سجاد رضایی: در سینمای جهان، سابقه فیلم‌هایی که مستقیما به موضوع انتخابات پرداخته‌اند و جایگاه جدی‌تری داشته‌اند، به دوران جنگ سرد بازمی‌گردد. یکی از معروف‌ترین این فیلم‌ها، «کاندیدای منچوری» به کارگردانی جان فرانکنهایمر با بازی ستارگانی چون فرانک سیناترا، لارنس هاروی و جنت لی است.

این فیلم سال 2004 توسط جاناتان دمی بازسازی شد و دنزل واشنگتن در آن نقش‌آفرینی کرد، همچنین فیلم «بهترین مرد» به کارگردانی فرانکلین جی. شافنر سال 1964 نیز به موضوع انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا اشاره داشت. این سنت در سینمای آمریکا تا امروز ادامه دارد و از آخرین نمونه‌های آن می‌توان به فیلم «جنگ داخلی» اشاره کرد که خطر فروپاشی آمریکا در صورت اختلال در نهاد انتخابات را به تصویر می‌کشد. 

شاید یکی از جدی‌ترین تولیدات هم مربوط به فیلم «همه مردان رئیس جمهور» باشد.‌ داستان این فیلم بر اساس یک ماجرای واقعی نوشته شده ‌است؛ ماجرایی که ۱۷ ژوئن ۱۹۷۲ میلادی در دوره ریاست‌جمهوری ریچارد نیکسون از ستاد فرماندهی دموکرات‌ها در واشنگتن با دستگیری 5 سارق با وسایل مدرن استراق سمع آغاز می‌شود و با ورود باب وودوارد (رابرت ردفورد) گزارشگر تازه‌کار واشنگتن‌پست و کارل برنستاین (داستین هافمن) گزارشگر پرانرژی و پیگیر روزنامه وارد مرحله تازه‌ای می‌شود.

* سینمای ایران

ورود تصویر انتخابات به قاب سینمای ایران خیلی قدیمی نیست، طبیعتا پیش از انقلاب هیچ فیلمی در این باره ساخته نشده بود و در دهه اول پس از انقلاب نیز آثار دفاع مقدسی بیش از هر چیز دیگری مشتری داشت.

آثار سیاسی سینما در نهایت از نیمه‌های دهه ۷۰ پررنگ شد و سال ۷۹ رکورد بی‌سابقه‌ای زد اما با شروع دهه ۸۰ تب این نوع فیلمسازی فروکش کرد و تنها می‌توان از فیلم «زادبوم» نام برد که توسط ابوالحسن داوودی در سال ۱۳۸۷ کارگردانی شد. این فیلم به دلیل تفاسیر نمادین از آن، نمایشش به تعویق افتاد و در نهایت پس از ۶ سال مجوز اکران دریافت کرد. در دهه ۹۰، موضوع انتخابات مجددا وارد برخی فیلم‌های سینمایی ایران شد که احتمالا پاسخی به انتخابات سال ۸۸ بود.

* آثار دهه 80

سال ۷۹ از این جهت عجیب بود که همزمان 5 فیلم با موضوع انتخابات یا در اشاره به آن ساخته شد.

«آقای رئیس‌جمهور» به کارگردانی ابوالقاسم طالبی سال 1379 ساخته شد. این‌ فیلم که بعد از 19 سال توقیف سال 1398 در تلویزیون پخش شد، روایتی از خبرنگاری است که مدیرمسؤول روزنامه‌اش کاندیدای ریاست‌جمهوری می‌شود.

این فیلم به طور مستقیم به انتخابات ریاست‌جمهوری ایران اشاره دارد.

«زیر پوست شهر» به کارگردانی رخشان بنی‌اعتماد هم در همان سال ساخته شد. این فیلم داستان خانواده‌ای در تهران را روایت می‌کند که با مشکلات مالی و اجتماعی روبه‌رو هستند. در این میان، یکی از اعضای خانواده که کارگر است، تصمیم می‌گیرد در انتخابات شوراها شرکت کند. فیلم به بررسی تاثیر انتخابات بر زندگی روزمره مردم و تنش‌های ناشی از آن می‌پردازد.

تهمینه میلانی هم «نیمه پنهان» را در همان سال ساخت،. موضوع فیلم درباره فرشته (نیکی کریمی) است که در آستانه رسیدگی همسرش خسرو (آتیلا پسیانی) در مقام نماینده ریاست‌جمهوری به پرونده قضایی یک زن محکوم به اعدام، دفترچه خاطراتش را به او می‌دهد.

«اعتراض» مسعود کیمیایی نیز حال و هوای انتخاباتی داشت و بحث‌های جوانان را درباره انتخابات به تصویر می‌کشید.

روایت فیلم «پارتی» سامان مقدم نیز با انتخابات مجلس گره می‌خورد. این فیلم داستان چند جوان را روایت می‌کند که درگیر ماجراهای مختلفی هستند. از جایی به بعد، روایت فیلم با انتخابات مجلس گره می‌خورد و نشان می‌دهد چگونه انتخابات بر زندگی و تصمیمات این جوانان تاثیر می‌گذارد.

* آثار دهه 90

دهه ۹۰ با بروز اتفاقات سیاسی جدید در اواخر دهه 80، دوره‌ای متفاوت برای تولید این نوع فیلم‌ها رقم خورد.

سال ۹۰، ابوالقاسم طالبی «قلاده‌های طلا» و ابراهیم حاتمی‌کیا «گزارش یک جشن» را ساختند که اشاره‌ای نمادین و غیرمستقیم به انتخابات سال 88 داشت.

«قلاده‌های طلا» داستان حوادث پس از انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۸۸ است. فیلم به بررسی تلاش‌های نیروهای امنیتی برای کنترل اوضاع و جلوگیری از بی‌ثباتی در کشور می‌پردازد.

سال بعد، محسن امیریوسفی «آشغال‌های دوست‌داشتنی» را ساخت که به حوادث پس از انتخابات سال ۸۸ اشاره می‌کرد؛ روایتی خلاف واقع که مخالفان بسیاری داشت.

«گزارش یک جشن» تاکنون اکران نشده اما «آشغال‌های دوست‌داشتنی» پس از ۶ سال به نمایش درآمد.

در همان سال، مهدی کرم‌پور «پل چوبی» را در واکنش به انتخابات سال ۸۸ ساخت. این فیلم داستان چند جوان را روایت می‌کند که درگیر مسائل سیاسی - اجتماعی مختلفی هستند. فیلم به تاثیر انتخابات بر زندگی این جوانان و تصمیمات‌شان اشاره دارد.

سیدمسعود اطیابی هم «ماه‌گرفتگی» را درباره انتخابات سال ۸۸ ساخت که هنوز اکران نشده است.

* محور، اصل انتخابات

سال ۹۳، مسعود جعفری‌جوزانی در «ایران‌برگر» به موضوع انتخابات شوراها در یک دهکده خیالی پرداخت که نمادی از جامعه ایران بود؛ فیلمی طنز که به کشمکش‌های انتخاباتی و شور و حرارت یک اتفاق اشاره داشت.

یکی از آخرین فیلم‌های سینمای ایران با موضوع انتخابات تا به امروز «مارموز» به کارگردانی کمال تبریزی است که به شکلی نمادین به این موضوع پرداخته است.

داستان فیلم درباره مردی به نام قدرت (حامد بهداد) است که طی عملی خودسرانه به قهرمان شهر تبدیل می‌شود. او که سودای رسیدن به قدرت و سخنرانی در مجلس را دارد، با اتفاقات گوناگونی مواجه می‌شود که سرنوشت او را تغییر می‌دهد.

* نسبت سینما و انتخابات کجاست؟

انتخابات موضوعی است که به دلیل ارتباط مستقیم با زندگی روزمره مردم و دغدغه‌های‌شان، ظرفیت دراماتیک بالایی دارد و می‌تواند به راحتی با مخاطب عام ارتباط برقرار کند. اما فیلم‌های انتخاباتی فقط برای سرگرمی ساخته نمی‌شوند و بسیاری اوقات هدف آنها تأثیرگذاری بر رای و تصمیم مردم است. مثلا در هندوستان، فیلم‌های سینمایی قبل از انتخابات تلاش می‌کنند ذهن مردم را به نفع حزب بهاراتیا جاناتا و نارندرا مودی قالب‌دهی کنند.

در آمریکا نیز از زمان ورود ترامپ به کاخ سفید، فیلم‌هایی علیه او تولید شده‌اند تا جلوی رای آوردنش برای دوره بعد را بگیرند.

در ایران نیز فیلم‌هایی که به کلیت فرآیند انتخابات پرداخته‌اند نه انتخاب یک شخص یا جریان خاص، شامل «پارتی» و «ایران‌برگر» هستند. برخی فیلم‌ها نیز مستقیما جناح خاصی را انتخاب کرده‌اند، مانند «زیر پوست شهر» و «اعتراض».

با این حال، فیلم‌های ایرانی عمدتا پساانتخاباتی بوده‌اند و کمتر پیش آمده که پیشاپیش به استقبال این فرآیند بروند. نقش و تأثیر سینمای ایران بر انتخابات بیشتر به واکنش‌های فیلمسازان یا چهره‌های مشهور دیگر در شب انتخابات محدود شده است. بیشترین واکنش‌ها به ۲ دوره انتخابات ریاست‌جمهوری سال‌های ۷۶ و ۸۸ بوده است.

فیلم‌های اعتراض، زیر پوست شهر، نیمه پنهان و آقای رئیس‌جمهور به انتخابات سال ۷۶ واکنش نشان دادند و آشغال‌های دوست‌داشتنی، پل چوبی، عصبانی نیستم، قلاده‌های طلا و ماه‌گرفتگی مخاطب را به انتخابات سال ۸۸ ارجاع داده‌اند.