گروه سیاسی: اغلب ما در خلوت خود به این موضوع اندیشیده‌ایم یا در جمع‌ها و دورهمی‌ها پای این بحث نشسته‌ایم که «انتظار» ما از یک رئیس‌جمهور مطلوب چیست و رئیس‌جمهور آینده باید چه شاخصه‌ها و ویژگی‌هایی داشته باشد تا وی را به عنوان گزینه ریاست قوه مجریه انتخاب کنیم. حتی فراتر از کسانی که میل شرکت در انتخابات در آنها بالاست، در گروه‌های همسالان عده‌ای هستند که در صورتی شرکت‌کننده در انتخابات خواهند بود که نامزد حاضر در عرصه انتخابات بتواند برای همه یا بخشی از انتظارات آنها برنامه داشته باشد و گام در مسیر برآورده‌سازی این انتظارات در صورت انتخاب شدن بردارد. یک سوال مهم در اینجا مطرح است: گروه مشارکت‌کننده در انتخابات بر اساس چه انتظاراتی کاندیدای خود را انتخاب می‌کند و کسانی که فعلا قصد شرکت در انتخابات را ندارند، چه برنامه‌ای را از سوی نامزد‌ها دریافت کنند، ترغیب می‌شوند در انتخابات شرکت کنند؟

در گزارش پیش رو بر اساس پژوهش‌های مراکز افکارسنجی و نهاد‌های تحقیقاتی تلاش شده است درخواست‌های مردم ایران از رئیس‌جمهور آینده بررسی و مبتنی بر این گزاره‌ها، پیشنهاد‌هایی برای پرشور شدن انتخابات ارائه شود، همچنین به این مساله خواهیم پرداخت که نامزدهای انتخاباتی باید چه برنامه‌هایی داشته باشند تا بتوانند توجه بخش بیشتری از جامعه را به سمت خود جلب کنند و در نهایت به این موضوع‌ خواهیم پرداخت که افزایش مشارکت از نظر جامعه ایرانی در گرو چه مسائلی است. «وطن امروز» در شماره دیروز خود در گزارشی با عنوان «وقتی امید رویید» نوشت که  دولت شهید رئیسی توانست ظرف 33 ماه خدمت، سطح امید را در جامعه 6 درصد افزایش دهد. همچنین گفته شد عبارت «رئیس‌جمهور در ایران اختیارات زینتی دارد» از جمله خطوط رسانه‌ای بود که سال 98 از سوی جریانی ناامید که توان حل مسائل را نداشت و از پس حل مشکلات کشور برنمی‌آمد، مطرح شد. این خط القایی که تا پایان دولت دوازدهم نیز ادامه داشت، در روزهای اخیر نیز شنیده می‌شود و مورد تاکید جریان اصلاح‌طلب قرار گرفته است. هدف از این خط نیز تشدید سطح ناامیدی در کشور بود که از سال 95 آغاز شد اما شهید رئیسی برخلاف جریان به‌وجودآمده، نظر دیگری داشت و توانست تا حدودی مساله احیای امید را پیش ببرد. روز گذشته عباس عبدی از اصلاح‌طلبان جنجالی در یادداشتی تلاش کرد گزاره «فرق نمی‌کند چه کسی رئیس‌جمهور است» را با ادعای وعده داوطلبان انتخابات، تکرار کند. وی نوشته بود: «بسیاری از مردم معتقدند فرق نمی‌کند چه کسی رئیس‌جمهور شود، چون اصلاح روندهای جاری در کشور فراتر از اختیارات رئیس‌جمهور است».

بر اساس گزارش «وطن امروز»، پس از گذشت حدود ۳ سال از مدیریت شهید رئیسی در مقام ریاست‌جمهوری، امروز می‌توان به طور ملموس‌تر نسبت به اینکه انتخاب هوشمندانه و رای آگاهانه مردم چگونه و چه میزان در سرنوشت کشور و رفع مشکلات تاثیر دارد، اظهارنظر کرد. این موضوعی است که جامعه نیز به آن آگاه شده و در نظرسنجی‌ها آن را تایید کرده است. در حالی که بر اساس القای مسؤولان دولت دوازدهم و آنچه از نظرسنجی تیرماه سال 1400 می‌دانیم، در آن زمان حدود 34 درصد جامعه معتقد بودند با تغییر دولت (یعنی با رئیس‌جمهور شدن شهید رئیسی) وضعیت کشور تغییری نخواهد کرد اما در خرداد سال 1403 یعنی نزدیک به 3 سال پس از آن نظرسنجی، تنها ۲۸ درصد اعلام کرده‌اند فرقی ندارد چه کسی رئیس‌جمهور شود. این شاخص نشان می‌دهد سطح امید در جامعه و امید به رفع مشکلات کشور با انتخاب رئیس‌جمهور اصلح، 6 درصد افزایش یافته است. بر اساس گزارش‌های تحقیقی و آماری، مردم ایران در انتخاب گزینه‌های خود به موضوعات مختلفی فکر می‌کنند که اغلب آنها سمت و سوی اقتصادی - مدیریتی دارد. مواردی که در ادامه بدان خواهیم پرداخت از جمله مهم‌ترین موضوعاتی بوده است که برای کسانی که قصد شرکت در انتخابات پیش رو را دارند، دارای اهمیت ویژه است. این مسائل که بیش از 10 درصد سبد دغدغه‌های جامعه مشارکت‌کننده را پر می‌کند به نوعی رئیس‌جمهور آینده را نیز مشخص می‌کند، چرا که مردم اگر این شاخص‌ها را در یک کاندیدا ببینند به او رای خواهند داد. بر اساس این گزارش، اصلی‌ترین مشکلات کشور به ترتیب توجه مردم را می‌توان موارد زیر دانست:

1- گرانی و تورم: مساله گرانی و تورم که در سال‌های اخیر به طور ویژه موضوع مورد تذکر رهبر معظم انقلاب بوده و شهید آیت‌الله رئیسی نیز در جلسات مختلف بر رفع تورم و حل وضعیت گرانی تاکید داشت و برنامه‌هایی برای عبور از این وضعیت تدارک دیده بود، مهم‌ترین دغدغه جامعه ایران است. مردم ایران در انتخابات پیش رو، یعنی زمانی که می‌خواهند رای خود را به نفع یک کاندیدا به صندوق رای بیندازند، حتما به این مساله توجه کرده‌اند که برنامه کاندیدا در حوزه رفع «گرانی و تورم» چه بوده است، لذا مبتنی بر آن، گزینه خود را انتخاب می‌کنند.

2- رانت و فساد: دومین موضوعی که مردم ایران در انتخاب رئیس‌جمهور به آن توجه می‌کنند، مساله مبارزه با رانت و فساد است. جامعه در دهه گذشته به طور فزاینده‌ای نسبت به انگاره‌های فساد و اخبار مرتبط با رانت حساس شده است و به طور ویژه به آن توجه می‌کند. اگر نامزدهای انتخاباتی قصد دارند توجه جامعه را به طور ویژه به سمت خود جلب کنند، باید بتوانند همه انگاره‌های فساد و رانتی را که پیرامون‌شان وجود دارد در ذهن جامعه شفاف و برنامه خود را برای مبارزه با فساد و رانت ارائه کنند؛ البته حساس بودن جامعه به مساله «رانت و فساد» به معنای فراگیری فساد در دستگاه‌های اجرایی نیست، بلکه این موضوع انگاره‌ای است که در ذهن جامعه ایرانی شکل گرفته است و جامعه نسبت به کوچک‌ترین خطاهایی که رنگ و بوی رانت به خود می‌گیرد بیش از دیگر موضوعات حساس است.

3- بیکاری: بیکاری نیز از آن دست موضوعاتی است که بخشی جدی از سبد آرای مردم را تشکیل می‌دهد. خود «مساله بیکاری» یک موضوع است و مساله «عدم ثبات شغلی» موضوع دیگر اما جامعه به هر دو این موارد توجه ویژه دارد. بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران، در دولت سیزدهم (آخرین آمار اعلامی سال ۱۴۰۲) نرخ بیکاری به کمترین رقم پس از پیروزی انقلاب رسیده است، این در حالی است که تعداد شاغلان هم به بالاترین رقم افزایش یافته است. از جمله اقدام‌هایی که در کاهش بیکاری در سال‌های اخیر موثر بوده است، احیای واحدهای راکد و نیمه‌فعال، برگزاری جلسات شورای اشتغال با حضور شخص رئیس‌جمهور و توسعه سامانه رصد شغل بوده است. جامعه ایران انتظار دارد رئیس‌جمهور آینده نیز در همین راستا گام بردارد و با حذف واسطه‌گری‌ها و ایجاد ثبات در مشاغل به سمت پویایی بیشتر جامعه برود.

4- ضعف مدیران کشور: موضوع بعد که جامعه در انتخاب رئیس‌جمهور بدان توجه می‌کند، انتخاب مدیران کارآمد و لایق و برکناری مدیران ضعیف است، لذا این موضوع از جمله مسائلی است که کاندیداها برای آنکه بتوانند اعتماد جامعه را به سمت خود جلب کنند باید بدان توجه داشته باشند.

هرچند موضوعات دیگری نیز وجود دارد که جامعه برای انتخابات بدان توجه می‌کند اما سهم آنها در سبد انتخاب رئیس‌جمهور بسیار کوچک است. برای نمونه سهم دغدغه «به نتیجه نرسیدن مذاکرات» در سبد انتخاب مردم ایران حدود 3 درصد است. به طور اجمالی گفته شد جامعه مشارکت‌کننده برای انتخاب رئیس‌جمهور به چه موضوعاتی توجه می‌کند. باید توجه داشت در سال‌های گذشته دغدغه جامعه در پاسخ به این پرسش که «به نظر شما در حال حاضر اصلی‌ترین مشکل کشور کدام است» در مساله «بی‌تدبیری و ضعف مدیران» کاهش جدی داشته است اما در سوی دیگر ماجرا شاخص «گرانی و تورم» رشد فزاینده‌ای را تجربه کرده است، همچنین در حالی که مساله «رانت و فساد» در حال کاهش بوده است در ماه‌های منتهی به سال 1403 و ایام انتخابات مجلس شورای اسلامی به واسطه برخی طراحی‌های رسانه‌ای مجددا رشد کرده و تا حدودی به حالت قبل بازگشته است. حال سوال جدی این است که کاندیداها چه برنامه‌هایی باید داشته باشند تا بتوانند سهم بیشتری از آرای شرکت‌کنندگان در انتخابات را به نفع خود جلب کنند. در این رابطه لازم به تاکید است برخی از این برنامه‌ها، باید از پیش و در دوران مدیریت اجرایی نامزدها صورت می‌گرفت تا حافظه تاریخی مردم نسبت به آن تکمیل می‌شد و در سوی دیگر اگر نامزد انتخاباتی یکی از ویژگی‌های زیر را نداشته باشد، طبیعتا با اقبال کمتری نیز مواجه خواهد شد. بدین صورت و بر اساس اولویت مردم برای انتخاب رئیس جمهور، راه‌حل‌های زیر به عنوان موضوعاتی که می‌تواند توجه بخش بیشتری از جامعه را متوجه یک نامزد انتخاباتی کند، ارائه شده است:

1 - کنترل تورم و قیمت‌ها

2 - مبارزه با فساد و رانت

3 - تصمیم‌گیری قاطع و جدیت

4 - برنامه‌ریزی درست و تغییر سیاست‌ها و قوانین نادرست

5 - عزل مدیر ناکارآمد و ضعیف.

از دیگر موضوعاتی که هم دستگاه‌های مسؤول و هم نامزدهای انتخاباتی باید بدان توجه داشته باشند، مساله افزایش مشارکت است. همواره این گزاره غلط در سطح سیاسی مطرح بوده است که اگر مردم نامزد خود را بین دیگر کاندیداها ببینند پای صندوق‌های رای حاضر می‌شوند و در صورتی که این فرد در بین گزینه‌ها نباشد، مشارکت کاهش می‌یابد. هرچند قصد نداریم این موضوع را به طور کامل و قاطع رد کنیم و زیر سوال ببریم و می‌دانیم که طبیعتا حضور همه طیف‌ها در افزایش مشارکت تاثیرگذار است اما می‌خواهیم تاکید کنیم که همه ماجرا این نیست و مردم در انتخاب یک فرد به عنوان رئیس‌جمهور بیش از آنکه به دنبال گزینه مد نظر در طیف سیاسی و در جناح‌ها باشند، بدان می‌اندیشند که برنامه‌های ارائه‌شده توسط نامزدها به کدام خواسته و دغدغه آنها نزدیک‌تر است و بر این اساس از بین نامزدها، انتخاب خود را انجام می‌دهند، لذا در صورتی که یک فرد احساس کند برنامه‌های ارائه‌شده از سوی یک کاندیدا بیشترین سطح رفع مشکلات او را پوشش می‌دهد، رای خود را به آن کاندیدا اختصاص می‌دهد و از سوی دیگر اگر برنامه داوطلبان او را اقناع نکند، طبیعتا مشارکت ضعیف‌تری خواهیم داشت. در عدم مشارکت موضوعات دیگری همچون شرایط اجتماعی، هجمه رسانه‌ای و شرایط نیز موثر است که در این مجال قصد بررسی آنها را نداریم.  می‌دانیم که در سال‌های گذشته مردم به گزینه‌هایی که «برنامه تحولی» داشته باشند، توجه ویژه‌تری از خود نشان داده‌اند، لذا نخستین موضوعی که باید بدان توجه کرد این است که «اگر مردم احساس کنند پاداشی که از مشارکت در انتخابات به دست می‌آید از پاداش دیگر فعالیت‌ها ارزشمندتر است، یقینا خود را در این امور درگیر خواهند کرد»، لذا بر این اساس با بررسی شاخص‌های موثر بر مشارکت سیاسی متوجه خواهیم شد عوامل زیر بر مشارکت بیشتر جامعه تاثیرگذار است. بخشی از این عوامل در اختیار دستگاه‌های برگزار‌کننده انتخابات و بخشی دیگر توسط نامزدهای تایید صلاحیت‌شده توسط شورای نگهبان تامین می‌شود.

1 - اثبات مفید/ موثر بودن مشارکت بر زندگی مردم

2 - ارائه برنامه جدی و قانع‌کننده برای کنترل تورم، بهبود معیشت و مقابله با فساد توسط کاندیداها

3 - برجسته کردن اخبار امیدبخش در حوزه معیشت، تورم و مبارزه با فساد

4 - برجسته کردن سطح دانش، تحصیلات و تخصص کاندیداها

5 - برجسته‌سازی دغدغه، تلاش و جدیت کاندیداها برای حل مشکلات مردم

6 - برجسته‌سازی پاکدستی و ضدفساد بودن کاندیداها

7 - تاکید بر ویژگی‌های متمایز و بارز و برجسته کاندیداهای انتخابات نسبت به دیگری.

هرکدام از موارد ذکرشده را می‌توان به طور تفصیلی شرح داد اما توجه به کلیت آنها موید این مساله است که مردم برای مشارکت در انتخابات به همان نکاتی توجه دارند که نسبت به آن احساس نیاز می‌کنند. یعنی افزایش مشارکت سیاسی در جامعه علاوه بر تاثیر احزاب و جریان‌ها، ذیل چهار محور «گرانی و تورم»، «رانت و فساد»، «بیکاری» و «ضعف مدیران کشور» تعریف می‌شود اما یک سوال مهم دیگر در این مجال وجود دارد که تشریح نتایج آن می‌تواند نتایج جالبی را در اختیار ما قرار دهد. از جامعه نمونه پرسیده شده است «به فرض عدم تمایل به مشارکت در انتخابات، هر کدام از عوامل زیر چقدر می‌تواند نظر شما را برای شرکت و رای دادن تغییر دهد؟» پاسخ شرکت‌کنندگان به ترتیب اهمیت موضوع برای جامعه تنظیم شده است: 

1 - ارائه برنامه جدی برای ساماندهی مهاجرین

2 - دانش و تحصیلات بالای فرد کاندیدا

3 - ارائه برنامه جدی ایجاد اشتغال و کاهش بیکاری

4 - پاک دستی کاندیدا (غیرفاسد)

5 - ارائه برنامه جدی کنترل تورم توسط کاندیدا

6 - چهره‌های جدید و مستقلی که تاکنون مسؤولیتی در نظام و دولت نداشته‌اند

7 - ارائه برنامه جدی برای مبارزه با فساد توسط کاندیدا

8 – ساده‌زیستی و مردمی بودن کاندیدا

9 - کارنامه قابل قبول کاندیدا در مسؤولیت‌های قبلی.

موارد ذکرشده نشان می‌دهد آن بخش جامعه که تاکنون برنامه‌ای برای شرکت در انتخابات نداشته است در صورتی که احساس کند نامزدهای انتخابات نظر آنها را درباره گزینه‌های بالا تامین می‌کنند، به سمت مشارکت در انتخابات پیش خواهند رفت. نتایج به‌دست آمده و دغدغه‌های جامعه نیز جالب توجه است. برای بخش گلایه‌مند جامعه، ساماندهی مهاجرین به طور جدی دارای اهمیت است و از سوی دیگر دانش و تحصیلات بالای کاندیداها برای آنها در رده دوم اهمیت قرار گرفته است. می‌دانیم که دولت سیزدهم در راستای رفع و ایجاد موارد ذکرشده گام‌هایی را برداشته بود. برای نمونه دولت شهید رئیسی در قالب طرح سازمان ملی اقامت به دنبال ایجاد یک سازمان منسجم برای ساماندهی و مدیریت اتباع خارجی بود که این موضوع تاکنون به نتیجه نرسیده است. برای دیگر موارد نیز گام‌هایی برداشته شده بود که رئیس دولت آتی می‌تواند در راستای حل این مسائل و ارائه برنامه در ایام تبلیغات انتخابات گام‌هایی بردارد.