گروه سیاسی: شامگاه سه‌شنبه 19 تیر رئیس‌جمهور منتخب و نیکول پاشینیان گفت‌وگویی تلفنی داشتند که طی این گفت‌وگو، پزشکیان اظهار داشت: «جمهوری اسلامی ایران به تمامیت ارضی همه کشورها احترام گذاشته و مخالف هرگونه تغییر در مرزهای بین‌المللی است». وی تصریح کرد: «از گفت‌وگوهای صلح ارمنستان و جمهوری آذربایجان حمایت کرده و آماده هرگونه مساعدتی در این زمینه هستیم. پزشکیان متقابلا بر پایبندی جمهوری اسلامی ایران به تعهدات با ارمنستان و نیز آمادگی برای توسعه بیش از پیش روابط تاکید کرد و حمایت دولت این کشور از فعالیت فعالان بخش خصوصی اقتصادی ایران در ارمنستان را مایه خرسندی دانست».

رئیس جمهور منتخب در این گفت‌وگوی تلفنی، مرز ایران و ارمنستان را مرز امید و زندگی خواند و گفت: ارمنستان در میان همسایگان ایران جایگاه مهمی دارد و روابط با این کشور در منظومه سیاست خارجی جمهوری اسلامی بسیار با اهمیت است، مرز ایران با ارمنستان اگر چه کوتاه اما «مرز امید و زندگی مسالمت‌آمیز است» و سیاست اصولی ما در قبال شما خدشه‌ناپذیر است.

تماس تلفنی رئیس‌جمهور منتخب کشورمان و نخست‌وزیر ارمنستان و تاکید پزشکیان بر سیاست اصولی کشورمان درباره حفظ تمامیت ارضی دیگر کشورها، از این رو حائز اهمیت است که در چند سال گذشته، آذربایجان و ترکیه تلاش بسیاری برای ایجاد گذرگاه زنگزور (دالان تورانی) در استان سیونیک ارمنستان انجام داده‌اند. ایجاد این گذرگاه که می‌تواند کریدور اتصالی نخجوان به خاک اصلی جمهوری آذربایجان را که از ایران می‌گذرد دور بزند و از طرف دیگر ارتباط زمینی ایران از طریق خاک آذربایجان با اروپا را مسدود کند، بسیار حائز اهمیت است.

پس از جنگ اخیر آذربایجان و ارمنستان، تلاش‌های بسیاری از سوی جمهوری باکو برای ایجاد گذرگاه زنگزور و اتصال به نخجوان و سپس ارتباط زمینی با ترکیه شد که با تاکید اصولی ایران بر حفظ تمامیت ارضی کشورهای همسایه، این تلاش‌ها مسکوت ماند. مانورهای برگزار شده توسط ارتش و سپاه در مرزهای شمال غرب کشور نیز هشداری صریح در همین راستا بود و عقب‌نشینی جمهوری باکو را به دنبال داشت.   

در تماس تلفنی پاشینیان با پزشکیان که شامگاه سه‌شنبه 19 تیر انجام شد، پاشینیان با تبریک پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری با اشاره به سوابق طولانی و موفق فعالیت‌های سیاسی ایشان گفت: لازم می‌دانم یک بار دیگر مراتب تأسف خود را از فقدان دکتر رئیسی ابراز کنم. روند روابط فی‌مابین در دوره ایشان بخوبی گسترش یافته بود و ارمنستان به همه توافقات دوره شهید رئیسی پایبند است.

* ایران و دیپلماسی متوازن

در مناظرات انتخاباتی ریاست‌جمهوری یکی از بحث‌های جدی بین نامزدهای جبهه انقلاب با نامزد اصلاح‌طلبان حول محور سیاست خارجی بود. مسائلی مانند برجام، چگونگی رفع تحریم‌ها، نگاه به مسائل و ارتباطات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای کشورمان و... از جمله مهم‌ترین نکاتی بود که تقریبا در تمام مناظره‌ها چه در دور اول و چه در دور دوم مطرح شد. در این باره نامزدهای جبهه انقلاب روی مذاکره تاکید داشتند اما عنوان می‌کردند نباید جهان را خلاصه در ۲ یا ۳ کشور غربی و اروپایی دید و باید دایره گسترده‌تری از ارتباطات را برای سیاست خارجی در نظر داشته باشیم. در واقع آنها راهبرد دیپلماسی متوازن را به عنوان نسخه معتبر در سیاست خارجی مطرح کردند.

پزشکیان هنوز به صورت رسمی سکاندار ریاست‌جمهوری اسلامی ایران نشده است اما می‌توان در نظر گرفت او در حوزه سیاست خارجی چه گزاره‌هایی را در پیش دارد.

* ایران در غرب آسیا

ایران در منطقه حساس خاورمیانه قرار دارد و با کشورهای مهمی چون روسیه، عراق، ترکیه، پاکستان، عربستان، امارات، آذربایجان، ارمنستان، افغانستان و... همسایه است. بخشی از سیاست خارجی ایران به عنوان یک کشور قدرتمند در منطقه خاورمیانه که به شکل سنتی در غرب آسیا صاحب نفوذ فرهنگی و سیاسی است، خواهی نخواهی در ارتباط با همسایگان گره خورده است. ایران در دهه 80 میلادی 8 سال با تهاجم عراق بعثی مقابله کرد و اکنون نیز نگرانی‌هایی در مرزهای شرق (افغانستان و پاکستان) و همین‌طور شمال‌غرب کشور (آذربایجان، ارمنستان و گذرگاه زنگزور) وجود دارد. 

در دوران ریاست‌جمهوری مرحوم ‌رفسنجانی تاکید بسیاری به ارتباط و مذاکره با کشورهای عرب منطقه چون عربستان می‌شد. ملک عبدالله، پادشاه وقت عربستان سعودی در سفری که به ایران داشت، شبی را میهمان خانه هاشمی بود. در دوره‌های مختلف نیز مناسبات منطقه‌ای ایران در شرایط متفاوتی قرار داشت و با فراز و فرودهایی روبه‌رو بود. 

بنابراین ایران مثل هر کشور دیگری نمی‌تواند صرفا روی چند کشور خاص تمرکز داشته باشد اما از آنجا که در ۲ دوره ۴ ساله ریاست‌جمهوری حسن روحانی، در مواجهه و ارتباط با چند کشور غربی که در مذاکرات برجام نیز حضور داشتند، افراط‌هایی انجام شده بود، این مساله باعث شد در سپهر سیاسی کشور روی نوع کشورهایی که باید با آنها ارتباط گرفت، حساسیت‌ها و حرف و حدیث‌هایی پیش آید. بویژه پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام که با یک امضای ترامپ انجام شد، مسؤولان وقت سیاست خارجی ایران دوباره به دامن غرب چنگ انداختند و چند ماه کشور را معطل ۳ کشور اروپایی انگلستان، فرانسه و آلمان کردند تا این بار به بهانه طرح اینستکس، مدتی نیز آنها ایران را معطل اهمال‌کاری‌ها و وقت‌کشی‌های خود کنند. 

* تنوع در سبد سیاست خارجی

در دوران شهید رئیسی، سیاست خارجی کشورمان تغییرات بسیاری کرد. مهم‌ترین اتفاقی که در سیاست خارجی شهید رئیسی افتاد، متنوع‌کردن سبد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بود و یک گستره متنوع در حوزه سیاست خارجی دولت سیزدهم رقم خورد. صرف حضور در مجمع‌ عمومی سازمان ملل متحد و مذاکره با غرب یا یکی دوتا از کشورهای خاص منطقه مدنظر نبود و سیاست خارجی بسیار متنوع شد. این اقدام با یک اولویت‌بندی منطقی و معقول نیز همراه بود. ارتباط با کشورهای همسایه، کشورهای منطقه، کشورهای جهان اسلام و مقاومت تا جنوب جهانی اولویت وزارت خارجه دولت شهید رئیسی بود.

گشایش‌های انجام شده در حوزه سیاست خارجی که در دوران شهید رئیسی و شهید امیرعبداللهیان رقم خورد، باعث شد طرح الگوی موفق دولت سیزدهم به رقابت‌های انتخاباتی نامزدهای ریاست‌جمهوری نیز راه یابد. در همین جا بود که بحث‌هایی جدی پیرامون سیاست خارجی و مسائلی چون برجام و رفع تحریم‌ها و دایره کشورهایی که باید با آنها وارد ارتباط شویم، شکل گرفت. 

ذکر این نکته نیز ضروری است که در چند ماه پایانی عمر دولت سیزدهم که به حادثه سقوط بالگرد رئیس‌جمهور و شهادت رئیسی و همراهانش منتهی شد، ۲ اتفاق بزرگ «توفان الاقصی» و عملیات «وعده صادق» مناسبات منطقه‌ای و همین‌طور وجهه کشورمان را تا حد بسیاری تغییر داد. بویژه عملیات وعده صادق و حمله تاریخی ایران اسلامی به رژیم صهیونیستی، عیار و وزن ایران را تا حد بسیاری در جهان تقویت کرد. از این رو کارشناسان به این نکته تاکید دارند که بازگشت ایران به قبل از این اتفاق بزرگ (عملیات وعده صادق) امکان‌پذیر نیست.

* یک پرسش حیاتی

به هر روی اتفاقات تلخ رخ داده در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی در حوزه سیاست خارجی در مقابل الگویی که شهید رئیسی و شهید امیرعبداللهیان در نگاه به مسائل فرامرزی داشتند، در کنار وقایعی چون عملیات «وعده صادق»، باعث شد بحث سیاست خارجی و تعامل ایران با دیگر کشورها در رقابت‌های انتخاباتی بسیار جدی دنبال شود. در کوران رقابت‌های انتخاباتی یک سوال بیش از پیش اهمیت یافت: آیا رئیس‌جمهور آینده جایگاه ارتقایافته ایران در منطقه را تقویت خواهد کرد یا همه چیز را فدای 3-2 کشور غربی می‌کند؟ 

در حالی که پاسخ روشن به این سوال مهم گاه در مناظرات انتخاباتی و در بحث‌ها و جدل‌های انجام‌شده گم می‌شد، به روز 15 تیرماه رسیدیم و نام مسعود پزشکیان از صندوق آرا خارج شد. او نهمین رئیس جمهور ایران نام گرفت و طبق عرف دیپلماتیک، روسای کشورها و شخصیت‌های سیاسی صاحب نفوذ که با ایران ارتباط دارند، پیام‌هایی را به پزشکیان ارسال کردند. در اینجا نامه‌هایی نیز بین پزشکیان و برخی چهره‌ها چون سیدحسن نصرالله رد و بدل و باعث شد گمانه‌زنی‌هایی از رویکرد سیاست خارجی رئیس‌جمهور منتخب به وجود آید.

تا اینجای کار که هنوز پزشکیان به صورت رسمی سکان مدیریت اجرایی کشور را به دست نگرفته است، ده‌ها تن از روسای کشورها به او پیام داده و انتخابش را تبریک گفته‌اند. در همین زمینه گفت‌وگوی تلفنی پزشکیان با رئیس‌جمهور روسیه، پیام تبریک رئیس‌جمهور چین، نخست‌وزیر هند، تماس تلفنی نخست‌وزیر عراق، نامه سیدحسن نصرالله و پاسخ پزشکیان به این نامه و گفت‌وگوی تلفنی پزشکیان با رئیس‌جمهور ارمنستان، توجهات را معطوف خود کرده است.

* ایران و شرق

در سال‌های اخیر ایران در سیاست خارجی‌اش تلاش مضاعفی برای تغییر نظم تک‌قطبی و ایجاد جهان چندقطبی داشته است. ارتباط ایران با کشورهایی همچون روسیه، چین و هند در همین راستاست. برای نمونه رابطه ایران با روسیه که از طریق دریای خزر همسایه کشورمان است، همواره دستخوش فراز و فرودهای بسیاری بوده است. خروج آمریکا از برجام و مسائلی که در پی آن پیش آمد، باعث شد مناسبات ایران با روسیه تقویت شود. در دوران شهید رئیسی ایران به عضویت ۲ پیمان بریکس و سازمان همکاری شانگهای درآمد که روسیه در هر دو پیمان نقش تاثیرگذاری دارد و از پایه‌گذاران اصلی سازمان همکاری شانگهای نیز به شمار می‌رود.

لذا چند روز پیش که تماس تلفنی بین پوتین و پزشکیان برقرار شد، رئیس‌جمهور روسیه با اشاره به همکاری‌های رو به گسترش ایران و روسیه بویژه در بخش انرژی و حمل‌ونقل، ضمن دعوت از پزشکیان برای شرکت در اجلاس آتی بریکس در کازان، بر آمادگی روسیه برای امضای توافقنامه جامع همکاری ۲ کشور در حاشیه این اجلاس تاکید کرد.

پزشکیان نیز در این تماس تلفنی تاکید کرد برای روابط با کشور دوست و همسایه روسیه اهمیت زیادی قائل هستیم و بی‌تردید این روابط را تقویت خواهیم کرد. رئیس‌جمهور منتخب همچنین پیام مهمی را به طرف مقابل انتقال داد و گفت که دولت جدید نسبت به پیگیری و اجرای توافقات انجام‌شده در دولت شهید رئیسی تاکید دارد. پزشکیان همچنین همکاری‌های ۲ کشور در سازمان‌ها و پیمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای نظیر شانگهای، بریکس و اوراسیا را حائز اهمیت دانست و گفت: اسناد توافقنامه همکاری جامع ایران و روسیه نهایی شده و آماده هستیم در حاشیه اجلاس بریکس در روسیه آن را به امضا برسانیم.

تماس تلفنی پوتین و پزشکیان و تاکیدات ۲ طرف بر حفظ مناسبات گذشته و البته تقویت آن، باعث شد کارشناسان از این تماس تلفنی به عنوان یک رویداد مهم یاد کنند. 

درباره چین نیز مناسبات سال‌های اخیر کشورمان با این کشور پهناور شرق آسیا که تلاش دارد عنوان قدرت اول اقتصادی را از آمریکا بگیرد و از آن خود کند، بسیار حائز اهمیت است، همچنین ارتباطات و مراودات کشورمان با هند که جزو کشورهای نوظهور اقتصادی است، می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. نخست‌وزیر هند نیز جزو شخصیت‌هایی بود که برگزیده شدن پزشکیان را به او تبریک گفت. 

* ایران، عراق و مناسبات مشترک

تماس تلفنی نخست‌وزیر عراق با پزشکیان هم حائز اهمیت است. همواره رابطه با کشور عراق برای ایران از جهات مختلف مهم و تاثیرگذار بوده است. در این تماس تلفنی نخست‌وزیر عراق رویکرد اعلامی رئیس‌جمهور منتخب ایران برای توسعه روابط با همسایگان را به نفع ملت ایران و ملت‌های منطقه دانست و گفت: این همت و اهتمام برای دولت عراق بسیار بااهمیت و ارزشمند است و امیدواریم در دوره پیش ‌رو شاهد تحکیم و تعمیق هر چه بیشتر روابط ۲ کشور و ۲ ملت باشیم.

پزشکیان نیز در این گفت‌وگوی تلفنی ضمن قدردانی از تبریکات دولت و ملت عراق با بیان اینکه ۲ کشور همواره در بسیاری از زمینه‌ها یاریگر هم بوده و خواهند بود، بر اهمیت جایگاه عراق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تاکید کرد.

رئیس‌جمهور منتخب همچنین از مواضع هوشمندانه و عزتمندانه دولت عراق در قبال جنایات رژیم صهیونیستی علیه مردم مظلوم غزه و همچنین کمک به درمان مجروحان فلسطینی تشکر کرد.

پزشکیان در ادامه مراسم اربعین حسینی را جلوه‌ای باشکوه از پیوندهای عمیق فرهنگی و دینی میان ۲ ملت ایران و عراق توصیف کرد و با بیان اینکه ما همواره قدردان حمایت‌ها و میزبانی کریمانه دولت و ملت عراق از زائران ایرانی بوده و هستیم، تصریح کرد: امیدواریم امسال نیز با مساعدت و یاری دولت عراق، زائران کشور ما در کنار زوار دیگر کشورها بتوانند اربعین باشکوه دیگری را رقم بزنند.

مسعود پزشکیان یک بار دیگر و در گفت‌وگو با نخست‌وزیر عراق، بحث مقاومت اسلامی و حمایت از مردم غزه و فلسطین را پیش کشید. او از نخست‌وزیر کشور همسایه غربی‌مان تشکر کرد که درباره فلسطین و غزه موضع عزتمندانه‌ای گرفته و پذیرای مجروحان فلسطینی است. به نوعی پزشکیان با این سخن، تاکید مجددی بر پیامی داشت که بین او و سیدحسن نصرالله رد و بدل شده بود.

 

 

 

***