سجاد رضایی: وجوه زندگی شخصی بزرگان تاریخ همیشه مورد توجه بوده است، در این میان این وجه از زندگی معمار کبیر انقلاب به ‌عنوان شخصیتی مهم در تاریخ معاصر جهان قابل توجه است.

مصطفی رزاق‌کریمی، کارگردان نام‌آشنای سینمای مستند است که مستندهای «راه ناتمام»، «یاد و یادگار»، «خاطراتی برای تمام فصول»، «احمد» و «بانوی قدس ایران» را در کارنامه دارد. به بهانه سالروز ارتحال امام خمینی(ره) نگاهی به مستند «بانوی قدس ایران» ساخته این مستندساز انداخته‌ایم.

«بانوی قدس ایران» برنده تندیس بهترین فیلم یازدهمین جشنواره «سینماحقیقت» و منتخب سی‌وششمین جشنواره جهانی فیلم فجر در موسسه فرهنگی و هنری عروج فیلم و مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی تولید شده و روایت زندگی بانویی است که تا آخرین لحظه همراه، همدم و امین امام خمینی(ره) بود.

دختری که در یک خانواده مرفه تهرانی به دنیا آمد و بعد از کش‌وقوس‌های بسیار و در پی 8 ماه خواستگاری و به توصیه پدر و به خاطر خوابی که می‌بیند سرانجام رضایت می‌دهد تا به عقد سیدروح‌الله خمینی دربیاید و همسر او شود.

دختر 16 ساله‌ای که اهل کتاب خواندن بوده و زبان فرانسه می‌دانسته، از تهران و زندگی آسوده به قم می‌‎رود که وضعیت زندگی در آن با تهران قابل قیاس نبوده است.

خانم ثقفی متولد اسفند سال 1292 خورشیدی بوده و اول فروردین سال 1388 خورشیدی یعنی قریب 20 سال پس از امام خمینی(ره) درگذشته است.

مصطفی رزاق‌کریمی در مصاحبه‌ای بیان می‌کند که این مستند به او پیشنهاد شده است و ادامه می‌دهد: «من با فضای زندگی علما آشنایی کلی داشتم، چون از طرف خانواده مادری، زندگی مذهبی داشتیم. اتفاقا در 5 ‌سالگی همراه خانواده به دیدن امام خمینی(ره) در نجف رفته بودم که البته این دیدار ربطی به حوادث و مسائل انقلاب نداشت و ریشه‌ای قدیمی‌تر از آن دارد. وقتی به بنده پیشنهاد ساخت این مستند شد، از آن استقبال کردم اما واقعا اطلاعاتم در رابطه با همسر امام محدود بود، شروع به خواندن ۲ یا ۳ کتاب کردم که موضوع برایم جذاب شد و به این نتیجه رسیدم که اصلا خانواده‌های امام خمینی(ره) و همسرشان به ‌نوعی و در ظاهر ارتباطی با هم نداشتند اما بیش از 60 سال با هم زندگی کردند! همین موضوع کار را برای من جذاب کرد و تحقیق را به ‌صورت جدی آغاز کردم». این مستندساز ضمن اشاره به تحقیقات گسترده‌ای که داشته است، بیان می‌کند: «۳ ‌بار تحقیقات گسترده‌ای انجام دادم تا در نهایت در سومین بار کار نهایی شد. آنقدر مساله ظریف بود که دائما سر می‌خوردیم و از جایی به ‌جای دیگر می‌رفتیم! حرف حرف خانم است، حتی حرف امام نیست! در واقع خدیجه ثقفی بدون امام مطرح نمی‌شود، پس امام به هر شکل وزنش در کار حضور داشت، هر جا کم می‌آوردیم رجوع می‌کردیم به امام، در این مسیر فراز و فرودهای بسیاری داشته‌ایم تا اینکه کامل متوجه شدم امام از چه خانواده‌ای و دارای چه منشی است و اینکه همسر امام از چه خانواده‌ای است. کاملا متفاوت بودند، خانم از یک خانواده قاجاری و مرفه بودند و امام با اینکه خانواده‌شان نسبتا به لحاظ مالی خوب بودند با این حال، ایشان جوانی 27 ساله بوده است که نزدیک به 9 ماه منتظر بوده تا جواب مثبت از خانم بگیرد. من در مرحله تحقیق با یک رمان عاشقانه روبه‌رو شدم، کسی که مردی انقلابی است و پس از هزاران سال سلطنت را در ایران برهم زد، اینجا در یک عشق عجیبی غوطه‌ور بود، در عین ‌حال خانم با اینکه با فردی چون امام ازدواج کرده بود، استقلال خودش را حفظ می‌کرد. کتابخانه خودش را داشت که شاید امام آنها را نمی‌خواند و فکر و عقیده خودش را داشت، با امام همراه بود، احترام عجیبی برای ایشان قائل بود. یکی از دلایل آن هم این بود که خانم باسواد بود، تا 16 سالگی فرانسه خوانده بود و عربی هم پیش امام آموخت، حتی مادربزرگ خانم می‌خواست او را به فرانسه بفرستد تا در آنجا ازدواج کند اما تقدیر اینگونه بود که با امام ازدواج کند».

مستند «بانوی قدس ایران» یک رمان عاشقانه از زندگی بانویی است که تا آخرین لحظه همراه، همدم و امین امام خمینی(ره) بود. پس از موفقیت‌هایی که این مستند کسب کرد، برخی چهره‌های سرشناس نیز پس از تماشای آن، نسبت به آن واکنش نشان دادند که به ذکر چند نمونه از آنها می‌پردازیم. ابراهیم حاتمی‌کیا، کارگردان سرشناس سینمای ایران در یادداشتی درباره «بانوی قدس ایران» نوشت:

«یا لطیف

چه عنوان زیبایی است، بانوی قدس ایران!

نسل من در پرتو جذبه امام خمینی چنان ذوب شده که هنوز بعد از ۳ دهه توان خارج شدن از سیطره این جذبه را ندارد، اما اکنون به مدد هنرمندانه آقا مصطفی رزاق‌کریمی قادریم گوشه‌ای از سایه‌های این خورشید را بهتر و عمیق‌تر ببینیم. فیلم مستند «بانوی قدس ایران» اثری است اثرگذار، که از یاد نمی‌رود. فیلمی که با یک بار دیدن در وجودت جاری می‌شود و بارها روحت آن ‌را بازخوانی می‌کند.

من در مقابل قدرت و حوصله و دستخط آقا مصطفی رزاق‌کریمی سر تعظیم فرود می‌آورم. او هنرمندی کمال‌گراست که در شکار و هدایت لحظه‌ها، تابلویی جدید از امام خمینی(ره) در قاب روح‌مان زنده می‌کند.

* ابراهیم حاتمی‌کیا، پاییز ۱۴۰۰

احمدرضا درویش دیگر کارگردانی بود که پس از تماشای این مستند نوشت: «یک گلبرگ، چیزی از ستارگان کم ندارد و ستارگان، گلبرگی کوچکند از گلستان هستی. همه کس از این ملک مشاع سهم دارد که با دیدن، شنیدن و بوییدن، از شاخه آن بچیند و با نثار جرعه‌ای آب، بر گل‌های آن بیفزاید. تجسم لایتناهی عالم، چشم بینا، گوش شنوا، شامه قوی و دلی محرم می‌خواهد تا شعله شمعی را در خورشید، قطره را در دریا و عصاره گلبرگ را در عطر گلاب تجسم کند.

مکاشفه دوربین در فیلم بانوی قدس ایران به تجسمی شگفت‌انگیز از واژه «عشق» می‌انجامد. نام خمینی و خانم در این اثر فاخر، آنچنان بر چشم، گوش و جان می‌نشیند، که عطر گلاب بر کعبه. بانوی قدس ایران عطر گلاب دارد».

«بانوی قدس ایران» سال 1400 اکران آنلاین شد و در این فضا هم مانند حضورهای جشنواره‌ای مورد توجه قرار گرفت. فیلم ستایش‌شده رزاق‌کریمی یکی از بهترین منابع برای پرداختن به زندگی یکی از بزرگ‌ترین رهبران سیاسی تاریخ معاصر است؛ مردی کاریزماتیک با سرنوشتی الهام‌بخش که تا آخرین روزهای زندگی، شیفته همسرش بود.