گروه فرهنگ و هنر: شهید مصطفی چمران یکی از شخصیت‌های برجسته در تاریخ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است. او سال ۱۳۱۱ در تهران، خیابان 15 خرداد، بازار آهنگرها، سرپولک متولد شد. چمران تحصیلات خود را از مدرسه انتصاریه، نزدیک پامنار آغاز کرد و در دارالفنون و دبیرستان البرز دوران متوسطه را گذراند. در دانشکده فنی دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد و سال 1336 در رشته الکترومکانیک فارغ‏التحصیل شد و یک ‏سال به تدریس در دانشکده فنی پرداخت.

شهید چمران بعد از قیام 15 خرداد سال 1342 به مصر رفت و در دوران جمال عبدالناصر دوره‌های چریکی و جنگ‌های پارتیزانی را آموخت. بعدها هم راهی لبنان شد و پایگاهی برای این منظور تاسیس کرد و به شخص امام موسی صدر نزدیک شد.

چمران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به ایران باز‌گشت و در ابعاد سیاسی و نظامی به انقلاب خدمت کرد. او حکم وزیر دفاع را از امام خمینی(ره) دریافت کرد و همچنین در اولین دوره مجلس شورای اسلامی به عنوان نماینده حضور یافت. چمران اردیبهشت ۱۳۶۰ در آزادسازی سوسنگرد شرکت داشت. او طرح تسخیر دهلاویه را به کمک رزمندگان ستاد جنگ‌های نامنظم به مرحله اجرا درآورد تا اینکه ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ بر اثر اصابت ترکش خمپاره دشمن در جبهه سوسنگرد ـ دهلاویه به شهادت رسید و در بهشت زهرا(س) به خاک سپرده شد.

چمران به واسطه حضور در دفاع مقدس به یکی از چهره‌های شناخته‌شده و محبوب ایران تبدیل شده است. وی در تاریخ انقلاب به عنوان الگو و نمونه ایمان و اعتقاد واقعی، پاکی نفس، فداکاری و مظلومیت شناخته می‌شود و بحق هم شایسته این القاب است.

آنچه درباره چمران اهمیت دارد، خط فکری‌اش، اعتقاد خالصانه و شیدایی او برای تکامل روح انسان و اوج گرفتن از این دنیای خاکی و وصول به معشوق و لقای حق بود.

او لحظه‌ای آرام نداشت. خود را وقف خدمت به خلق و جهاد در راه خدا کرد و از هیچ‌کس و هیچ‌چیز جز خدای تعالی انتظار و باکی نداشت. سراپا عشق، محبت، شور، تلاش خالصانه، مبارزه، خودسازی، انسان‌سازی، سازمان‌دهی، پرواز، رنج و فریاد و در نهایت شهادت بود.

اینها باعث شد شخصیت او به الگو تبدیل شود و زندگی‌اش دستمایه انتشار بسیاری از کتب و فیلم‌های مستند شود اما در نهایت تاسف وضعیت سینما در مواجهه با شهید چمران بسیار ناامید کننده است. 

* سبد پر و پیمان حوزه نشر

در حوزه نشر و کتاب پیرامون شهید چمران با آثار متنوع روبه‌رو هستیم که در ادامه به برخی آثار شاخص درباره این شخصیت می‌پردازیم.

چمران: کتاب «چمران» به قلم مجید صفاتاج یکی از کتاب‌های جدید درباره شخصیت مصطفی چمران است که سال 1399 توسط انتشارات آفاق روشن بیداری منتشر شد. این کتاب 178 صفحه‌ای شامل 7 فصل است که در ابتدا با موضوع نبرد برای نجات منطقه شیعه‌نشین نبعه در شرق بیروت آغاز می‌شود و به چند ماموریت چمران در دوران جوانی می‌پردازد. در ادامه به موضوع بازگشت وی به ایران بعد از انقلاب اسلامی پرداخته می‌شود.

فصل چهارم کتاب با عنوان سردار بی‌نشان درباره نقش‌آفرینی چمران در دوران دفاع مقدس است و در فصل پنجم نویسنده ضمن ابراز ارادت و علاقه خود به این شخصیت، در مورد چگونگی شهادت چمران صحبت می‌کند. در فصل ششم این کتاب جهان‌‌بینی این شخصیت تاریخی مورد واکاوی قرار گرفته و در فصل هفتم تعدادی از تصاویر مرتبط با مصطفی چمران برای مخاطبان کتاب چاپ شده است.

شناسنامه شهید مصطفی چمران: کتاب «شناسنامه شهید مصطفی چمران» یکی از آثار کوچک (16 صفحه‌ای) درباره این شخصیت است که توسط انتشارات کتابک منتشر شده است. این کتاب پیرامون شناسنامه و مشخصات و زندگینامه شهید مصطفی چمران تهیه و گردآوری شده است. این اثر نخست مشخصات فردی و تاریخ و محل تولد شهید چمران را بیان کرده و تحصیلات و مسؤولیت‌های او را مورد ملاحظه قرار می‌دهد. در ادامه نگارنده سالشمار زندگی شهید را ذکر کرده و خصوصیات اخلاقی او را مورد توجه قرار می‌دهد. در پایان نیز بعد از یادآوری مسافرت‌ها و تلاش‌های شهید چمران در مناطق مختلف جنگ و جهاد، ویژگی‌های شخصیتی ایشان را در کلام مقام معظم رهبری مورد بررسی قرار می‌دهد. آثار شهید چمران از جمله عناوین قابل ذکر در این تحقیق به شمار می‌رود. 

می‌نویسم چمران، تو بخوانش عشق: کتاب «می‌نویسم چمران، تو بخوانش عشق» اثری به قلم محمود مرادزادگان (مرادی‌زاده دلاکان) است. این کتاب 66 صفحه‌ای توسط نشر پادینا منتشر شده و شامل 28 فصل است که نام کتاب هم برگرفته از یکی از داستان‌های اثر است.

تربیت در تراز شهید چمران: کتاب «تربیت در تراز شهید چمران» اثری به قلم علی عباسی‌شوازی است که در آن به جنبه‌های مختلفی از این شخصیت از نظر اخلاق اسلامی، معرفت دینی و ولایت‌پذیری، جهاد علمی، مسؤولیت‌پذیری و مدیریت و فرماندهی جهادی پرداخته است.

این کتاب در 136 صفحه توسط نشر مگستان منتشر شده است و در نگارش این کتاب اساتید دانشکده عقیدتی - سیاسی دانشگاه علوم انتظامی امین نقش داشته‌اند. در این کتاب، میزگرد همایش ملی «تربیت در تراز شهید چمران(ره)» پوشش داده شده و نظرات افراد در این همایش در میزگردهای مختلف عرضه شده است.

این کتاب به شکل خلاصه‌تر توسط همین ناشر در 88 صفحه هم منتشر شده که لازم به تذکر است چاپ هر ۲ اثر مربوط به سال 1396 است.

شهید چمران و همرزمان: کتاب «شهید چمران و همرزمان» توسط ابراهیم مرآتی در انتشارات ایران سبز منتشر شده است. این کتاب در 136 صفحه شامل بخش‌های مختلفی است. در بخش ابتدایی کتاب معرفی شخصیت مصطفی چمران به نقل از مهدی چمران نگاشته شده است. در ادامه فعالیت‌های شهید چمران در انقلاب اسلامی و لبنان و مناطق غرب کشور و کردستان مطرح شده است. در بخش‌های میانی کتاب هم خاطرات افراد مختلفی که تجربه همرزمی با مصطفی چمران را داشته‌اند به رشته تحریر درآمده است.

* تصویر چمران در قاب مستند

در حوزه مستند نیز همچون حوزه نشر آثار متعددی درباره شهید چمران تولید شده است. از جمله این آثار «خاطرات موتوسیکلت» به کارگردانی امیرحسن نوروزی است؛ روایتی از موتورسوارانی که از تپه‌ها و خیابان‌های تهران آمدند و نخستین گروه چریکی موتورسواران جنگ، تحت فرماندهی شهید مصطفی چمران را تشکیل دادند.

مستند «قصه‌های آقای وزیر» به کارگردانی محمد نوروزی هم اثری است که به معرفی ویژگی‌های مدیریتی شهید چمران و زندگی علمی و اجتماعی او می‌پردازد و حاوی اطلاعات مفیدی برای مدیران و نسل جوان است.

مستند «سردار عشق» محصول مشترک شبکه یک سیما و گروه روایت فتح است که چهره‌های زیادی از دوستان، بستگان و آشنایان چمران در آن صحبت می‌کنند اما اصلی‌ترین چیزی که به این مجموعه جذابیت می‌دهد، صحبت‌های خانم «غاده جابر» همسر شهید چمران است این بانوی لبنانی، فارسی را با لهجه شیرینی صحبت می‌کند و از زوایایی به شخصیت چمران می‌پردازد که کمتر کسی به آن ورود کرده یا حتی با آنها آشنایی دارد.

* «چ» و دیگر هیچ

اما نکته قابل توجه اینکه سهم سینمای ایران درباره شهید چمران با بیش از 7 هزار فیلم اکران شده از ابتدای دهه 60 تاکنون تنها یک فیلم با نام «چ» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیاست.

 این اوضاع در بخش سریال‌سازی و حتی تئاتر نیز متفاوت نیست اما آنچه مهم است اینکه دست سینمای ایران پیرامون پرداخت به شخصیت بزرگی چون چمران بسیار خالی‌تر از آن چیزی است که تصور می‌کنیم.

هر چه در حوزه نشر و مستند وضعیت درخشان و قابل قبولی را پیرامون پرداختن به شهید چمران شاهد هستیم، در حوزه سینما به عنوان هنری فراگیر و تاثیرگذار، با کارنامه‌ای بسیار ضعیف و خالی روبه‌رو هستیم. به امید آنکه شاهد اهتمام ویژه مسؤولان و نهاد‌های متولی پیرامون ساخت آثار سینمایی درباره ابعاد مختلف زندگی و شخصیت شهید چمران باشیم.