطح بین‌المللی سروصدا کرد و پرده از قدرت نوظهور موشکی ایران برداشت، چرا که این موشک بردی بیش از 300 کیلومتر داشت و کلاهک آن می‌توانست چندصد کیلو مهمات انفجاری را حمل کند. سپس به سرعت خانواده موشک‌های شهاب، عماد، قدر، خرمشهر و... با بردها و قدرت تخریب بالاتر و البته دقت بیشتر طراحی و رونمایی شدند. ساخت موشک‌های دوربرد و نقطه‌زن در ایران تحریم‌شده نشان داد کشورمان در حال قدم گذاشتن در مسیری است که می‌تواند معادلات منطقه‌ای و حتی فرامنطقه‌ای را به شکل خارق‌العاده‌ای تغییر دهد.به عنوان نمونه اکنون ایران دارای موشکی نظیر «خرمشهر4» با نام دیگر «خیبر» است که خرداد 1402 رونمایی شد. خیبر جزو موشک‌های بالستیک برد بلند و نقطه‌زن است که ۲ هزار کیلومتر برد دارد. سر جنگی این موشک با وزن یک تن و ۵۰۰ کیلوگرم و طول ۴ متر از انواع سر جنگی‌های شدیدالانفجار است. تامین دقت نقطه‌زنی در فاز میانی (پرواز بالای جو) این موشک در سرعت بالای ۱۶ ماخ انجام شده و سر جنگی با سرعت حدود ۸ ماخ به هدف اصابت می‌کند. یکی دیگر از ویژگی‌های این موشک راهبردی، تاکتیکی بودن است که به کاربر کمک می‌کند به سرعت «خرمشهر ۴» را جابه‌جا کرده و آن را در کمترین زمان ممکن عملیاتی کند.

همچنین ایران موشک‌های «فتاح1و2» را ساخته که از حیث سرعت در زمره موشک‌های هایپرسونیک (ابرفراصوت) جا می‌گیرند. هایپرسونیک‌ها موشک‌هایی هستند که باید به سرعت بیش از 5 ماخ دست یابند تا «برین صوت» یا همان هایپرسونیک نام بگیرند. در همین زمینه، موشک «فتاح1» که یک موشک بالستیک با سرعت 13 الی 15 ماخ است، می‌تواند تا 1400 کیلومتر برد داشته باشد و به چشم برهم‌زدنی خود را به اسرائیل برساند؛ موشکی که خردادماه 1402 رونمایی شد.

اما «فتاح2» که قابلیت‌های بیشتری نیز نسبت به «فتاح1» دارد، چند ماه بعد از «فتاح1» در آبان‌ 1402 در جریان بازدید رهبر انقلاب از نمایشگاه آخرین دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی رونمایی شد. «فتاح2» توانایی گلاید (سر خوردن) روی هوا را دارد و با مانور‌پذیری و سرعت فوق‌العاده بالا (10 تا 20 ماخ) می‌تواند براحتی از کمند پدافند هوایی «ختس» یا همان کمان اسرائیل بگریزد و اهداف خود را نابود کند.  

* شاهد در اوکراین

زمانی که نگاه کارشناسان و صاحبنظران بین‌المللی به صنایع موشکی کشورمان بود تا هر بار با رونمایی از موشک‌های جدید ایرانی لیست بلندبالای خود را به‌روز‌رسانی کنند! اتفاقی در قلب اروپا رخ داد که منجر شد جهان نسبت به یک سلاح دیگر ایرانی نیز حساس شود؛ «پهپادهای خانواده شاهد» با صدای خاص خود در آسمان اوکراین رؤیت شدند و این سوال را پدید آوردند: چطور می‌توان با این پهپادهای ارزان‌قیمت اما خطرناک مقابله کرد؟

هرچند ایران و روسیه انتقال پهپادهای شاهد بعد از جنگ روسیه با اوکراین را تکذیب کردند اما به هرروی مقابله سخت با پهپادهای شاهد در آسمان اروپا و در صحنه عمل، نشان داد آمریکا و غرب از این پس غیر از موشک‌های ایرانی که امتحان خود را در حمله به مقر تروریست‌ها در شمال عراق و سوریه پس داده بودند، باید نگران پهپادهای ایرانی نیز باشند. 

اما پهپاد «شاهد 136» که در اوکراین لرزه بر اندام کشورهای غربی انداخت، تنها یک نمونه از پهپادهای ایرانی است که یکی از دلایل مقبولیت آن نزد دیگر کشورها، سادگی استفاده از آن در کنار قیمت پایینش است. در حالی که صنایع نظامی ایران از پهپادهای دیگری با عناوینی چون: ابابیل، کرار، شاهین، کمان و غزه نیز بهره می‌برد. 

صرفا در خانواده شاهد، ایران پهپادهای غول‌پیکر «شاهد 149» و «شاهد 147» را نیز ساخته است. در «شاهد 149» حد فاصل ۲ سوی بال 22 متر است که تا آبان 1402 بزرگ‌ترین پهپاد ایرانی بود اما در همان ماه همزمان با بازدید رهبر انقلاب از دستاوردهای جدید نیروی هوافضای سپاه، از پهپاد بزرگ‌تری رونمایی شد که «شاهد 147» نام داشت. این پهپاد با طول بال‌ 26 متر می‌تواند تا ارتفاع 60 هزار پایی اوج بگیرد و اشراف اطلاعاتی خوبی ایجاد کند که معادل ارتفاع پروازی پهپاد آمریکایی نورثروپ گرومن آرکیو-۴ گلوبال هاوک Northrop Grumman RQ-4 Global Hawk است. 

همچنین پهپاد «کرار» یک پهپاد چندمنظوره ایرانی با موتور توربوجت است که در خدمت بسیاری از یگان‌ها و رده‌های نظامی ارتش و سپاه قرار گرفته است. به ‌گونه‌ای که نخستین تجربه ایران در ساخت پهپاد با پیشرانه جت و نیز نخستین پهپاد رزمی ایران با قابلیت حمل طیف وسیعی از انواع تسلیحات است.

* معادله صادق!

صرف‌نظر از آنکه چه بر صنایع موشکی و پهپادی ایران گذشت و چگونه این صنایع اکنون از کلکسیون بی‌نظیری از انواع موشک‌های کروز و بالستیک و انواع پهپادهای رادارگریز با قابلیت‌های فراوان بهره می‌برد، یک اتفاق لازم بود تا جهان پی به عمق قدرت صنایع نظامی ایران ببرد؛ صنایعی که با توجه به تحریم‌های شدید علیه کشورمان، تسلیحات تولیدی‌اش را به شکل مستقل و داخل ایران تولید می‌کند.

حادثه‌ای که باید رخ می‌داد تا جهان شاهد رونمایی از ابرقدرت منطقه‌ای به نام ایران باشد، حماقت اسرائیل در حمله به کنسولگری کشورمان در دمشق بود که منجر به عملیات «وعده صادق» شد. به نظر می‌رسد «وعده صادق» گذشته از اهدافی که در تنبیه صهیونیست‌ها داشت، یک فرصت تاریخی بود که در اختیار ایران گذاشته شد تا قدرت واقعی خود را در عرصه بین‌المللی به رخ همگان بکشد. 

ایران کشوری بود که در خلال جنگ دوم جهانی به اشغال متفقین درآمد. واقعه کنفرانس تهران (1943) و حضور سران ۳ کشور انگستان، آمریکا و شوروی سابق در پایتخت ایران بدون اطلاع و حضور شاه، به نمادی از ضعف و نبود حاکمیت ملی در دوره پهلوی دوم تبدیل شد. در این کنفرانس تصمیماتی برای بخش‌هایی از جهان گرفتند که ایران نیز شاملش می‌شد. چنانکه از آن زمان به بعد ایران جزو بلوک غرب قرار گرفت و تا همین چهل و شش سال قبل، سایه‌ای از سایه‌های آمریکا در منطقه خاورمیانه به شمار می‌رفت و مستشاران نظامی آمریکایی با کمترین درجه، نسبت به برترین ژنرال‌های ایرانی تفوق داشتند. اما حالا کشوری که بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی درگیر جنگ‌های داخلی در کردستان، گنبد، سیستان و خوزستان شده و سپس جنگی ۸ ساله را پشت سر گذاشته بود، با اتکا به توانایی‌های داخلی خود در بامداد تاریخی 26 فروردین 1403 با سلاح‌هایی که همگی را در داخل کشورش تهیه کرده بود، به جنگ رژیم صهیونیستی و حامیانش یا به تعبیر دقیق‌تر به جنگ ناتو رفت. در آن بامداد به یادماندنی، ایران توانست تنها با صرف 292 فروند از انواع تسلیحات (162 پهپاد، 30 موشک کروز و 100 موشک بالستیک) توان ناتو را به چالش بکشد و تعداد قابل توجهی از موشک‌های خود را به هدف برساند. در مقابله با حمله ایران، ۲ کشور انگلستان و آمریکا که در جنگ دوم جهانی ایران را اشغال کرده بودند، هر دو در کنار فرانسه و اردن و آلمان و چند کشور دیگر شکست خوردند. 

* از وابستگی تا وارستگی

«پهپادها و موشک‌ها» نماد توان تسلیحاتی مستقل ایران در سطح بین‌المللی هستند. اگرنه صنایع نظامی ایران در ساخت انواع تسلیحات دیگر نیز توفیق یافته‌اند. تسلیحاتی نظیر جنگنده‌های صاعقه، شفق، کوثر، قاهر و آذرخش، بالگرد ملی (که بزودی رونمایی خواهد شد)، تانک‌های ذوالفقار و کرار، ناوشکن جماران، شناورهای تهاجمی کلاس ابومهدی، سردار شهید سلیمانی، شهید باقری و... زیردریایی‌های کلاس بعثت، فاتح، نهنگ، غدیر و... سلاح‌های سازمانی مصاف و ذوالفقار و انواع دیگری از تسلیحات و دستاوردهای نظامی شگرف، همگی در داخل کشور ساخته و تولید می‌شوند و این همه باعث شده نیروی نظامی ایران در زمره یکی از قوی‌ترین و البته مستقل‌ترین نیروهای نظامی جهان به شمار آید.

امروز 30 اردیبهشت 1403 است. 46 سال پیش درست در 30 اردیبهشت سال 1357 وزارت دفاع آمریکا کنگره این کشور را درباره فروش تعداد دیگری از جنگ‌افزارها به ایران مطلع کرد. این معامله، آخرین معامله تسلیحاتی ایران و آمریکا بود. چه کسی فکرش را می‌کرد که چهل و شش سال بعد، ایران بتواند قدرت آمریکا و متحدانش را در یک شب (عملیات وعده صادق) این چنین به چالش بکشد؟ آن هم با تکیه بر سلاح‌هایی که خودش ساخته است.

حالا ایران نه تنها از وابستگی نظامی رهایی یافته است، بلکه خود را در مرحله‌ای می‌بیند که به سمت ساخت سلاح‌های خاص و کاربردی برود. البته ایران نشان داده است می‌تواند سلاح‌هایی بسازد که ویژگی‌های آن خاص خودش است؛ از پهپاد گرفته تا ناو اقیانوس‌پیمای کلاس شهید سلیمانی همه به گونه‌ای طراحی شده‌اند که انحصار نقشه و طراحی آن در دست متخصصان ایرانی است. سلاح‌های ایرانی امروز برند خود را دارند و صنایع نظامی ایران توانسته‌ از حالت وابستگی به جایگاهی برسد که با تولیدات خود تغییر معادلات را در جهان رقم بزند. امروز ایران نه تنها وارد‌کننده سلاح نیست، بلکه با اعتماد به نفس و با پشتیبانی عملیاتی می‌تواند به منظور صادرات، در نمایشگاه‌های بزرگ دنیا حاضر شده و مشتری‌های جهانی خود را پیدا کند. 

ایران در حال حاضر صادر‌کننده انواع سلاح به ده‌ها کشور دنیاست. برخی کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل مشتری پر و پا قرص سلاح‌های ایرانی هستند و حالا بعد از عملیات «وعده صادق» قطعا بازار فروش تسلیحات نظامی ایران رونق بیشتری خواهد گرفت. این مقایسه اردیبهشت‌ها در واقع اشاره‌ای کوتاه به وضعیت قدرت ایران در فاصله کمتر از نیم قرن است. نیم قرن، زمان زیادی برای تبدیل شدن یک کشور نیمه‌مستعمره به یک قدرت جهانی نیست.