محمد محمدی: شصتمین دوسالانه ونیز در حالی ابتدای اردیبهشت به صورت رسمی کار خود را  آغاز کرد که این رویداد هنری در کنار اهمیت و اعتبار جهانی‌اش، قدیمی‌ترین رویداد هنری در سراسر دنیا نیز شناخته می‌شود؛ دوسالانه‌ای که آغازش به سال 1895 بازمی‌گردد؛ زمانی که شهرداری ونیز تصمیم گرفت مکانی نمایشگاهی برای هنرمندان نقاش و تجسمی ایتالیایی برپا کند و پس از آن بود که بتدریج کشور‌های مختلف نیز  برای حضور در این نمایشگاه ابارز تمایل کردند و حالا با گذشت 130 سال به یکی از بزرگ‌ترین نمایشگاه‌ها و رویداد‌های هنری سراسر جهان بدل شده است. 

این نمایشگاه ابتدا قرار بود صرفا مکانی برای ارائه آثار هنرمندان ونیزی باشد اما بعد‌ها به بزرگ‌ترین رویداد هنری جهان بدل شد، همان‌طور که در سال‌های ابتدایی قرار بود صرفا محلی برای هنرهای تجسمی باشد اما با گذشت زمان و بتدریج میزبان سایر هنرها از جمله تئاتر، موسیقی، سینما و سایر هنرها نیز شد.

در این میان سهم ایران از 60 دوره برگزاری تنها حضور در  9 دوره آن بوده است که از این میان سال‌های 1959 و 1961 مربوط به قبل از انقلاب بوده و 7 دوره نیز به سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی بازمی‌گردد که نشان می‌دهد طی 4 دهه گذشته آنچنان که باید و شاید ظرفیت‌های مهم این رویداد در میان مدیران و سیاست‌گذاران فرهنگی کشور درک نشده است تا جایی که دوره گذشته در حالی ایران به این رویداد نرفت که گلایه بسیاری از هنرمندان را در پی داشت. 

از سویی حضور ایران در شصتمین دوسالانه ونیز صرفا در حوزه تجسمی است، در حالی که می‌شد سایر هنرها را نیز در این رویداد سهیم کرد. در این ارتباط، مدیرکل هنرهای تجسمی و رئیس پایون ایران در ونیز با بیان اهمیت مشارکت ایران در این رویداد مهم هنری گفت: این موضوع نشان از درک درست و صحیح مدیران و متولیان هنری کشور نسبت به ظرفیت‌های تاثیرگذار این رویداد در سطح جهانی و بین‌المللی دارد. 

محمد خراسانی‌زاده در نشست خبری پیش از آغاز دوسالانه با اشاره به اهمیت این رویداد اظهار داشت: باید بگویم نمی‌شود رویدادی در این سطح برگزار شود و جمهوری اسلامی ایران در آن حضور نداشته باشد، حتی اگر هزینه آن زیاد باشد. ما در هر شرایطی باید ظرفیت‌های بی‌بدیل هنری خود را در چنین رویدادهایی به نمایش بگذاریم. بر همین اساس دعوت از بخش خصوصی که فضای مناسبی را می‌توانند فراهم کنند نیز مفید خواهد بود.

کاظم چلیپا، مصطفی گودرزی، غلامعلی طاهری، عبدالحمید قدیریان و مرتضی اسدی 5 هنرمندی هستند که امسال در غرفه ایران حضور دارند؛ غرفه‌ای که با شعار «بنی آدم اعضای یک پیکرند» اهتمام ویژه‌ای را نسبت به مساله فلسطین داشته است. پیش از آغاز دوسالانه 8 هزار هنرمند از سراسر جهان خواستار حذف رژیم صهیونیستی از ونیز شده بودند که سرانجام غرفه این رژیم با انتشار یک بیانیه آن را در این دوره تعطیل اعلام کرد.

اما دوره شصتم در حالی روزهای میانی خود را سپری می‌کند که با توجه به حادثه سقوط بالگرد و شهادت رئیس‌جمهور و جمعی از همراهان ایشان، غرفه ایران به مدت 4 روز تعطیل بود و از روز گذشته مجددا فعالیت خود را در این رویداد از سر گرفت.

فارغ از مباحث سیاست‌گذاری پیرامون حضور ایران در این هماورد مهم هنری، این روزها شهر ونیز میزبان هنرمندانی از سراسر دنیاست، به گونه‌ای که در بازه برپایی دوسالانه ونیز  سراسر این شهر مملو از غرفه‌های هنری از سایر کشورها شده است؛ غرفه‌هایی که هر کدام بخش از آثار هنری متعلق به آن کشور را برای سایر هنرمندان در معرض نمایش می‌گذارند، از همین رو نگاهی میدانی و اصطلاحا فنی به وضعیت امسال دوسالانه ونیز انداختیم.

رویداد دوسالانه مطابق ادوار گذشته در چند منطقه شهر ونیز در حال برگزاری است اما منطقه اصلی دوسالانه ونیز جیاردینی است که بخش عمده‌ای از کشورها در این منطقه پاویون و فضای دائمی دارند اما در کنار آن منطقه آرسناله هم برقرار شده است که فضای مناسبی را برای برپایی پاویون برخی دیگر از کشورها ایجاد کرده است. در کل، این ۲ منطقه، مناطق اصلی شصتمین دوسالانه ونیز هستند و بیشتر تجمع پاویون‌ها در این ۲ منطقه است. مابقی پاویون‌ها هم در سطح شهر ونیز و در ایستگاه‌های مختلف، مکانی را برای به نمایش گذاشتن کارهای‌شان در نظر گرفته‌اند که در آنجا هم پاویون‌های خوب، قابل‌قبول و استانداردی دیده می‌شد‌. در مجموع با توجه به مشاهداتی که از سطح شهر و سطح‌ کیفی آثار و پاویون‌های رسمی بسیاری از کشورها می‌توان دید غرفه‌ها و پاویون‌ها شرایط بسیار خوبی دارند، به طوری که کشورهای حاضر تمام تلاش‌شان را کرده‌اند دستاورد استاندارد و درخشانی را در معرض نمایش بگذارند.

یکی از نکات قابل توجه دوسالانه امسال، اهمیت رسانه‌های هنری جدید در هنرهای تجسمی معاصر است، بویژه بهره‌مندی از هنر چیدمان، هنر ویدئو، هنر اجرا، هنر مفهومی و دیگر قابلیت‌های مهمی که رسانه‌های هنری جدید در اختیار می‌گذارند تا هنرمندان، بیان هنری خود را ارائه کنند. به دیگر سخن می‌توان گفت بیشتر کشورها از ظرفیت هنر چندرسانه‌ای برای ارائه بهتر نمایشگاهی بهره گرفته‌اند. از نکات مهم دیگری که در دوسالانه شصتم می‌توان مشاهده کرد، توجه به مقوله کیوریت‌محوری است. کیوریتور (نمایشگاه‌گردان) به عنوان سرپرست یا کارگردان هنری، روند نمایشگاه را تعریف و آثار هنری را با چیدمانی متفاوت در قالب‌های جدیدتری ارائه می‌کند. به بیان دیگر، سناریوی اصلی برای ارائه آثار نمایشگاهی هر کشور توسط کیوریتور مشخص می‌شود و هنرمندان آثار خود را با نگاه و نگرش او ارائه می‌کنند. توجه به مضمون و مفهوم، نکته دیگری است که در بسیاری از پاویون‌ها مورد توجه قرار گرفته است. این پاویون‌ها بر اساس نگرش و اندیشه هنرمندان‌شان، مضامین و موضوعات مورد توجه در کشور خود را در قالب‌های بیانی هنرهای تجسمی ارائه کرده‌اند. 

از جمله دستاوردهای دوسالانه شصتم که به وضوح در تمام غرفه‌ها دیده می‌شود، توجه به مفاهیم اخلاقی، اجتماعی و انسانی است. اهمیت زمین، نگاه زیست‌محیطی و روحیه صلح‌طلبی و ضدیت با جنگ در پاویون بیشتر کشورها مشهود است؛ همان‌طور که کشور ما نیز عنوان پاویون خود را مبتنی بر یکی از ابیات شاعر بزرگ فارسی‌زبان، سعدی شیرازی انتخاب کرده است. این شاعر بزرگ قرن هفتم، یک بیت جهانی دارد: «بنی آدم اعضای یک پیکرند/ که در آفرینش ز یک گوهرند». این بیت به عنوان نام غرفه رسمی ایران، خودنمایی می‌کند.

یکی دیگر از نکاتی که در دوسالانه شصتم پررنگ و خبرساز بود، عدم حضور رژیم صهونیستی است. در این راستا کمپین مخالفت با حضور اسرائیل با امضای 8 هزار هنرمند شکل گرفت که اکنون به بیش از 20 هزار امضا رسیده و باعث شد پاویون اسرائیل، اعلام تعطیلی کند. هم‌اینک چند سرباز ایتالیایی در مقابل پاویون تعطیل اسرائیل نگهبانی می‌دهند. تنها یک ویدئوآرت در داخل غرفه پخش می‌شود که از بیرون قابل مشاهده است. نمایندگان پاویون اسرائیل در شصتمین دوسالانه هنر ونیز با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرده‌اند زمانی غرفه خود را افتتاح می‌کنند که بر آتش‌بس و آزادی اسرا توافق شود که با این اوضاع باید گفت فعلا این غرفه تعطیل خواهد بود.