شهاب خادم: 6 ماه به نشست سران گروه بریکس در روسیه مانده است، نشستی که بحث بر سر ایجاد واحد پولی مشترک از اصلیترین موضوعات آن خواهد بود. عضویت دائم ایران، عربستان، مصر و آرژانتین در این ائتلاف اقتصادی جان تازهای به آن داده و کشورها با پتانسیل بیشتری به سمت اهداف خود حرکت میکنند.
ایران، روسیه و چین در گروه بریکس جدیت بیشتری برای تشکیل واحد ارزی جدید که بتواند جایگزین دلار در معاملات میان اعضا قرار گیرد، دارند، هر چند این ایده از سال 2018 میان اعضای بریکس وجود دارد اما تحولات چند سال اخیر در عرصه جهانی و تحریم اقتصادی گسترده روسیه از سوی کشورهای غرب، نه تنها اعضای بریکس بلکه دیگر کشورهای جهان را نیز به فکر استقلال هر چه بیشتر از دلار آمریکا انداخته است.
مساله مهم اینکه کشورهای عضو گروه بریکس به صورت گسترده و در برخی موارد تا ۸۰ درصد از گردش مالی در تجارت متقابل از ارزهای ملی استفاده میکنند، از این رو پتانسیل بالایی برای پذیرش ارز واحد وجود دارد.
پیشنهاد ایجاد واحد پولی مختص بریکس برای نخستین بار سال ۲۰۱۸ میلادی به طور رسمی در «باشگاه گفتوگوی والدای» اعلام شد، در این سال اما این پیشنهادها در سطحی فراتر از سخنرانی از تریبونها نبود اما سال ۲۰۲۲ میلادی، روسیه که با تحریمهای شدید غرب روبهرو است، این ایده را به صورت رسمی دنبال کرد و مقامات این کشور بارها بر لزوم اجرایی شدن این ایده تأکید کردهاند.
در این میان جمهوری اسلامی ایران نیز که سالها در پی خلاصی از سلطه دلار و بیاثر کردن تحریمهای غرب است، اصلیترین حامی «ارز واحد بریکس» به شمار میرود و اینک بیش از ۶۰ درصد تجارت دوجانبه بین ایران و روسیه به روبل و ریال است.
روسیه نیز که پس از جنگ اوکراین به شکل بیسابقه در معرض تحریمهای غرب قرار گرفته است، تمام تلاش خود را برای استفاده از ارزهای ملی در مبادلات تجاری جهانی خود به کار گرفته است، تا جایی که به گفته ولادیمیر پوتین در سفر اخیر وی به چین، ۹۰ درصد معاملات چین و روسیه با دور زدن دلار و با ارزهای ملی انجام میشود. نکته حائز اهمیت دیگر درباره تلاش گروه بریکس برای ایجاد ارز واحد، مسأله کاهش قدرت دلار در عرصه جهانی است. در این بین موضوع هجوم کشورها برای خرید طلا و افزایش ذخایر طلای خود طی 2 سال اخیر سرتیتر رسانههاست که معنا و مفهوم روشنی دارد.
طبق گزارش بانکهای آمریکایی، طی 3 ماه اول سال جاری میلادی، بانکهای مرکزی در سراسر جهان ۳۰۰ تن طلا خریداری کردهاند که یک رکورد محسوب میشود؛ عمده خریدها از سوی کشورهای ترکیه، هند و چین انجام شده است. در این راستا کشورهایی که با سیاستهای آمریکا همسو نیستند، برای اجتناب از خطرات تحریم واشنگتن، تلاش دارند اتکای خود به دلار را کاهش داده و پایه داراییهای خود را هر چه بیشتر به سمت طلا سوق دهند. حتی کشورهای همسو با آمریکا نیز شتاب بیشتری به سمت خرید و انباشت طلا به خود گرفتهاند. به گفته تحلیلگران بانک «جیپی مورگان»، دولتهای همپیمان آمریکا برای کاهش اثرات تورم و نوسانات جهانی، طلا را عنصر قابل اتکایی نسبت به دلار میدانند؛ این مسأله را در رفتار اقتصادی ترکیه و هند شاهد هستیم.
موضوع حائز اهمیت اینکه دبیرخانه بریکس در بیانیهای از تلاش اعضای خود برای جایگزینی 2 ارز رسمی جدید با دلار و استفاده از مکانیسم جدید برای مبادلات ارزی خبر داده است و از سوی دیگر همانطور که ذکر آن رفت، هند و چین (۲ قدرت اقتصادی بریکس) به طور گسترده اقدام به خرید طلا کردهاند؛ طلایی که پشتوانه مطمئنی برای واحد پولی بریکس خواهد بود. مسأله کاهش ارزش دلار و اتکای هر چه بیشتر کشورها به طلا، چیزی نیست که تنها رقبای آمریکا درباره آن صحبت کنند، خود آمریکاییها نیز با نگرانی شدیدی این تحول بزرگ در عرصه اقتصادی جهان را دنبال میکنند، تا جایی که کمیته خدمات مالی مجلس نمایندگان آمریکا در تاریخ ۶ ژوئن 2023 با حضور کارشناسان و سیاستگذاران آمریکایی در نشستی با عنوان «سلطه دلار» به بررسی راههای حفظ موقعیت دلار به عنوان ارز غالب جهانی پرداخت. نکته آخر اینکه پایان سلطه دلار طی سالهای پیش رو با توسعه نقشآفرینی اعضای بریکس رویدادی خارج از انتظار نیست؛ روندی که در عرصه اقتصاد جهانی آغاز شده است بیتردید طی یک دهه پیش رو ضربات مهلکی به هژمونی دلار خواهد زد و آمریکایی که سلطه دلار را بر ویرانههای جنگ دوم جهانی بنا کرد، اکنون نظارهگر افول آن است، بویژه که دوره دنیای تکقطبی به پایان رسیده و دنیای پیش رو، جهان چندقطبی و مبتنی بر بلوکهای منطقهای است که هر کدام به دنبال ساز و کار اقتصادی مختص خود خواهند رفت.