گروه اقتصادی: روند تبدیل عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای از عضو ناظر به عضو اصلی، شهریور سال ۱۴۰۰، با نخستین حضور آیت‌الله شهید رئیسی به عنوان رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در بیست‌ویکمین نشست سران این سازمان در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان رقم خورد.

پس از موافقت اعضای این پیمان با عضویت رسمی جمهوری اسلامی ایران در شانگهای و با انجام فرآیند فنی و انجام تعهدات رویه‌ای در روند تبدیل عضویت کشورمان، «قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای» اوایل بهمن ۱۴۰۱ در مجلس شورای اسلامی تصویب و ۱۵ بهمن به تأیید شورای نگهبان رسید.

رئیس‌جمهور شهید در نخستین سخنرانی خود به عنوان یکی از اعضای اصلی شانگهای اظهار کرد: با اتکا به تجربه دهه‌های گذشته، اینک کاملا مشهود است که در کنار نظامی‌گری، آنچه بسترساز نظام سلطه غربی شده، سلطه دلار بوده است، لذا هرگونه تلاش برای شکل‌دهی به یک نظام عادلانه بین‌المللی، نیازمند حذف این ابزار سلطه در مناسبات درون منطقه‌ای است.

* عضویت ایران در شانگهای چالشی برای نظم جهانی مد‌نظر آمریکایی‌هاست

عضویت جمهوری اسلامی ایران در شانگهای نه‌تنها در زمینه گسترش روابط با کشورهای عضو در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی از اهمیت بالایی برخوردار است بلکه این عضویت می‌تواند در فراخوان برای به چالش کشیدن نظم جهانی به رهبری ایالات متحده آمریکا تأثیر داشته و زمینه‌ساز شکل‌گیری نظم نوین جهانی شود.

سازمان همکاری شانگهای یکی از مهم‌ترین نهادهای بین‌المللی است که قصد جایگزین کردن نظم آمریکایی را با نظمی آسیایی دارد؛ نظمی که اگر چه شاید تمام شاکله ساختار بین‌المللی را تهدید نمی‌کند اما دست‌کم، مروج و مدافع این باور است که غرب دیگر اعتبار کافی برای به دست گرفتن پرچم کدخدایی دنیا را ندارد.

* تحول اقتصادی مهم در توافق اوراسیا

دومین مجمع کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در حالی سوم خرداد ۱۴۰۲ در مسکو آغاز به کار کرد که جمهوری اسلامی ایران آمادگی خود را برای تجارت آزاد با کشورهای عضو این اتحادیه اعلام کرده بود.

جمهوری اسلامی ایران سال ۲۰۱۸ موافقتنامه موقت ایجاد منطقه آزاد تجاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) را امضا کرد و پس از 4 سال در زمینه تجارت خارجی با این اتحادیه، تجربیات موفقی را به دست آورد.

سرانجام در دولت سیزدهم، این اتحادیه و جمهوری اسلامی ایران به امضای توافقنامه نهایی و جامع ایجاد منطقه آزاد تجاری نزدیک شدند، موضوعی که به تحقق تحول اقتصادی مهم در این کشورها منجر خواهد شد.

در خردادماه ۱۴۰۲ شورای‌عالی اقتصادی اوراسیا به ریاست ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه در مسکو برگزار شد و سران کشورهای عضو این اتحادیه بر اهمیت همکاری ترانزیتی و گسترش همکاری‌های تجاری با جمهوری اسلامی ایران تأکید کردند که این امر حاکی از میزان اثرگذاری ایران در مبادلات اقتصادی آسیایی است.

در واقع اتحادیه اقتصادی اوراسیا یکی از مهم‌ترین گروه‌های اقتصادی در همسایگی ایران است که دارای نقاط مشترک فرهنگی، سیاسی و ژئوپلیتیک با ایران بوده و از اهمیت ویژه‌ای برای کشور برخوردار است.

توافق با اتحادیه اقتصادی اوراسیا یکی از مهم‌ترین تجربه‌های جدی ایران در توافق با یک اتحادیه اقتصادی منطقه‌ای به شمار می‌رود که می‌توان از آن به عنوان یکی از کامل‌ترین و مفصل‌ترین موافقتنامه‌های تجاری ایران نام برد.

حال در شرایط روزهای اخیر که کشور در غم از دست دادن رئیس‌جمهور شهید و وزیر امور خارجه و هیات همراه است، نشست شورای وزیران خارجه سازمان همکاری شانگهای برگزار شد و مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه به جای شهید حسین امیرعبداللهیان در این نشست شرکت کرد.

سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور شهید کشورمان طی سخنانی در آخرین نشست این اجلاس اظهار کرده بود: جمهوری اسلامی ایران بر این باور است سازمان همکاری‌ شانگهای به عنوان سازمانی در حال رشد با شاخصه‌ها و ظرفیت‌های قابل توجه، از جایگاه ممتازی در ارتقای روند توسعه همکاری‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی برخوردار است و قطعاً مزایای عضویت رسمی جمهوری اسلامی ایران در این سازمان در تاریخ ماندگار خواهد شد.

شورای وزیران خارجه یکی از مهم‌ترین نهادهای سازمان همکاری شانگهای است که به صورت سالانه و معمولاً یک ماه قبل از نشست شورای سران برگزار می‌شود.

در همین راستا نشست شورای وزیران خارجه عضو سازمان همکاری شانگهای اول خردادماه در آستانه، پایتخت قزاقستان برگزار شد و قرار بود حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه شهید کشورمان نیز در نخستین حضور ایران در این سطح به عنوان عضو اصلی سازمان همکاری شانگهای، شرکت و مواضع و نظرات کشورمان را از جایگاه یک عضو مهم و تأثیرگذار سازمان همکاری شانگهای بیان کند.

مراد نرتلو معاون نخست‌وزیر و وزیر خارجه قزاقستان، دامو راوی معاون اقتصادی وزیر خارجه هند، مهدی صفری معاون اقتصادی وزارت امور خارجه ایران، وانگ یی وزیر خارجه جمهوری خلق چین، جینبک کولیبایف وزیر خارجه قرقیزستان،  سرگئی لاوروف وزیر خارجه فدراسیون روسیه، سراج‌الدین مهرالدین وزیر خارجه جمهوری تاجیکستان، بختیار سعیدوف وزیر خارجه ازبکستان، سرگئی آلینیک وزیر خارجه بلاروس، ژانگ مینگ دبیرکل سازمان همکاری شانگهای و روسلان میرزایف مدیر کمیته اجرایی ساختار منطقه‌ای ضدتروریسم سازمان همکاری شانگهای از جمله شرکت‌کنندگان در نشست آستانه بودند.

این نشست در حالی برگزار شد که تا پیش از حادثه سقوط بالگرد رئیس‌جمهور اعلام شده بود هشتمین نشست گروه کاری ارتقای سرمایه‌گذاری سازمان همکاری شانگهای همزمان با نخستین سال عضویت ایران، به میزبانی کشورمان و در سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران برگزار می‌شود.

اهمیت این نشست این بود که این نخستین رویداد رسمی در تقویم کاری سازمان شانگهای بود که در ایران برگزار می‌شد.

در ابتدای این نشست وزیر خارجه قزاقستان به‌ عنوان رئیس دوره‌ای سازمان خواستار یک دقیقه سکوت برای احترام به مقامات شهید ایران شد.

 معاون اقتصادی وزارت امور خارجه ایران در سخنرانی خود در این نشست با اشاره به حادثه شهادت رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه کشورمان، از پیام‌های همدردی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای تشکر کرد.

مهدی صفری همچنین ضمن محکوم کردن اتفاقات ناگوار تروریستی رخ داده در قلمرو کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از جمله حوادث تروریستی ماه‌های اخیر در ایران، روسیه و پاکستان اظهار داشت، جمهوری اسلامی ایران ضمن تأکید بر تعهد خود به مبارزه همه‌جانبه با تروریسم، هرگونه توسل به اقدامات تروریستی یا از طریق گروه‌های تروریستی بویژه توسط بازیگران فرامنطقه‌ای در قلمرو سازمان همکاری شانگهای را محکوم می‌کند.

وی افزود: جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از قربانیان تروریسم، در طول دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تعدادی از مقامات عالی‌رتبه خود از جمله رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر، رئیس شورای عالی قضایی، تعدادی از وزرا و نمایندگان مجلس و دانشمندان هسته‌ای به همراه ۱۷ هزار شهروند را از دست داده است. همچنین، تعداد زیادی از مستشاران نظامی جلودار مبارزه با تروریسم و در رأس آنها شهید سپهبد قاسم سلیمانی، در حملات تروریستی دولت آمریکا و رژیم صهیونیستی در سوریه و عراق به شهادت رسیده‌اند.

صفری نسل‌کشی، جنایات جنگی و کشتار وسیع زنان و کودکان بی‌گناه غزه توسط رژیم صهیونیستی را بشدت محکوم کرد و بر ضرورت اقدامات موثر کشورها، بویژه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای جهت توقف فوری نسل‌کشی، جنایات جنگی رژیم صهیونیستی و لزوم ارسال فوری، کافی و بدون مانع کمک‌های بشردوستانه به سراسر غزه تاکید کرد.

وی افزود: تحقق صلح و امنیت پایدار و عادلانه در منطقه تنها از طریق پایان اشغال سرزمین فلسطین، سوریه و لبنان، بازگشت آوارگان فلسطینی به سرزمین مادری خود و تضمین حق تعیین سرنوشت میسر است.

صفری همچنین واکنش سرکوبگرانه حاکمان آمریکا علیه خیزش مسالمت‌آمیز دانشجویان این کشور در حمایت از مظلومیت مردم فلسطین را اوج رسوایی اخلاقی کشورهای غربی در منظر افکار عمومی جهان توصیف کرد و وتوی قطعنامه‌های متعدد شورای امنیت درباره ضرورت پایان دادن به حملات مرگبار رژیم صهیونیستی و نیز ارسال انواع تسلیحات نظامی برای ادامه کشتار مردم غزه را نمونه‌های دیگری از سیاست‌های ریاکارانه غرب در موضوع حقوق بشر دانست.

صفری با تشکر از مواضع اصولی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در محکومیت حمله به مکان دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران در سوریه، اقدام نظامی ایران را اقدامی مشروع و محدود دانست.

معاون وزارت امور خارجه کشورمان در ادامه وضعیت افغانستان را نیازمند توجه بیشتر کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای توصیف کرد.

نماینده ایران در نشست وزرای خارجه سازمان همکاری شانگهای اقدامات قهرآمیز یکجانبه که از سوی برخی دولت‌های غربی و کنشگران بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد را مانع توسعه و رفاه کشورهای هدف دانست و بویژه تحریم‌های غیرقانونی و نامشروع یکجانبه فراسرزمینی و زورمدارانه آمریکا را مغایر حقوق بین‌الملل و مخالف چندجانبه‌گرایی و اهداف عالیه ملل متحد اعلام کرد.

وی افزود: با عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، ظرفیت‌های ایران در حوزه‌های تأمین انرژی، حمل‌ونقل، علم و فناوری، بهداشت و سلامت و نیز گردشگری در خدمت اعضای سازمان قرار گرفت. از این رو تاکنون پیشنهاد ایجاد هاب انرژی و نیز پیشنهاد تشکیل آژانس ایمنی هوانوردی جهت بررسی به اعضای محترم ارائه شده و امیدواریم با هم‌فکری و هم‌افزایی بتوانیم دستاوردهای قابل توجهی را برای سازمان محقق کنیم. در بعد ارتباطات منطقه‌ای، شبکه حمل‌و‌نقل و ترانزیت جمهوری اسلامی ایران، ظرفیت‌های بندری در دریای خزر، خلیج‌فارس، دریای عمان و اقیانوس هند و همچنین مسیرهای ترانزیتی از قبیل کریدور حمل‌ونقلی شمال - جنوب و مسیر ترانزیتی چابهار - آسیای میانه، دسترسی اعضا به بازارهای منطقه‌ای و جهانی را تسهیل می‌کند.

صفری تصریح کرد: معتقدیم همکاری میان جمهوری اسلامی ایران و اعضای سازمان در حوزه‌های گوناگون اقتصادی و تجاری متضمن منافع همه کشورهای عضو خواهد بود.

در این نشست وزرای خارجه تمام کشورها در ابتدای سخنان خود مراتب تسلیت و همدردی خود را اعلام کردند و تلاش‌های رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه کشورمان برای خدمت به مردم ایران و تقویت همکاری و امنیت در منطقه را مورد تاکید قرار دادند.

شایان ذکر است سرمایه‌گذاری همواره در کنار بحث‌های مربوط به اتصالات منطقه‌ای، انرژی، تجارت، اقتصاد سبز و اقتصاد دیجیتال به عنوان ابزاری برای رشد اقتصادی و تسریع همکاری‌ها مطرح می‌شود. همان‌طور که از نام سازمان همکاری شانگهای مشخص است، تسهیل و تشویق همکاری اقتصادی در محوریت این اجلاس قرار دارد که نشانگر اهتمام دولت ایران به مشارکت فعال در مکانیزم‌های همکاری سازمان بویژه همکاری‌های اقتصادی است.

علاوه بر آن موضوع سرمایه‌گذاری یکی از محورهای اصلی رایزنی کشورهای عضو در بالاترین سطوح بوده است و مقامات کشورهای عضو همواره بر اهمیت استمرار رایزنی‌ها و تلاش‌های مشترک برای بهبود فضای سرمایه‌گذاری‌های متقابل در حوزه شانگهای تاکید دارند.

مبنا بر این است که ۳ موضوع کلان در دستور کار برگزاری اینگونه اجلاس‌ها بررسی شود.

الف- بحث و بررسی پیرامون سند راهبردی توسعه اقتصادی سازمان همکاری شانگهای تا سال ۲۰۳۰

ب- بررسی آخرین وضعیت اجرای برنامه همکاری چندجانبه تجاری و اقتصادی سازمان

پ- تبادل نظر درباره سند مجمع سرمایه‌گذاران کشورهای عضو

شانگهای راهکار خنثی‌سازی تحریم‌هاست

آلبرت بغزیان، استاد اقتصاد دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «وطن امروز»، درباره چالش‌ها، بایدها و نبایدهای عملکرد ایران در سازمان همکاری شانگهای اظهار کرد: ایران امروز به ‌عنوان نهمین کشور عضو سازمان همکاری‌های شانگهای شناخته می‌شود.

وی با تاکید بر لزوم همکاری نزدیک ایران با کشورهای عضو پیمان‌های منطقه‌ای چون شانگهای و شرکت در سایر پیمان‌های چندجانبه نظیر بریکس افزود: هر چقدر با عضویت در پیمان‌های منطقه‌ای زمینه همکاری با کشورهای کوچک و معدود را فراهم آوریم، می‌توانیم خود را برای ملحق شدن به پیمان‌های بزرگ جهانی تجهیز و مهیا کنیم.

این اقتصاددان با اشاره به اولویت برنامه‌های ایران با توجه ‌به عضویت در سازمان همکاری شانگهای گفت: اکنون که در شرایط سخت تحریم هستیم باید اولویت خود را بر خنثی ‌کردن تحریم‌ها بویژه در حوزه نفت متمرکز کنیم. ما باید با توجه ‌به توان و امتیازات حاصله از عضویت در این پیمان منطقه‌ای، موانع موجود بر فروش نفت و بازگرداندن ارز به کشور را از سر راه برداریم و در مرحله بعد برای تأمین نیازهای صنعتی مثل مواد اولیه و قطعات اقدام کنیم.

بغزیان ادامه داد: معتقدم کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای که کمتر تحت ‌تأثیر تحریم‌های بین‌المللی هستند، می‌توانند ما را در فروش نفت و مبادلات تجاری حمایت و کمک کرده و حتی زمینه همکاری تجاری با کشورهای خارج از پیمان را نیز برای ایران مهیا سازند.

وی افزود: همان‌طور که گفتم اولویت ما فعلا فروش نفت است و این کشورها می‌توانند در معاملات نفتی با ایران به ‌جای دلار از ارز و پول ملی خود نیز استفاده کنند و در این میان امکان ارائه خدمات تکنولوژیک در حوزه نفت و سایر حوزه‌ها هم برای ما مهیاست.

* عدم نیاز به تکیه بر دلار در معاملات تجاری شانگهای

وی در ادامه تاکید کرد: یکی از مزایای حضور در سازمان همکاری شانگهای، عدم نیاز و تکیه بر دلار در معاملات تجاری با کشورهای همپیمان است، چرا که می‌توانیم کالاهای صنعتی و محصولاتی را که در تولیدشان هنوز به خودکفایی نرسیده‌ایم بهبود بخشیم و در بازار جهانی بویژه در حوزه شانگهای که بیش از یک‌چهارم مردم دنیا را شامل می‌شود، به فروش برسانیم.

وی توضیح داد: با توسعه همکاری‌های تجاری در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی، می‌توانیم اقتصاد کشور را تنوع ببخشیم و به افزایش رقابت‌پذیری صنایع داخلی کمک کنیم.

بغزیان با اشاره به دوره‌های پرفراز و نشیب اقتصاد ایران، ابراز امیدواری کرد با استفاده از فرصت‌هایی که عضویت در سازمان همکاری شانگهای به ایران می‌دهد، بتوانیم به رشد پایدار و توسعه اقتصادی کشور دست یابیم و به‌ جای حضور در سطح پایین‌تر بازار جهانی، در سطح بالاتری در آن حضور داشته باشیم.

* زبان دیپلماسی کارآمد

 زبان دیپلماسی در دولت سیزدهم در حالی زمینه‌ساز پیشبرد سیاست همسایگی شد که در عین حال، دولت این فرصت را خلق کرد تا به ائتلاف‌های بین‌المللی در زمینه‌های مختلف از اقتصادی و فرهنگی بپیوندد.

این در حالی بود که منتقدان دولت سیزدهم از ابتدای آغاز به کار دولت، همواره به این بهانه که دولت زبان دیپلماسی را نمی‌داند، مردان سیاست خارجی را نسبت به نقش‌آفرینی در عرصه جهانی ناتوان معرفی می‌کردند اما عضویت ایران در سازمان‌های اقتصادی بریکس و شانگهای، دستاورد مهمی بود که به کانون توجه جهانیان مبدل شد.

بدون شک نقش ایران در بازار جهانی انرژی موضوع مورد توجه اکثر کشورهای دنیاست، در چنین شرایطی به نظر می‌رسد همکاری ایران با گروه بریکس و شانگهای علاوه بر سیاست‌های کلان مدیریتی در ایران در قالب نگاه به شرق و مبادله با سایر کشورهای اقتصادی در دور زدن تحریم‌ها علیه ایران، اثر مثبت خواهد داشت.