گروه فرهنگ و هنر: میراث فرهنگی ناملموس یا معنوی همان‌طور که از نام آن برمی‌آید پدیده مادی نبوده و معنایی است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود، این میراث جاودان، مدام توسط جوامع و گروه‌ها در پاسخ به محیط، طبیعت و تاریخ دوباره خلق شده و حس هویت و استمرار را به ارمغان می‌آورد. عزاداری ماه محرم و صفر در مناطق مختلف ایران در عین یکپارچه بودن مردم اما به سبک‌ها و آیین‌های گوناگون برگزار می‌شود؛ آیین‌هایی که همیشه انسان‌ساز نسل‌ها، قرن‌ها و سرزمین‌ها بوده و مفاهیم ارزشمند از جمله فرهنگ ایثار و شهادت را نسل به نسل منتقل کرده است. محرم که از راه می‌رسد فضای شهر و روستای کاشان آکنده از عطر عشق و ارادت به امام حسین(ع) می‌شود. شهادت این امام همام، فرزندان و ۷۲ یار با وفای‌شان، داغ تاریخی بر تقویم انسانیت بر جا گذاشته است که عاشقان اهل بیت(ع) را نه تنها در ایران که سراسر جهان به کوچه و خیابان کشانده و صدای یا حسین را طنین‌انداز می‌کند. بیرق‌ها و علم‌های سیاه و سبز بار دیگر در تکایا، مساجد، خانه‌ها، ادارات و معابر برافراشته شده و مجالس عزاداری دهه اول ماه محرم در حال برپایی است. کارشناس مردم‌شناسی و مسؤول ثبت مواریث فرهنگی ناملموس اداره میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی کاشان درباره این آیین‌ها گفت: ۱۲ آیین‌ عاشورایی شهرستان در قالب‌های مختلف در فهرست میراث معنوی (ناملموس) کشور ثبت شده است. عباس تراب‌زاده در گفت‌وگویی با اشاره به ظرفیت‌های گردشگری مذهبی در این شهرستان افزود: محرم در کاشان شور خاصی دارد و آیین‌های محرم نشان‌دهنده عشق و ارادت مردم به امام حسین و اهل‌بیت(ع) است. وی بیان کرد: مراسم آیین تشرف به مسلک سقایی، چاووش عزای محرم، نخل‌گردانی کاشان، حمل ۶ گوشه، نخل‌گردانی شهر قمصر، برگزاری آیین سنتی «ششم امام حسین(ع)» در شهر بَرزُک، نخل‌گردانی جوشقان قالی، وداع با نخل‌های روستای علوی، سنت آداب نذری سادات دهه دار نشلج، تعزیه شهر مشکات و آیین ترکیب بند محتشم کاشانی از آیین‌های ثبت شده در فهرست میراث ناملموس است.

* مراسم آیین تشرف به مسلک سقایی

مردم کاشان سقایی یا سقایت را کار شریف و خیرخواهانه‌ای می‌دانند که از پاداش و ثواب و اجر اخروی برخوردار است و این بار اعتقادی که منصب سقایی را در هاله‌ای از تقدس متجلی کرده است، سقا کردن کودکان و نوجوانان را در دل یک آیین و رسم خاص نشانده است.

تحت تأثیر همین باور دینی، پدر و مادر کودک یا نوجوان بر اساس نیت قبلی، مبنی بر اینکه فرزندشان سالم و سلامت بماند، با دعوت از بزرگان و پیشکسوتان سقاها محفلی را تشکیل می‌دهند و در این محفل نخست به نوحه‌خوانی، مدیحه‌سرایی سقایی می‌پردازند، سپس بابای سقا، نوجوان یا کودک را به حضور می‌طلبد و به حاضران در مجلس معرفی می‌کند و در کنار خودش می‌نشاند، آنگاه با خواندن قصیده‌ای مربوط و مخصوص تشرف به مسلک سقایی، لباس و ادوات نمادین سقایی را به تن کودک می‌پوشانند. این آیین سال ۱۳۹۴ در فهرست میراث معنوی (ناملموس) کشور به ثبت رسیده است.

* چاووش‌خوانی عزای محرم

چاووش‌خوانی در کاشان آیین دیرینه‌ای است که قبل از محرم در روزهای پایانی ماه ذی‌الحجه برگزار می‌شود. چاوش‌خوان از پیرغلامان حسینی یا ریش‌سفیدان است که در بازار قدیمی کاشان اشعاری را در ثنای امام حسین(ع) و اهل بیتش می‌خواند.

«چاووش عزا» در بازار قدیمی این شهر از گذر پانخل گرفته تا تیمچه امین‌الدوله تمام کسبه و مردم را با خود همراه می‌کند. این مراسم توسط هیات مذهبی اهل یکی از محلات قدیمی کاشان برگزار می‌شود. قدمت این رسم کهن به زمان صفویه بازمی‌گردد و کاشانی‌ها در تلاش هستند تا چاووش‌خوانی که آیینی فرهنگی - مذهبی است و ایثار و آزادگی حسینی را در خاطر همگان زنده می‌کند، بین نسل جوان احیا شود. آیین چاووش‌خوانی عزای امام حسین(ع) در کاشان سال ۱۴۰۰ در فهرست میراث معنوی این شهر ثبت شده است.

* آیین نخل‌گردانی کاشان

همزمان با فرارسیدن شب عاشورای حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) آیین سنتی و تاریخی ۷۰۰ ساله نخل‌گردانی حسینیه صدره و سرفره کاشان با حضور پرشکوه و گسترده مردم منطقه کاشان و دیگر عزاداران حضرتش از سرتاسر ایران اسلامی در دیار مومنان کاشان برگزار می‌شود. این آیین سال ۱۳۹۵ در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس کشور ثبت شد.

* روز شش‌گوشه کاشان

شش‌گوشه نمادی از ضریح و مقبره شش‌گوشه حضرت امام حسین علیهم‌‌السلام و فرزندانش  است که نگهداری و تولیت حمل آن به بازار بر عهده هیات شاهزاده علی‌اکبر امامزاده حبیب موسی(ع) است.

روز ششم محرم کاشان اختصاص به شش‌گوشه دارد؛ در این روز به احترام شش‌گوشه هیچ هیاتی به بازار نمی‌رود و سایر دسته‌ها نیز در آیین حمل شش‌گوشه به بازار، به هیات عزادار مورد نظر می‌پیوندند. ضریح نمادینی که از سوی هیات به عنوان شش‌گوشه حمل می‌شود، با هنرمندی یکی از استادان نجار و منبت‌کار کاشان برابر ضریح حضرت امام حسین(ع) ساخته شده و شامل ۲ گلدسته، گنبد طلایی و چهارچرخ برای حرکت است. روز شش‌گوشه در کاشان به عنوان یکی از آیین‌های معنوی با گستره و موضوع میراث فرهنگی ناملموس استان اصفهان با شماره ۱۳۳۵ در سال ۱۳۹۸ در فهرست میراث ناملموس به ثبت رسیده است.

* برگزاری آیین سنتی «ششم امام حسین(ع)» در شهر بَرزُک

بنا بر یک رسم دیرینه، مردم بَرزُک با گستردن یک سفره بزرگ با نام «سفره برکت» و اهدای محصولات بومی و محلی توسط شهروندان به این سفره، این آیین را برگزار می‌کنند. زنان در آیین عاشورایی سفره برکت که در محله مصلای شهر برزک کاشان برگزار می‌شود، ۷ کاسه یا بشقاب از آجیل یا تنقلات محلی نظیر جوزقند، گردو، بادام، کشمش، نخودچی، برگه قیسی، سیب و دیگر محصولات باغی را در مجمعه مسی روی سر می‌گذارند و به مسجد محله مصلای این شهر می‌آورند، زمانی که به مسجد رسیدند تمام محتویات داخل مجمعه را در سفره‌ای و به طول ۱۰ تا ۱۵ متر که در مسجد پهن شده، می‌ریزند. شهروندان پس از سفره‌آرایی و تزئین سفره با تنقلات، گل و شمع با قرائت سوره مبارکه یاسین آیین سفره برکت و مراسم ششمین روز شهادت امام حسین(ع) را آغاز و محصولات خود را در این سفره متبرک قرار می‌دهند.

اهالی شهر پس از قرائت سوره یاسین با مرثیه‌سرایی و روضه‌خوانی مراسم عزاداری را ادامه می‌دهند و پس از مرثیه‌سرایی و روضه‌خوانی در زمان برگزاری سخنرانی که با حضور یکی از خطاب و کارشناسان مذهبی برجسته انجام می‌شود، محتویات سفره برکت برای بسته‌بندی و توزیع بین عزاداران توسط جوانان هیئات موسی بن جعفر(ع) به طبقه فوقانی حسینیه انتقال داده می‌شود.