گروه فرهنگ و هنر: سریال «سرزمین مادری» با نام پیشین خود یعنی «سرزمین کهن» در حالی به چهارمین قسمت از فصل سوم رسیده که مسیر تولید و پخش این مجموعه تلویزیونی مثنوی هفتاد منی است که در تاریخ سریال‌سازی رسانه ملی اگر بی‌نظیر نباشد، کم‌نظیر است. 

توقیف سریال و اما و اگرهای فراوان هنگام پخش  این سریال با یک سوءتفاهم آغاز شد اما رفع این سوءتفاهم 10 سال طول کشید تا جایی که بازیگر کودک این سریال در حال حاضر یک جوان است و دیگر عوامل و هنرپیشه‌های آن کهن‌سال‌تر هستند و حتی برخی همچون بیتا فرهی، حسین محب‌اهری و سعید راد عمرشان به تماشای سریال‌شان نرسید و قبل از نمایش کامل آن از دنیا رفتند.

با همه این کش و قوس‌ها و وقفه‌های طولانی، پخش این سریال از صداوسیما و همزمان پلتفرم اختصاصی سازمان با استقبال مخاطبان مواجه شد تا بار دیگر مشخص شود رنگ کهنگی بر اثر هنری فاخر هرگز نخواهد نشست و با وجود یک دهه تاخیر، جذابیت تماشای یک قصه ایرانی و معاصر برای تماشاگران سینما و تلویزیون بسیار است. 

در عین حال نکته قابل تامل آنجاست که به زعم بسیاری از کارشناسان و منتقدان اگر تنها یک فصل از این مجموعه در یکی از پلتفرم‌های خصوصی اکران و پخش می‌شد، آنقدر تبلیغ و فضاسازی رسانه‌ای برای آن می‌شد که این سریال به پربیننده‌ترین مجموعه نمایشی آن پلتفرم بدل می‌شد. این در حالی است که تلویزیون با پخش‌های یکباره و نامنظم عملا این سریال مهم و پربیننده را از بین برد. از پخش در بامداد گرفته تا پخش نشدن در مدت‌های طولانی آنقدر مخاطبان را گیج و گنگ کرد تا قصه و خط روایی مجموعه از بین برود و آنچنان که باید تاثیرگذار نباشد.

در ادامه به حوادث و جریان‌سازی این سریال از زمان تولید در اواخر دهه 80 تا پخش فصل سوم آن در اوایل مرداد 1403 نگاهی اجمالی داشته‌ایم.

در حالی که زمانی به نسبت طولانی از پخش فصل دوم «سرزمین مادری» می‌گذرد، فصل سوم این سریال با پایان مراحل پس‌تولید، از اواخر تیر روی آنتن رفته است. فصل سوم «سرزمین مادری» با بازی بازیگرانی چون آرش مجیدی، بابک حمیدیان، کورش سلیمانی، مرحوم سعید راد، گلچهره سجادیه، حسین محجوب، سعید نیکپور، مهران رجبی، حسین مهری، لیلا برخورداری، آشا محرابی و شهرام قائدی از شبکه 3 پخش می‌شود. این سریال به نویسندگی علیرضا طالب‌زاده، تهیه‌کنندگی محمد مسعود و کارگردانی کمال تبریزی و سیدجمال سیدحاتمی در 3 فصل تولید شده و پس از پایان فصل دوم آن در اسفند پارسال قرار بود پخش فصل سوم از اردیبهشت آغاز شود اما به دلیل انجام مراحل پس‌ تولید و اصلاحات، 2 ماه با وقفه در پخش مواجه شد. در فصل سوم «سرزمین مادری»، زمان وقوع اتفاقات سریال به سال‌های ۵۶ و ۵۷ می‌رسد و داستان وارد مرحله میانسالی «رهی» شخصیت اصلی قصه می‌شود و به همین جهت آرش مجیدی جایگزین شهاب حسینی که بازیگر نقش دوره جوانی این شخصیت بود، شد. شهاب حسینی نیز در فصل دوم جایگزین علی شادمان بازیگر نقش دوران کودکی رهی شده بود. پخش سریال ابتدا ۳ بهمن ۱۳۹۲ آغاز شد و تا ۲۴ بهمن همان سال نیز ادامه یافت اما پس از مدتی به دلیل حواشی به وجود آمده و اعتراض عده‌ای به توهین قومی در یکی از دیالوگ‌های آن، متوقف شد و بعد از گذشت یک دهه پخش آن در ۲۰ مهر ۱۴۰۲ مجددا در پلتفرم تلوبیون آغاز شد و پس از چند هفته همزمان به پخش ناگهان در تلویزیون رسید. فیلمبرداری سریال از آذر ۸۷ در لوکیشنی در خیابان وحدت اسلامی تهران آغاز شد و فیلمبرداری فصل اول آن تا بهار ۸۹ طول کشید. از سوی سازمان صداوسیما قرار شد تغییراتی در ادامه فیلمنامه داده شود و اصلاحاتی هم شامل فصل اول شد و در نهایت فیلمبرداری فصل دوم هم از زمستان سال ۸۹ آغاز شد. اواخر تابستان سال ۹۲ بود که خبر رسید ساخت فصل دوم هم به پایان رسیده و بزودی سریال «سرزمین کهن» روی آنتن شبکه 3 خواهد رفت اما سریالی که برای تلویزیون جنبه استراتژیک داشت، در پخش با مشکلاتی مواجه شد که مهر توقیف 10 ساله را بر پیشانی آن نهاد.

در این میان هنرمندان نیز نسبت به پخش این سریال واکنش‌های مختلفی داشتند که از آن جمله رضا میرکریمی، کارگردان سینمای ایران بود.

سیدرضا میرکریمی همزمان با پخش فصل دوم با انتشار پستی در صفحه شخصی خود درباره این مجموعه تلویزیونی نوشت: «سریال خوش‌ساخت و خاطره‌ساز کمال تبریزی هر چند سال‌ها متوقف شد و دیر به نمایش درآمد ولی دست بر قضا معیاری شد که نشان می‌دهد سطح سلیقه و توقع از سریال ایرانی، در متن کارگردانی و بازیگری در همین چند سال چقدر نازل شده است». روزنامه کیهان در تمجید از سریال نوشت: «سریال کاملا ایرانی کمال تبریزی اثری درباره تاریخ معاصر با محوریت شخصیتی به نام رهی اردکانی است. این مجموعه موسیقی متن دلنشینی دارد، تصویربرداری آن بسیار قابل توجه است و جوخه‌ای از بهترین بازیگران یکی دو دهه اخیر سینمای ایران، در آن به ایفای نقش می‌پردازند. اجرای اثر هم آبرومند و حاصل درک کمال تبریزی از مفهوم کارگردانی است».

کمال تبریزی، کارگردان سریال، در زمان پخش این مجموعه در صفحه مجازی خود به طرح برخی مشکلات سریال از جمله سانسورها، موسیقی متن و صداگذاری و میکس پرداخت و به عدم رفع این نواقص اعتراض کرد؛ اظهارات تبریزی بازتاب زیادی در رسانه‌های داخلی و خارجی داشت. علی‌اصغر پورمحمدی، از مدیران سابق تلویزیون اخیرا در گفت‌وگو با یکی از برنامه‌ها از علاقه رهبر انقلاب به مجموعه تلویزیونی «سرزمین مادری» پرده برداشت و گفت: «سریال سرزمین مادری بهترین سریالی بود که در زمان حضورم در شبکه 3 ساخته شد. رهبر انقلاب وقتی فیلمنامه این سریال را خواندند، گفتند این از کج‌سلیقگی شماست که این سریال پخش نشده است».

جدیدترین نظرسنجی سامانه ۱۶۲ صداوسیما  در تاریخ 8 مرداد 1403 این نکته را نشان می‌دهد که «مردم «مختارنامه» می‌بینند اما به پخش بیش از حد سریال‌های قدیمی انتقاد دارند و در این میان اگر امثال «سرزمین مادری»ها روی آنتن باشد برای تماشای سریال فقط به تلویزیون مراجعه می‌کنند». «سرزمین مادری» در فصل سوم همچون 2 فصل گذشته توانست پربیننده‌ترین سریال تلویزیون از نظر مخاطبان باشد. حتی در جریان تماس با سامانه 162، مهم‌ترین محورهای نظرات مخاطبان درباره سریال «سرزمین مادری» شامل تشکر از محتوای جذاب و سرگرم‌کننده، درخواست اعلام زمان پخــش و بازپخش و پخش منظم و انتقاد از زمان نامنظم پخش سریال بوده است. گزارش صداوسیما از تماس‌های 162 و نظرات مخاطبان نشان می‌دهد آنها درخواست پخش سریال‌های جدید و متنوع را دارند و در عین حال منتقد پخش سریال‌های قدیمی و تکراری هستند. به نظر می‌رسد این سریال در حال حاضر و در برهوت سریال‌های رسانه ملی، یک غنیمت بزرگ برای صداوسیما و به مثابه آبروی تلویزیون ملی به شمار می‌آید.

«سرزمین مادری» 3 تفکر غالب و رایج جامعه را که در تقابل با هم بوده‌اند به نمایش می‌گذارد. حضور «رهی» در هر 3 خانواده بر اساس پیوندهای خونی‌اش رقم می‌خورد. تأکیدی بر این نکته که تفکرات، اختلاف نظرات و نگرش‌ها رایج در این دوره تاریخی همگی در دل یک کل واحد به نام ایران شکل می‌گرفتند؛ نگرش‌هایی که تمام آحاد جامعه با پوست و خون خود آن را درک کرده و در هر دوره‌ای همواره یکی از این رویکردها بر آن دیگری مسلط می‌شود. در مواردی نیز ممکن است گروهی خارج از این خانه بر شدت و حدت آن بیفزایند.

این سریال با اینکه سریالی است که به تاریخ معاصر کشور می‌پردازد اما ‌مانند بسیاری از آثار مشابه که برهه خاصی از تاریخ معاصر را به نمایش می‌گذارند، خواسته یا ناخواسته از سمت‌وسو و جهت‌گیری در روایت تهی نیست، زیرا وقتی به رخدادهایی تاریخ معاصری که چهره‌های تأثیرگذار و وقایع آن همچنان منشأ اثر هستند و فعالیت‌های‌شان در اذهان عمومی جزو بحث‌های داغ روز است، بپردازید،  همواره منجر به جهت‌گیری‌های مختلف می‌شود. از این‌ رو هر فیلمساز و صاحب‌نظری به خواست و دریافت‌ خود یا به ‌اجبار، نگرش‌هایی را وارد روایت‌های تاریخی می‌کند که این امر منجر به حاشیه‌هایی برای فیلم و فیلمساز می‌شود. «سرزمین مادری» نیز از این نگرش‌های سفارش‌دهندگان یا اعتقادات کارگردان تهی نبوده است، زیرا برخلاف آثار مشابه که 2 تفکر ملی و مذهبی را در جریان کودتای ۲۸ مرداد در تقابل با تفکر کمونیستی و سلطنت‌طلب معرفی می‌کنند، به دلیل وجود محوری‌بودن خانواده مذهبی «رهی»، روایت جدیدی را مطرح و نقش مذهبیون را در این جریان پررنگ‌تر کرده و در نهایت مصدق را فردی معرفی می‌کند که از احساس ملی‌گرایانه مردم در تصمیمات سیاسی سوءاستفاده می‌کند.