گروه سیاسی: انتخابات هیات‌‌رئیسه سال جدید شورای نگهبان در جلسه اخیر این شورا برگزار شد و آیت‌الله احمد جنتی به عنوان دبیر، سیامک ره‌پیک به عنوان  قائم‌مقام دبیر و هادی طحان‌نظیف به عنوان سخنگوی این شورا برگزیده شدند. شورای نگهبان که قدمتی 44 ساله در تاریخ انقلاب دارد، 26 تیرماه 1359 به صورت رسمی تشکیل شد اما ریشه‌های تشکیل این شورا به اصل 91 قانون اساسی بازمی‌گردد که در آن آمده است: «به منظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آنها، شورایی به نام شورای نگهبان با ترکیب زیر تشکیل می‌شود: ۱- 6 نفر از فقهای عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسائل روز، انتخاب این عده با مقام رهبری است. ۲- ۶ نفر حقوقدان‏، در رشته‌های مختلف حقوقی‏، از میان حقوقدانان مسلمانی که به وسیله رئیس قوه‌قضائیه به مجلس شورای اسلامی معرفی  و با رای مجلس انتخاب می‌شوند».

قانون اساسی ۲۴ آبان ۱۳۵۸ تدوین شد و تصویب آن ۱۲ آذر ۱۳۵۸ در جریان یک همه‌پرسی شکل گرفت. امام خمینی(ره) به موجب اصل نودویکم قانون اساسی، شامگاه سه‌شنبه ۳۰ بهمن ۱۳۵۸ طی حکمی فقهای شورای نگهبان قانون اساسی را برگزیدند؛ بر این اساس حضرات آیات حاج شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی، حاج شیخ لطف‌الله صافی، حاج شیخ محمدرضا مهدوی‌کنی، حاج شیخ غلامرضا رضوانی، حاج شیخ احمد جنتی و حاج شیخ‌ یوسف صانعی به عنوان فقهای نخستین دوره شورای نگهبان منصوب شدند. 

پس از برگزاری انتخابات نخستین دوره مجلس شورای اسلامی و آغاز به کار این مجلس، از سوی شورای عالی قضایی به ریاست شهید آیت‌الله سیدمحمد حسینی بهشتی ۱۲ حقوقدان به نام‌های سیدحسین مرتضوی، علی آراد، مهدی هادوی، حسین مهرپور، گودرز افتخار جهرمی، محمد صالحی، حسین حجتی، محمود فهیمی، سیدهاشم طباطبائی، سیدجلال‌الدین مدنی‌کرمانی، محمدجعفر لنگرودی و محسن هادوی برای انتخاب ۶ حقوقدان شورای نگهبان به مجلس معرفی شدند و در نهایت در تاریخ ۲۶ تیر ۱۳۵۹، حسین مهرپور، محسن هادوی، مهدی هادوی، علی آراد، گودرز افتخارجهرمی و محمد صالحی به عنوان حقوقدانان شورای نگهبان انتخاب شدند و به این ترتیب در این روز شورای نگهبان تکمیل شد و رسما کار خود را آغاز کرد.

نقش نظارتی در 31 انتخابات

با تورقی در انتخاباتی که در طول عمر نظام اسلامی صورت گرفته است، می‌بینیم تاکنون ۴۲ انتخابات در کشور برگزار شده است که در ۳۱ انتخابات شورای نگهبان نقش نظارتی خود را ایفا کرده است. تا پیش از تاسیس این شورا ۵ انتخابات در سال ۱۳۵۸ در کشور برگزار شد؛ همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی،  انتخابات خبرگان بررسی قانون اساسی،  همه‌پرسی تایید قانون اساسی، انتخابات دوره اول ریاست‌جمهوری و  انتخابات دوره اول مجلس از انتخابات‌هایی بود که شورای نگهبان نقشی در آنها نداشت. 

همچنین از زمان تاسیس این نهاد تاکنون 6 مرتبه انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا برگزار شده که شورای نگهبان بر اساس قانون نقشی در برگزاری آنها نداشته است اما در ۳۱ انتخابات دیگر این شورا ایفاگر نقش قانونی نظارتی خود بوده است که نظارت بر برگزاری همه‌پرسی بازنگری قانون اساسی در سال ۱۳۶۸، همچنین ۱۳ دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، ۱۱ دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی و ۶ دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری از جمله آنها است. نظارت شورای نگهبان بر انتخابات نظارتی کامل و گسترده شامل تمام مراحل انتخابات از جمله بررسی صلاحیت نامزدها، نظارت بر برگزاری انتخابات حوزه‌های انتخاباتی و شمارش آرا و به مفهوم کلی‌تر، نظارت استصوابی است. این نوع نظارت به عنوان متضمن سلامت انتخابات در کشور است و مانع وارد شدن هرگونه خدشه به نتایج انتخابات می‌شود.

عملکرد شورای نگهبان در نگهبانی از قانون و انتخابات طی ۴۴ سال فعالیت این نهاد با قوانینی که به اجرا درآمده، همچنین دولت‌ها و مجالس شورای اسلامی و خبرگان رهبری که روی کار آمدند روشن است؛ ۱۴ رئیس‌جمهور از طیف‌های مختلف سیاسی اعم از مستقل، معتدل، اصولگرا و اصلاح‌طلب، همچنین ۱۱ دوره مجلس شورای اسلامی متشکل از نمایندگانی از طیف‌های گوناگون از مجلس ششم با اکثریت اصلاح‌طلب گرفته تا مجلس هفتم با اکثریت اصولگرایان و ۶ دوره خبرگان رهبری با حضور نمایندگان گروه‌های مختلف فکری خروجی این تشکیلات نظارتی قانونی است؛ خروجی‌ای که در برخی مقاطع تاریخی مورد هجمه‌هایی نیز قرار گرفته اما همواره بازخوانی و مرور آن، پاسخ قانع‌کننده‌ای برای منتقدان آن بوده است.

دبیران شورای نگهبان

آیت‌الله احمد جنتی که در انتخابات هیات‌‌رئیسه سال جدید شورای نگهبان در جلسه اخیر این شورا به عنوان دبیر انتخاب شد، از تیر سال 1371 دبیری این شورا را برعهده دارد. پیش از ایشان، مرحوم آیت‌الله مهدوی کنی، مرحوم آیت‌الله صافی‌گلپایگانی و مرحوم آیت‌الله محمد محمدی گیلانی، دبیری این شورا را برعهده داشتند. 

مرحوم مهدوی‌کنی که نخستین دبیر شورای نگهبان بود، کمترین میزان تصدی دبیری این شورا را نیز به عهده‌ داشت. ایشان از بدو تشکیل رسمی شورای نگهبان در 26 تیر 1359 تا آبان همان سال (1359) دبیر شورای نگهبان بود. سپس آیت‌الله صافی گلپایگانی از آذر 59 تا سال 67 این سمت را برعهده گرفت. آیت‌الله محمد محمدی نیز از سال 67 تا سال 71 دبیر شورای نگهبان بود، سپس مسؤولیت دبیری این شورا برعهده آیت‌الله احمد جنتی گذاشته شد و ایشان از آن زمان تاکنون این مسؤولیت را برعهده دارد.

تاکنون سیدفضل‌الله موسوی، آیت‌الله صادق آملی لاریجانی، محمد دهقان، آیت‌الله محمد ‌یزدی، آیت‌الله سیدمحمود هاشمی شاهرودی، آیت‌الله محمد مؤمن، محسن اسماعیلی، نجات‌الله ابراهیمیان، سام سوادکوهی‌فر، محمدرضا علیزاده، حسینعلی امیری، حجت‌الاسلام محمد سلیمی، آیت‌الله غلامرضا رضوانی، غلامحسین الهام، ابراهیم عزیزی، آیت‌الله عباس کعبی، سیدرضا زواره‌ای، آیت‌الله سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، آیت‌الله رضا استادی، آیت‌الله محمدحسن قدیری، علی آراد، حسن حبیبی، آیت‌الله ابوالقاسم خزعلی، آیت‌الله محمدآقا امامی (کاشانی)، آیت‌الله محمد محمدی دعوی‌سرایی (گیلانی)، احمد علیزاده، حسین مهرپور محمدآبادی، خسرو  بیژنی، حسن فاخری، حجت‌الاسلام محمدرضا عباسی‌فرد، گودرز افتخار جهرمی، سیدجلال‌الدین مدنی‌کرمانی، آیت‌الله لطف‌الله صافی (گلپایگانی)، آیت‌الله یوسف صانعی، آیت‌الله محمدرضا مهدوی‌کنی، آیت‌الله عبدالرحیم ربانی (شیرازی)، آیت‌الله محمدمهدی ربانی‌رانکوهی (املشی)، محسن هادوی، محمد صالحی و مهدی هادوی در شورای نگهبان عضویت داشته‌اند.

در حال حاضر نیز آیات احمد جنتی، سیدمحمدرضا مدرسی یزدی، مهدی شب‌زنده‌دار، علیرضا اعرافی، سیداحمد خاتمی و سیداحمد حسینی‌خراسانی اعضای فقهای این شورا و عباسعلی کدخدایی، سیامک ره‌پیک، محمدحسن صادقی‌مقدم، هادی طحان‌نظیف، غلامرضا مولابیگی و خیرالله پروین اعضای حقوقدانان این نهاد را تشکیل می‌دهند.