یکی دیگر از چالشهای اقتصاد کشور در سالهای گذشته موضوع تأمین سوخت در زمستان بوده است. در دولت روحانی با افزایش مصرف گاز، نیروگاهها مازوت مصرف میکردند. تبعات این مساله آلودگی زیستمحیطی و آسیب به سلامت جامعه بود اما در دولت سیزدهم، اورهال کردن نیروگاهها در اولویت قرار گرفت تا میزان آلودگی ناشی از تجهیزات مستهلک کاهش یابد.
در روزهای سرد زمستان به بیش از یک میلیارد و ۱۵۰ میلیون مترمکعب گاز برای پوشش مصرف خانگی، تجاری، اداری، صنایع، نیروگاهها، پتروشیمیها و کشاورزی نیاز است، در حالی که در بیشترین میزان تولید، امکان تأمین ۸۵۰ میلیون مترمکعب گاز برای مصارف داخلی وجود دارد. از این رو با ۳۰۰ میلیون مترمکعب ناترازی روزانه گاز در زمستان مواجهیم. یکی از اقداماتی که دولت چهاردهم میتواند برای جبران این میزان ناترازی انجام دهد، آن است که فرآوردههای نفتی را به جای قطع گاز به پتروشیمیها و صنایع تخصیص دهد اما این مساله تبعات زیادی برای جامعه دارد، بنابراین دولت چهاردهم باید سرمایهگذاری به منظور افزایش تولید و همچنین بهینهسازی مصرف گاز را در دستور کار قرار دهد.
بنابراین اگر در زمستان ۱۴۰۳ سرمایی فراگیرتر و شدیدتر نسبت به زمستان ۱۴۰۲ بر کشور حاکم شود، با تشدید تقاضای مصرف گاز در بخش خانگی، امکان افزایش ناترازی تا ۳۵۰ میلیون مترمکعب در روز نیز وجود دارد که این به معنای افزایش محدودیت در تأمین گاز بخش مولد کشور است.
* افزایش تأمین گاز از میدان پارس جنوبی
بیشترین میزان تأمین گاز از میدان پارس جنوبی است. سهم این میدان مشترک در تأمین نیاز گازی کشور به ۷۰درصد میرسد. زمستان سال گذشته برنامهریزیها برای تولید روزانه ۷۳۰ میلیون مترمکعب گاز از میدان مشترک پارس جنوبی انجام شد. به دلیل عدم تحقق کامل برنامهها، بیشترین میزان تولید روزانه گاز از این میدان به ۷۰۷ میلیون مترمکعب رسیده است. بنابراین ظرفیت فعلی تولید این میدان در حدود ۷۱۰ میلیون مترمکعب در روز است.
اگر میزان تولید گاز از فاز ۱۱ افزایش یابد، با بهرهبرداری از چند حلقه چاه فاز ۱۱، تعدادی از چاههای سکوی ۱۳A و خط لوله جدید فاز ۱۶، امکان افزایش روزانه ۲۰ تا ۳۰ میلیون مترمکعبی تولید گاز تا زمستان از پارس جنوبی وجود دارد. همچنین حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز نیز از دیگر میادین کشور از جمله میادین نفت مرکزی تولید میشود. در مجموع با احتساب تولیدات پارس جنوبی، حدود یک میلیارد مترمکعب گاز ترش تولیدی روزانه کشور، پس از شیرینسازی به حدود ۸۵۰ میلیون مترمکعب گاز شیرین قابل استفاده تبدیل و به شبکه سراسری تزریق میشود. علاوه بر این، امکان تأمین روزانه ۳۰ میلیون مترمکعب گاز از مخازن ذخیرهسازی شده وجود دارد.
* سوآپ گاز ایران و روسیه اجرایی شود
اگر قرارداد سوآپ سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعبی گاز ترکمنستان به عراق تا پیش از زمستان اجرایی شود و شاهد تبدیل توافق ایران و روسیه برای انتقال گاز روسیه به ایران (واردات یا سوآپ) تا پیش از زمستان به قرارداد باشیم، امکان جبران بخشی از ناترازی گاز با استفاده از این 2 قرارداد وجود دارد.
علاوه بر تمام این راهکارها، اجرای طرحهای بهینهسازی مصرف گاز از جمله جایگزینی بخاریهای پرمصرف و بهینهسازی موتورخانهها که شروع آن در دولت سیزدهم کلید خورد، به طور قطع در صورتی که در دولت چهاردهم ادامه یابد، میتواند جبرانکننده بخشی از ناترازی زمستانه گاز با بهینهسازی مصرف در بخش خانگی باشد.
* جذب سرمایهگذار و توسعه تکنولوژی
یکی از موضوعاتی که در برنامه هفتم پیشرفت مورد توجه قرار گرفته، بحث تبدیل شدن ایران به هاب انرژی منطقه است؛ موضوعی که با توجه به ظرفیتهای ایران دور از ذهن نیست اما تحقق این موضوع نیازمند 2 رکن مهم جذب سرمایهگذار و توسعه تکنولوژی در کشور برای افزایش تولید و صادرات است.
* هدف تبدیل شدن ایران به هاب انرژی فراموش نشود
تبدیل شدن ایران به هاب انرژی منطقه موضوعی غیر قابل دسترس نیست و تأکید برنامه هفتم توسعه روی این مساله نیز حکایت از امکان تحقق این مهم دارد اما باید توجه داشت که عملیاتی شدن این موضوع نیازمند توجه کشور به 2 مؤلفه مهم است.
اگر به دنبال ایجاد ظرفیتسازی در کشور هستیم، باید تولید در بخشهای مختلف صنعت همچون، نفت، گاز، فرآوردههای نفتی و پتروشیمی افزایش یابد و ایران حرفی برای گفتن داشته باشد. علاوه بر این باید برای تولید انجام شده، بازار صادراتی ایجاد کنیم و با بازاریابیای که میشود در منطقه و فرامنطقه اثرگذاری داشته باشیم.
بیشک تأثیر بازار در فرامنطقه میتواند در تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه اثرگذار باشد. برای این موضوع لازم است ارزیابیای از سوی اوپک و GECF شود، زیرا هرچه جایگاه ایران افزایش پیدا کند مانند عربستان که در تولید و صادرات اول است، میتوان نقش بیشتری را در منطقه ایفا کرد.
به طور کلی باید گفت ایران برای اینکه بتواند هاب انرژی منطقه شود، باید به دنبال افزایش تولید و صادرات باشد و برای اینکه صادرات را افزایش دهیم و در بازار نقش بیشتری ایفا کنیم، نباید دردسر صادرات را داشته باشیم؛ موضوعی که امروز با آن مواجه هستیم.
هرچند در این مدت توانستیم با دور زدن تحریم شرایط مناسبی را ایجاد کنیم اما کشوری که بخواهد هاب انرژی منطقه شود، نباید شرایط تخفیفی برای صادرات داشته باشد؛ در شرایط فعلی باید همت را روی تولید بیشتر بگذاریم.
* تولید هر بشکه نفت به سرمایهگذاری ۲۰ هزاردلاری نیاز دارد
به ازای هر بشکه نفت که اضافه شود باید حدود ۲۰ هزار دلار سرمایهگذاری شود. اگر قرار باشد یک میلیون بشکه به ظرفیت تولید اضافه شود، باید ۲۰ میلیارد سرمایهگذاری شود که این سرمایه نیز اکنون وجود ندارد، لذا باید به این مشکلات توجه شود. قطعا در شرایط حال نیازمند سرمایهگذاری خارجی و تکنولوژیهای جدید هستیم. در بخش نفت، میدانهای در حال توسعه مانند اهواز، مارون و آقاجاری در سرازیری قرار دارند که باید با تکنولوژیهای مدرن به سمت افزایش ضریب بازیافت آنها پیش برویم. برخی از تکنولوژیها ساده است و براحتی میتوانیم به آنها دسترسی داشته باشیم اما در برخی تکنولوژیها نیازمند کشورهای دیگر هستیم، بنابراین حرکت برای رسیدن به برنامه هفتم توسعه باید در راستای افزایش سرمایهگذاری و تکنولوژی باشد.
* انتقال گاز روسیه از مسیر ایران پیگیری شود
ایران یکی از بزرگترین ذخایر گازی جهان را دارد، همچنین از لحاظ جغرافیایی در منطقهای قرار گرفته که به چندین کشور مختلف راه دارد؛ به همین جهت همواره بر سر این موضوع بحث بوده که ایران بتواند گاز را از کشورهایی نظیر ترکمنستان که گاز دارند دریافت کند و به ترکیه، هند و... بدهد که به دلیل تحریمها امکانپذیر نبوده است.
اخیرا نیز تفاهمنامهای با روسیه به امضا رسید که ایران را چند قدم به هاب انرژی منطقه نزدیک کرد، زیرا روسیه در پی جنگ با اوکراین و تحریم اروپا با مازاد ۱۰۰ میلیارد مترمکعبی گاز روبهرو است. از این رو این کشور برای فروش گاز خود به جنوب آسیا باید از مسیر ایران عبور کند.
اگر توافق راهبردی با روسها در این حوزه شکل بگیرد، ایران میتواند نقش زیادی را در منطقه ایفا کند، لذا با توجه به پتانسیلها و ظرفیتهای موجود برای تبدیل شدن ایران به هاب انرژی منطقه لازم است تدابیر لازم در نظر گرفته شود.
در این راستا دولت چهاردهم نیازمند فکر و مدیریتی است که به این موضوعات واقف باشد. انتظار میرود رئیسجمهور منتخب با انتخاب یک وزیر آشنا به صنعت و اهل تفکر، جذب تکنولوژی و سرمایه خارجی و به طور کلی توسعه صنعت نفت را رقم بزند.