دکتر محسن سلگی: رهبر معظم انقلاب در پیام به حجاج بیت‌الله‌الحرام فرمودند: «آهنگ دلنواز ابراهیمی که به فرمان خدا، همه انسان‌ها را در همه‌ دوران‌ها، در موسم حج به کعبه فرامی‌خوانَد... و این انبوه پرشکوه و متنوع مردمی را پدید آورده و گستره‌ انسانی و قوت عامل معنوی اسلام را به رخ خویش و بیگانه کشیده است...  قرآن، حج را مظهر عبودیت و ذکر و خشوع، مظهر کرامت یکسان انسان‌ها، مظهر سامان‌یابی زندگی مادی و معنوی بشر، مظهر برکت و هدایت، مظهر آرامش اخلاقی و سازش عملی میان برادران و مظهر بیزاری و جبهه‌گیری مقتدرانه در برابر دشمنان معرفی می‌کند... شما برادر و خواهر حج‌گزار، اکنون در عرصه‌ تمرین این حقایق و معارف پرفروغ قرار دارید. اندیشه و عمل خود را به آن نزدیک و نزدیک‌تر کنید و هویت بازیافته و آمیخته با این مفاهیم متعالی را به خانه برگردانید. این همان سوغات ارزشمند و حقیقی سفر حج شماست.  امسال مساله برائت برجسته‌تر از گذشته است. فجایع غزه که در تاریخ معاصر ما بی‌نظیر است، و گستاخی رژیم بی‌رحم و مظهر قساوت و شقاوت و البته رو به زوال صهیونی، جای هیچ‌گونه ملاحظه و مماشات برای هر فرد و حزب و دولت و فرقه مسلمان باقی نگذاشته است. برائت امسال باید فراتر از موسم و میقات حج، در کشورها و شهرهای مسلمان‌نشین در همه ‌جای جهان ادامه یابد و فراتر از حج‌گزاران، به آحاد مردم تسری یابد. این برائت از رژیم صهیونیست و حامیانش بویژه دولت ایالات متحده‌ آمریکا باید در قول و عمل ملت‌ها و دولت‌ها خود را نشان دهد و عرصه را بر جلادان تنگ کند. مقاومت پولادین فلسطین و مردم صبور و مظلوم غزه که شکوه صبر و مقاومت‌شان، جهان را به تحسین و تکریم واداشته است، باید از همه‌ جهت پشتیبانی شود». چنانکه می‌بینیم، رهبر حکیم انقلاب در ابتدای بیانات‌شان، کعبه را متعلق به همه انسان‌ها خوانده‌اند و از این حیث، تأکیدی متمایز بر وجه جهانی کعبه و اسلام کرده‌اند. در ادامه موسم حج را مظهر کرامت یکسان انسان‌ها خوانده‌اند. در نهایت، با تمرکز بر مساله غزه، برائت امسال را برائتی جهانی، مردمی و متشکل از دولت‌ها و ملت‌ها‌ طلب کرده‌اند. واقعیت آن است که رهبر انقلاب اسلامی همچون بنیانگذار آن؛ همواره بر نگاه تمدنی و جهانی (انسانی) تأکید کرده‌اند. در عین حال با توجه به مساله غزه و افول بی‌سابقه رژیم صهیونیستی، تأکید مذکور پررنگ‌تر شده است.

* جهان‌گرایی انقلاب اسلامی در برابر جهانی‌سازی

ایران که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، رویکردی فرامرزی، تمدنی و جهانی در پیش گرفته بود و اسلام سیاسی و تمدنی را به عنوان الگو پیش روی جهانیان قرار داده بود، ثابت کرد می‌توان جهان‌گرا و جهان روا بود اما از امپریالیسم و ذات یکسان‌ساز و خودخواهانه و خودمدار لیبرالیسم (جهانی‌سازی) دور بود. حتی ثابت کرد می‌توان جهان روا بود اما در عین حال تفاوت‌های فرهنگی و بومی را پذیرفت. از این رو در عین فاتحانه و ایجابی بودن (برون‌گرایی و جهان وطنی بودن)، یک الگوی مقاومت و بوم‌گرایی نیز هست.

جمهوری اسلامی از آغاز بر اشتراکات تکوینی و تشریعی بشر تأکید کرد و بر این اساس، در برابر حاکمیت سود و سرمایه ایستاد؛ حاکمیتی که منافی ذات مشترک بشر در طول تاریخ بویژه منافی و مخالف ذات اجتماعی انسان است. گفتنی است قوی‌ترین خوانش از اجتماعی بودن انسان توسط اسلام بویژه اسلام مردمی و اجتماعی - سیاسی حضرت امام خمینی(ره) و سایر رهبران نظری انقلاب اسلامی مطرح شده است. در این گفتمان، حتی مردم نیز مفهوم و دالی است که محصور و محدود به یک مرز و جغرافیای خاص نیست. با نگاهی فلسفی‌تر، باید گفت اسلام امام راحل و نیز اسلام مورد نظر رهبر انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، از هرگونه ظاهرگرایی و مادی‌گرایی مبرا است. یک مصداق ظاهرگرایی و مادی‌گرایی، تأکید بر رنگ پوست یا نژاد است. مصداق دیگر آن تکیه مفرط بر جغرافیا و مرز است اما مبتنی بر اسلام انقلابی، باطن بر ظاهر ترجیح دارد. از این رو دینامیسم و پویایی استثنایی انقلاب اسلامی منوط به نژاد و حتی مذهب افراد نبوده و هرگز محدود به مرزها هم نشد. حتی وقتی غرب برای مهار این دینامیسم، جنگ 8 ساله را بر ایران تحمیل کرد تا ایران از رویکرد تمدنی و فرامرزی، به درون خزیده و متوجه مرزها و رفتار ناسیونالیسم شود نیز نتوانست جهان‌گرایی و تمدن‌سازی انقلاب اسلامی را مهار کند، بلکه برعکس انقلاب اسلامی به برکت 8 سال دفاع‌ مقدس، توانست منشأ الهام و ارزش‌سازی و انسان‌سازی بی‌نظیری در تاریخ سیاسی معاصر شود. در جنگ 8 ساله ایران الگویی بی‌نظیر از دفاع از وطن مبتنی بر عقیده (مرز معنوی) به جای مرز جغرافیایی و مادی را پیش کشید. به زبان ساده، هیچ ملی‌گرا و باستان‌گرایی همچون شهدای ارزشی و مؤمن نتوانستند از ایران و وطن دفاع کنند و برای آن جان دهند. جمهوری اسلامی ایران پس از تأسیس و پیروزی انقلاب اسلامی با توطئه تحمیل ناسیونالیسم توسط غرب مواجه شد تا از سیاست فرامرزی و جهانی به سیاست درون‌گرا و دفاع از مرزها متمرکز شده و رویکرد جهانی خود را وابنهد اما در عمل، جنگ 8 ساله سبب توسعه گفتمانی و ترویج هرچه بیشتر انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی شد. قابل ذکر است غرب در تجربه تاریخی جنگ‌های داخلی خود سعی کرد از ایده ناسیونالیسم به سمت منطقه‌گرایی و حتی فرامنطقه‌گرایی نیل کند. شکل‌گیری اتحادیه اروپایی محصول روندی تاریخی است که دغدغه نخستین آن از جنگ‌های مذهبی اروپا و دغدغه متعاقب آن از جنگ‌های اول و دوم بین‌الملل شکل گرفته است. امروز هم غرب می‌داند که تمدن‌گرایی رهبر انقلاب اسلامی به معنای اتحاد یافتن کشورهای مسلمان و فراتر از این تشخص و تشکل هر چه بیشتر جبهه آزادیبخش و عدالت‌خواه و مردمی در سراسر جهان در برابر مدل جهانی شدن (سرمایه‌سالاری غربی) است.

با توجه به آنچه گذشت، واضح است که تحکیم ارتباطات اسلامی بویژه در منطقه غرب آسیا در عین داشتن نگاهی جهانی (نگاه جهانی به مقاومت اسلامی)، مبتنی بر این مبانی نه یک امر شاذ و نامنتظره؛ که امری ریشه‌دار و منتظره و نظریه‌مند است که باید در آیین برائت امسال مورد تأکید و تکیه قرار گیرد.

مناسک حج امسال اهمیتی بی‌نظیر در سال‌های اخیر دارد که این اهمیت محصول مدیریت و رهبری ایران در سرکوب داعش و کوتاه کردن هرچه بیشتر دست آمریکا در منطقه و فروانداختن رژیم صهیونیستی به نحوی بی‌نظیر از 7 اکتبر است.

به نظر می‌رسد هیچ‌گاه ایده اسلام تمدنی - به عنوان تکمیل و تکامل اسلام اجتماعی - که اسلامی هم مدنی، هم مردمی و هم جهانی و فرامرزی است، به اندازه امروز در جغرافیا و روی زمین بخت تجلی نیافته است. این اوج، محصول اتفاقات وسیعی است که باریکه غزه را بدل به یک جهان‌جا، گسترده‌ترین و جهان‌تاریخی‌ترین لحظه امروز کرده است. بی‌تردید حج امسال با عنایت به چنین بستری، ممتاز و متمایز شده و نماد و قله‌ای از اسلام تمدنی و اسلام جهانی مورد ترویج انقلاب اسلامی می‌تواند باشد.