گروه سیاسی: تا همین 3 سال پیش در جریان رقابت‌های سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، بحث برجام و نوع نگاه دولت آینده به آن همچنان داغ بود اما این روزها که کشورمان در کوران رقابت‌های انتخاباتی به سر می‌برد، نه در محافل اجتماعی و نه در مباحث انتخاباتی، صحبتی از آن نیست. گویی کلیدواژه‌هایی مثل برجام، یا ایده‌هایی مانند بهبود اقتصاد با تعاملات خارجی خاصیت خود را از دست داده‌اند. 

معمولا نامزدهای انتخاباتی همان حرفی را می‌زنند که تصور می‌کنند برای جامعه مطلوب و خواستنی است. در چند سال اخیر نگاه و ذائقه مردم ایران تغییر یافته و به تبع آن نیز تبلیغات و سخنان نامزدهای ریاست‌جمهوری تغییر کرده است. 

گفتمان‌های سیاسی و اجتماعی رایج در هر دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری برحسب نیازها و مطالبات مردمی تغییر می‌کند. مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در یکی از جدیدترین نظرسنجی‌های خود اعلام کرده است اولویت مطالبات مردمی به ترتیب مساله «فقر و محرومیت» (با بیش از 58 درصد مطالبه مردمی)، ایجاد اشتغال با 39.7 درصد و موضوع «تورم و ارزش پول ملی» با 36.5 درصد 3 اولویت نخست پرسش‌شوندگان است. «سیاست خارجی و روابط با دیگر کشورها» نیز با 28.7 درصد، موضوع «امنیت ملی» با 28.4 درصد، «ساماندهی بخش مسکن» با 20.6 درصد و «مبارزه با فساد و رانت» با 19.6 درصد از جمله موارد دیگری هستند که در این نظرسنجی اعلام شده است. 

در یک جمع‌بندی کلی ایسپا اعلام کرده است مسائل و مشکلات اقتصادی و معیشتی همچنان در صدر توجهات مردم قرار دارد و مباحث سیاسی دیگر در اولویت نیستند. شاید بتوان اینطور نتیجه گرفت که مردم به آن میزان از آگاهی دست یافته‌اند که دیگر نمی‌شود با شعارهای تبلیغاتی و مباحث حاشیه‌ای افکار آنها را تحت تاثیر قرار داد. 

دهه ازدست‌رفته 90 از حیث مسائل اقتصادی و گره زدن همه امور کشور به مسائل خارجی، تجربه‌ای گران بود؛ تجربه‌ای که در دولت‌های روحانی با ایده تعامل با دنیا شروع شد و در دهه جدید در دولت شهید رئیسی با استراتژی «دیپلماسی متوازن» و استفاده از ظرفیت‌های همه کشورهای دنیا بویژه تمرکز بر به صفر رساندن اختلافات با همسایگان اصلاح شد. 

سیاست خارجی دولت سیزدهم بر دوستی با همسایگان و قدرت‌های منطقه‌ای متمرکز بود و در این مسیر موفقیت‌های چشمگیری به دست آورد که در فضای ملتهب روابط ایران با کشورهای غرب، دریچه‌ای مهم برای تعادل در روابط خارجی بود. در دولت سیدابراهیم رئیسی، ایران به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای درآمد. 

ایران سال ۲۰۰۵ به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاری شانگهای پیوست و یک سال بعد برای عضویت کامل در این سازمان درخواست داد. این درخواست بحث‌های زیادی را در پی داشت و سال‌ها با تاخیر مواجه شد. مهم‌ترین دلیل این تاخیر، ابهام برخی کشورهای تعیین‌کننده درباره ایده‌های غربگرایانه دولت حسن روحانی بود اما سرانجام در بیست‌ویکمین اجلاسیه سران در سال ۲۰۲۱، با عضویت کامل ایران موافقت شد. ایران همچنین در این مدت، به عضویت بریکس درآمد. عضویت کامل ایران در بریکس (گروه کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) نیز رسما از اول ژانویه ۲۰۲۴ آغاز شد.

پیشرفت‌های ایران از صنعت فضایی گرفته تا گسترش میزان صادرات نفت که به قبل از دوران تحریم‌ها بازگشت، سفرهای استانی شهید رئیسی به سراسر کشور و آشنا شدن با مشکلات ریز مردم در دورافتاده‌ترین نقاط ایران و نهایتا شهادت وی در مسیر خدمت‌رسانی به مردم، همگی باعث شد در کنار تجربه تلخ دهه 90، نوع نگاه عموم مردم به مسائل سیاسی چه در بعد داخلی و چه خارجی تغییر کند. 

پیش‌تر گفته شد نامزدهای انتخابات همان حرفی را می‌زنند که مطلوب نظر جامعه است. دقیقا به همین دلیل است که جمله «ادامه مسیر دولت رئیسی» از زبان هر 6 نامزد ریاست‌جمهوری شنیده می‌شود. حتی نامزد منسوب به طیف اصلاح‌طلب نیز در برنامه تبلیغاتی خود می‌گوید: «قدم اول این است جهتی که دولت در پیش گرفته را ادامه دهیم و سعی کنیم آن برنامه را درست و به موقع اجرا کنیم».

صحبت از ادامه مسیر دولت سیزدهم به دلیل اقبال و توجه جامعه به خدمات آن است. خصوصا توجه رئیس شهید دولت سیزدهم به مطالبات عمومی و تلاش خالصانه جهت خدمت‌رسانی به مردم باعث شده است تا در تبلیغات نامزدهای ریاست‌جمهوری، سخن از ادامه مسیر او به میان آید.

گسترش جایگاه منطقه‌ای و جهانی ایران از دیگر دلایلی است که باعث تغییر نگاه مردم ایران شده است. فراموش نکرده‌ایم که یکی از سوالات پرتکرار در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1384، بحث رویارویی نظامی با ایالات متحده بود. در آن سال، غرب و خصوصا آمریکا با جمله تکراری «همه گزینه‌ها روی میز است» درباره صنعت هسته‌ای کشورمان صحبت می‌کردند. در آن شرایط بحث حمله مستقیم آمریکا به ایران و واکنشی که رئیس‌جمهور بعد می‌تواند روی این مساله داشته باشد، از موضوعات رایج مباحث انتخاباتی بود.  

اما همزمان با گذر از دوران توسل به کدخدا برای گشایش تمام مشکلات داخلی، جایگاه فرامرزی ایران نیز رفته رفته افزایش یافت و کشورمان توانست در خلال دهه 90 و به برکت حضور مدافعان حرم در سوریه و عراق، خود را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای مطرح سازد. سپس 2 واقعه حمله به پایگاه عین‌الاسد و خصوصا انجام عملیات بزرگ وعده صادق، حس غرور و عزت ملی را تا آنجا افزایش داد که مردم ایران نسبت به قدرت بازدارندگی کشور مطمئن شدند. 

اگر برخی جریان‌های سیاسی در دهه 80 با ترساندن مردم از حمله مستقیم آمریکا به دنبال جذب رای برای خود بودند، یا همین طیف در دهه 90 تمام امور کشور را به خارج از آن گره می‌زد، حالا دیگر افکار عمومی داخلی به آن اندازه تغییر یافته است که دیگر این حربه‌های تبلیغاتی کارساز نیست. 

این اشاره به وضعیت اقتدار ایران در 2 دهه گذشته در واقع برای توجه به این نکته مهم است که در جامعه نگاه واقع‌بینانه‌ای نسبت به تناسب وضعیت توسعه و اقتدار ایجاد شده است. در 3 سال گذشته، نظام جمهوری اسلامی ایران نشان داد ارتقای بنیه دفاعی و تقویت نفوذ منطقه‌ای ایران اصطکاکی با سیاست‌های اقتصادی و تعاملات خارجی ندارد. بر همین اساس به نظر می‌رسد در انتخابات پیش رو، ایده‌هایی که دال مرکزی آنها سیاست خارجی است، همانند سال 92 مورد توجه افکار عمومی قرار نمی‌گیرد.