گروه اجتماعی: حفاظت از آب و خاک، مقابله با گردوغبار و آلودگی هوا، صیانت از منابع طبیعی، گونه‌های گیاهی و جانوری و توجه به امنیت غذایی، بخش‌های مهمی از ضرورت‌ها برای حفاظت از محیط‌ زیست به شمار می‌روند که بی‌توجهی به آنها نه‌تنها مشکلات فراوانی را متوجه کشور خواهد کرد، بلکه نسل‌های آینده را نیز از محیط‌ زیست سالم بی‌بهره می‌کند. با توجه به اهمیت این مقوله ۵ ژوئن به عنوان روز جهانی محیط زیست نامگذاری شده است. در ایران نیز 16 تا 22 خرداد به عنوان هفته محیط زیست شناخته می‌شود که نشان از اهمیت حفظ محیط زیست در برنامه‌های کلان کشور دارد. در این میان  توجه به حفظ محیط ‌زیست در دولت سیزدهم تا جایی بوده که ایران در ۲ سال گذشته با برگزاری اجلاس منطقه‌ای و بین‌المللی مقابله با گردوغبار موجب گرد هم آمدن مقامات بیش از ۵۰ کشور و ۱۵ نهاد بین‌المللی شد و به این ترتیب مرجعیت جهانی را در این زمینه به دست آورد. در داخل کشور نیز برنامه ۱۰ ساله مقابله با ریزگردها جزو تعهدات برنامه هفتم توسعه قرار گرفت. امسال که روز جهانی محیط‌ زیست به نام توقف بیابان‌زایی و مقاوم‌سازی در برابر خشکسالی تعیین شده، فرصت مغتنمی است تا به وضعیت کشور در زمینه خشکسالی و تاثیر آن بر وجود کانون‌های گردوغبار پرداخته شود، چرا که در چند دهه اخیر به علت توسعه شهرنشینی و صنایع، منابع آبی خود را تا حد زیادی از دست داده‌ایم، به طوری که بخش‌های زیادی از کشور به کانون‌های گردوغبار تبدیل شده‌اند، البته دنیا و بویژه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز از این قاعده مستثنا نیستند و آنها هم درگیر پدیده گردوغبار، خشکسالی و بیابان‌زایی هستند. طبق گزارش‌های موجود، وسعت کانون‌های داخلی گردوغبار کشور ۳۴.۶ میلیون هکتار و وسعت کانون‌های خارجی هم حدود ۲۷۰ میلیون هکتار است اما مساله مهم این است که به علت موقعیت جغرافیایی‌ای که ایران دارد، بیشترین تاثیر را از این کانون‌ها می‌گیرد و حتی در برخی مواقع شاید مشکلی برای کشورهای مبدأ ایجاد نکند، از این رو دولت ایران به رایزنی با کشورهایی مانند عراق و عربستان که بیشترین تاثیر را روی ایران دارند پرداخت تا با همکاری‌های منطقه‌ای این مشکل تا حدی برطرف شود. دبیر ستاد ملی گردوغبار کشور در این باره گفت: بیایان‌زایی طیف گسترده‌ای از مباحث را مد نظر قرار داده است؛ بیابان‌زایی به معنای تخریب سرزمین در مناطق خشک و نیمه‌خشک و مرطوب، یکی از مصادیق آن توفان‌های گردوغبار است که کشور ما در چند سال اخیر بشدت درگیر این پدیده شده است. ایران برای مقابله با گردوغبار تفاهمنامه‌هایی با عراق و سوریه امضا کرده، همچنین با کشورهای ترکمنستان، قطر، کویت و چین نیز نشست‌های موفقی داشته است. علی‌محمد طهماسبی‌بیرگانی با اشاره به اقدامات موثر در این زمینه اظهار داشت: علاوه بر تفاهمنامه‌ها و نشست‌ها با کشورهای منطقه چه غرب و جنوب غرب و چه شرق و شمال شرق، ۲ کنفرانس منطقه‌ای و بین‌المللی گردوغبار نیز برگزار کردیم که دستاوردهای بسیار خوبی داشت. نمایندگان حدود ۵۰ کشور و ۱۵ نهاد بین‌المللی حضور داشتند و در پایان بیانیه بسیار سازنده‌ای منتشر شد و به صورت جدی در حال پیگیری مفاد آن هستیم. بر این اساس مفاد را به پیش‌نویس قطعنامه تبدیل کردیم و بعد از ارائه به مجمع محیط‌ زیست سازمان ملل تصویب شد. وی درباره تاثیر بارندگی‌های اخیر روی کانون‌های گردوغبار گفت: حتما بارندگی‌های اخیر تاثیر دارد البته نمی‌خواهیم بگوییم به صفر می‌رسد اما می‌توان پیش‌بینی کرد که همیشه بارش‌ها بویژه بارش‌هایی که پراکنش مناسبی داشته باشند، روی کانون‌های داخلی غرب و جنوب غرب کشور تاثیرگذار باشد.

* حفظ محیط زیست در گرو حفاظت از آب و خاک

فعال محیط زیست، پژوهشگر و عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع ایران در گفت‌وگو با «وطن امروز»  به بهانه هفته محیط زیست گفت: توجه به هوای پاک و تلاش برای مهار آلودگی هوا در کنار مقابله با گردوغبار با راهکارهای اصولی اولویت مهم به منظور حفظ سلامت شهروندان است که باید مد نظر مسؤولان قرار گیرد، چرا که طبق آخرین گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، سالانه از محل آلودگی هوا 11.2 دهم میلیارد دلار خسارت از محل آلودگی هوا می‌بینیم. 

محمد درویش با بیان اینکه علاوه بر برنامه‌ریزی دولت برای مهار آلودگی هوا چون توجه به مصرف سوخت پاک و توسعه حمل‌و‌نقل عمومی در کنار جلوگیری از سوخت‌های فسیلی در صنایع، مسؤولیت‌پذیری شهروندان نیز در کاهش بار آلایندگی‌ها مهم به نظر می‌رسد به طوری که به جای استفاده از خودروهای شخصی فرهنگ استفاده از حمل نقل عمومی البته با توسعه این ناوگان بیشتر شود.

وی به آمار مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در کشور اشاره کرد و افزود: طبق اظهارات وزیر بهداشت؛ آلودگی هوا سبب مرگ سالانه ۲۶ هزار نفر در کشور و ۷ هزار نفر در تهران می‌شود؛ پدیده‌ای که چنانچه برای مهار آن چاره‌اندیشی نشود سلامت شهروندان در کلانشهرها تهدید می‌شود.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع ایران به شعار روز جهانی محیط‌ زیست امسال اشاره کرد و افزود: مقابله با بیابان‌زایی و مدیریت کشاورزی شعار سال جاری روز جهانی محیط‌ زیست است که در این راستا ایران به دلیل ناترازی آب در مصرف کشاورزی و عدم مدیریت منابع آبی باید اقدامات لازم برای حفاظت از آب و خاک را از سر گیرد، زیرا هم‌اکنون 150 میلیارد مترمکعب از آبخوان‌ها برداشت شده است و موج بزرگی از فرونشست‌های زمین به دلیل خالی شدن منابع آب سفره‌های زیرزمینی است.

درویش اضافه کرد: بهینه‌سازی مصرف آب کشاورزی و کاهش برداشت آب از آبخوان‌ها به طوری که کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی از ۸۱ میلیارد متر مکعب به ۵۱ میلیارد مترمکعب در افق ۱۴۱۱ برسد، در سند ملی دانش‌بنیان امنیت غذایی هدف‌گذاری شده است که سال گذشته توسط رئیس‌جمهوری شهید به تمام دستگاه‌های اجرایی مرتبط ابلاغ شده است. جبران روند تخریبی منابع طبیعی در گذشته، تعادل‌بخشی به مصرف آب در حوزه کشاورزی، نیل به خودکفایی در محصولات اساسی و تأمین پایداری امنیت غذایی از طریق افزایش بهره‌وری به عنوان رویکرد اصلی در این زمینه مد نظر قرار گرفته است.

وی تاکید کرد: حفظ محیط‌ زیست در گرو حفظ منابع آب و خاک است و چنانچه منابع آب مدیریت نشود نباید امیدوار بود محیط‌ زیست سالم و پایدار بقای چندانی داشته باشد، همچنین کاهش معضل آلودگی هوا و جلوگیری از تخریب طبیعت نظیر توسعه آبخیزداری از موارد مهم سند امنیت غذایی بوده که مورد توجه قرار گرفته است؛ از طرفی برای ممانعت از نابودی مراتع و گیاهان دارویی در مناطقی که دامپروری سنتی رواج بالایی دارد باید دامداری به سمت صنعتی تغییر کند.

***

حفظ محیط‌ زیست ارتباط مستقیم با فرهنگ دارد

استاندار تهران، محیط‌ زیست را از ارکان توسعه پایدار دانست و تاکید کرد: این سرمایه عظیم خدادادی رابطه مستقیم با فرهنگ، باورها، آداب و ارزش‌های اخلاقی ملت‌ها دارد. علیرضا فخاری، استاندار تهران به مناسبت هفته ملی محیط‌ زیست (۱۶ تا ۲۲ خرداد) در پیامی نوشت: محیط‌ زیست میراث مشترک بشریت بوده و بستر حیات و زندگی است و طبیعت نمایشگاه جمال، زیبایی و عظمت الهی است. این سرمایه عظیم خدادادی رابطه مستقیمی با فرهنگ، باورها، آداب و ارزش‌‌های اخلاقی ملت‌ها دارد و بدون تردید کوچک‌ترین آسیب محیط زیستی در هر نقطه‌ای از زمین، مشکلی برای کل جهان و بالطبع بشریت محسوب می‌شود. استاندار تهران افزود: در جهان امروز مسائل، مشکلات و تنگناهای محیط زیستی، دیگر به عنوان یک موضوع محلی یا حتی ملی به شمار نمی‌آید و با توجه به وابستگی متقابل و غیرقابل تفکیک محیط‌ زیست با ابعاد مختلف زندگی بشر، وقوع هر مساله محیط زیستی در هر نقطه از کره زمین، موضوعی فراگیر برای کل ساکنان آن خواهد بود. فخاری ادامه داد: از سوی دیگر محیط‌ زیست از ارکان توسعه پایدار بوده و بدون توجه به محیط زیست، منابع طبیعی دچار آسیب می‌شود و این موضوع پیامدهای ناگواری را بر کره خاکی تحمیل خواهد کرد.