گروه اقتصادی: از ابتدای فصل برداشت تاکنون ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار تن گندم به ارزش ۱۷۰ هزار میلیارد تومان از کشاورزان خریداری شده است، این در حالی است که سال ۱۴۰۰ تقریبا ۷ میلیون تن گندم خرید تضمینی شده بود. یکی از دلایل عدم موفقیت سیاست‌گذاری خودکفایی گندم در آن زمان قیمت نامناسب خرید تضمینی گندم و عدم پرداخت به‌موقع مطالبات گندمکاران بود. از این رو دولت چهاردهم برای دستیابی به خودکفایی استراتژیک، ضمن قیمت‌گذاری مناسب باید منابع پایداری را برای تامین اعتبار خرید تضمینی گندم در نظر بگیرد.

میزان خرید تضمینی گندم در سال 1403 نسبت به مدت مشابه سال زراعی گذشته ۱,۲۸۳ میلیون تن معادل ۱۶ درصد رشد نشان می‌دهد. همچنین از ابتدای فصل برداشت تاکنون ۴۰۰ هزار تن گندم بذری از مناطق مختلف کشور خریداری شده که به نظر می‌رسد میزان خرید گندم بذری به ۴۵۰ هزار تن برسد.

۱۸۰ هزار تن گندم دوروم نیز از استان‌های مختلف کشور خریداری شده که بیشترین حجم خرید این گندم مربوط به استان‌های جنوبی کشور است و تولید این محصول نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۰ درصد رشد داشته است.

امسال قیمت پایه خرید تضمینی گندم در مراکز خرید، هر کیلوگرم معمولی بر مبنای 4 درصد اُفت مفید و یک درصد اُفت غیرمفید، 17 هزار و 500 تومان تعیین شد. هر کیلوگرم گندم دوروم با همان اُفت نیز 18 هزار تومان تعیین شده است. اجرای پروژه خرید تضمینی گندم با کارگروه‌ هماهنگی خرید تضمینی گندم استان به ریاست استاندار هر استان انجام می‌شود.

تاکنون 64.2 هزار میلیارد تومان از پول کشاورزانی که گندم خود را به مراکز دولتی خرید تضمینی تحویل داده‌اند، پرداخت شده که معادل ۳۸ درصد مطالبات گندمکاران است. پرداخت بقیه وجوه نیز در حال پیگیری از سوی وزارت جهاد کشاورزی است.

هر ساله نخستین برداشت گندم از روزهای 7 فروردین در استان‌های هرمزگان، سیستان‌وبلوچستان و جنوب کرمان آغاز می‌شود. در حال حاضر عملیات برداشت گندم در استان‌های با اقلیم سرد مانند کردستان، همدان، کرمانشاه، قزوین، مرکزی، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی، زنجان، اردبیل، چهارمحال‌وبختیاری، خراسان شمالی و لرستان همچنان ادامه دارد.

تاکنون بیشترین میزان خرید تضمینی گندم به ترتیب مربوط به استان‌های خوزستان با یک میلیون و ۶۲۲ هزار تن، گلستان یک میلیون و ۱۰۲ هزار تن، فارس ۸۳۸ هزار تن، کرمانشاه ۷۲۵ هزار تن، کردستان ۶۴۲ هزار تن، خراسان رضوی ۴۹۸ هزار تن، همدان ۴۶۲هزار تن و لرستان ۳۸۲ هزار تن است.

* آیا ایران می‌تواند در تولید گندم خودکفا شود؟

با توجه به افزایش تولید و خرید تضمینی گندم در سال جاری، تمام نیاز گندم خبازی‌ها و صنف و صنعت کشور از محل تولید داخل تامین خواهد شد و نیازی به واردات گندم نیست. گندم مورد نیاز کشور سالانه ۱۲ میلیون تن است. میزان خرید تضمینی گندم در سال زراعی گذشته ۱۰ میلیون و ۴۰۰ هزار تن بود. با این روند در یک برنامه 2 تا 3 ساله خودکفایی پایدار گندم محقق خواهد شد. 

گندم بالاترین و بیشتری سطح زیر کشت و تولید محصولات کشاورزی در جهان را به خود اختصاص داده است به طوری که سالانه ۲۲۰ تا 250 میلیون هکتار گندم در دنیا کشت و متوسط ۸۰۰ میلیون تن گندم سالانه برداشت می‌شود. گندم در جهان به طور متوسط حدود ۲۰ درصد از انرژی و پروتئین مردم جهان را تامین می‌کند. در ایران به طور میانگین ۴۰ درصد انرژی و ۴۴ درصد از پروتئین مردم از گندم تامین می‌شود. به همین دلیل  خودکفایی گندم برای ایران اهمیت بیشتری نسبت به سایر کشورهای دنیا دارد.

منشأ اکثر گندم‌هایی که در دنیا وجود دارد در منطقه هلال حاصلخیز (منطقه‌ای بین ایلام، خوزستان و بخش‌هایی از کشور عراق)  بوده که مرکز تکامل گندم جهان است. در ایران به طور متوسط طی ۳۰ سال گذشته سطح زیر کشت گندم حدود ۲ میلیون هکتار گندم آبی و ۴ میلیون هکتار گندم دیم بوده است. از این سطح بین ۱۲ تا ۱۵ میلیون تولید گندم برداشت می‌شود. 

از سال ۱۴۰۰ میزان تولید گندم و خرید تضمینی گندم  افزایش یافت. سال ۱۴۰۰ تولید تقریبا ۷ میلیون تن و سال ۱۴۰۱ حدود ۹  میلیون تن انجام شد. همچنین سال 1402 برداشت گندم 12.5 تا ۱۳میلیون تن بود. مقایسه سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲  نشان می‌دهد سال گذشته  با وجود بارش کمتر باران، نزدیک به 4.5 میلیون تن برداشت گندم افزایش یافت. 

* خرید تضمینی گندم با قیمت مناسب باشد

خرید تضمینی گندم از سال ۱۳۶۸ بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی در ایران آغاز شد. تا سال ۱۳۹۹ شورای اقتصاد تعیین‌کننده قیمت گندم بود. از 4 سال پیش مجلس شورای اسلامی قیمت‌گذاری گندم را برعهده شورای قیمت‌گذاری گذاشت. قبل از سال 99 تشکل‌های بخش کشاورزی نقشی در تعیین قیمت خرید تضمینی گندم نداشتند اما با تشکیل شورای قیمت‌گذاری گندم که متشکل از بخش دولتی، خصوصی و کشاورزان است، شرایط تغییر کرد.

 از 2 سال گذشته برنامه ویژه‌ای تحت عنوان طرح خودکفایی پایدار گندم طراحی و هدف‌گذاری شده است. در صورتی که 14 میلیون تن گندم تولید شود حداقل 12 میلیون تن خرید تضمینی انجام می‌شود؛ 2 میلیون تن گندم برای بذر توسط کشاورزان استفاده می‌شود. 

محل پرداخت وجه گندم سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها است، در حالی که درآمد پایدار ندارد. ضمن اینکه اولویت آن اول پرداخت یارانه‌ها است سپس برای گندم و سایر محصولات پرداخت می‌کند. کشاورز گندمش را به شرکت بازرگانی دولتی تحویل می‌دهد ولی این شرکت می‌گوید سازمان هدفمندسازی یارانه‌‌ها مسؤول پرداخت پول است. کشاورز چنین سازمانی را نمی‌شناسد و کاری با آن ندارد.

* دولت به کشاورزان فقط وعده ندهد

اگر دولت به وعده خود عمل کند و پرداخت به‌موقع وجه کشاورزان را انجام دهد، خودکفایی گندم محقق می‌شود. اگر قیمت‌ها  بخوبی تعیین شود و پرداخت‌ها به‌موقع باشد کشاورزان هم در تحویل محصول حتما اقدام خواهند کرد اما وقتی کشاورز  استان‌های مرکزی و شمال‌غربی،  اطلاع پیدا می‌کنند پول گندمکاران سایر استان‌ها هنوز پرداخت نشده، سراغ دلال می‌روند. امسال اگر نحوه پرداخت به گندمکاران خوب نباشد سال آینده کشاورز سطح زیر کشت گندم را کاهش می‌دهد و به سمت کشت محصولات پردرآمد خواهد رفت. دولت باید از مصوبه شورای قیمت‌گذاری مانند مصوبه هیات دولت حمایت کند. در کنار آن تبصره ۳ اصلاحیه قانون خرید تضمینی مصوب سال ۱۳۸۶ به صراحت گفته اگر دولت نتواند به‌موقع پول گندمکاران را پرداخت کند بر اساس نرخ سود میان‌مدت اعلام شده از سوی بانک مرکزی باید جریمه دیرکرد پرداخت کند. یعنی کشاورزان خوزستانی و هرمزگانی که یک‌ ماه پیش گندم خود را تحویل داده‌اند باید دولت ۱۸ درصد سود به آنها پرداخت کند. این دقیقا قانون است.

* بهانه‌های مافیای واردات گندم

وزارت جهاد کشاورزی پروژه مشترکی تحت عنوان جهش تولید در دیم‌زارها با ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) دارد که در سال چهارم اجرای آن هستیم و امسال در سطح 5.2 میلیون هکتار این پروژه در دیم‌زارهای کشور اجرایی شده است. سهم گندم از این 5.2 میلیون هکتار اراضی تحت کشت دیم ۴ میلیون هکتار است. این طرح به طور متوسط حدود ۲۰ درصد افزایش تولید را در دیم‌زارها رقم می‌زند.

گندم در فصل پاییز کشت و بهار برداشت می‌شود. به طور متوسط حدود ۶۰ درصد نیاز آبی گندم با بارندگی تامین می‌شود. کشاورزان گندمکار آبی هم حداکثر ۴۰ درصد نیاز آبی گندم را از طریق منابع آبی سطحی یا زیرزمینی تامین می‌کنند، لذا زراعت گندم به دلیل اینکه در فصل سرد و پربارش کاشت مراحل رشد را در فصل پاییز و زمستان و بهار طی می‌کند کمترین نیاز آبی را دارد و با شرایط اقلیمی ایران سازگار است. 

بهانه‌های مافیای واردات گندم این است که کشاورزان ما گندمی که تولید می‌کنند، کیفیت ندارد. کیفیت یعنی پروتئین، گلوتن مرطوب، ایندکس و عدد زلنی و وزن هکتولیتر میزان متوسط پروتئین گندم ایران امروز به عدد ۱۲ رسیده است. خیلی از کشورهای توسعه‌یافته در دنیا همین میزان پروتئین را دارند و میزان گلوتن مرطوب به حدود ۳۰ رسیده است. خیلی از کشورهای دنیا نیز عددشان همین است. گندم‌های وارداتی هم عددشان همین است.

گفته می‌شود کشاورزان ما بهره‌ور نیستند در حالی که متوسط عملکرد گندم آبی دنیا ۳ تن و ۵۰۰ کیلو در هکتار است. متوسط عملکرد گندم آبی ما ۴ تن و۶۰۰ کیلو در هکتار است اما به منظور ارتقای عملکرد در واحد سطح و افزایش بهره‌وری، وزارت جهادکشاورزی برنامه‌های ویژه‌ای دارد. برخی کشاورزان پیشرو ایران به ازای هر مترمکعب آب مصرفی 2.5 تا ۳ کیلوگرم گندم تولید می‌کنند.

* دولت چهاردهم باید بستر خودکفایی را فراهم کند

کشاورز حق انتخاب دارد؛ می‌تواند گندم بکارد، گوجه فرنگی بکارد، هندوانه بکارد، بنابراین انتخاب با او است. سیاست‌های دولت‌هاست که می‌تواند برای کشاورز تعیین کند چه محصولی بکارد. به همین دلیل نرخ تضمینی گندم متناسب با آن چیزی که در قانون گفته شده باید انجام شود، همچنین پرداخت‌ها باید به موقع باشد. 

نزدیک ۹۸ درصد سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی خصوصی است و دولت سرمایه‌گذاری ندارد. کشاورز خودش زیرساخت‌ها را فراهم و سرمایه پایدار و جاری خود را تامین می‌کند. این موضوعات کشاورز را فرسوده کرده و اینکه محصولی تولید کرده و پولش را نمی‌دهند.

درباره گندم سال‌ها بود قیمت پایه پایین نگه داشته می‌شد و مبالغ دیگری به عنوان یارانه و جایزه پرداخت می‌شد. امسال و سال آینده چون قیمت پایه مشخص است شاخص تورم برای تعیین نرخ می‌تواند ملاک قرار بگیرد، اگرچه نرخ تورم بالای ۳۵ درصد است. به همین دلیل قیمت گندم سال آینده باید بالای ۲۲ هزار تومان باشد.

* حمایت از کشاورزان ضعیف است

سال ۱۴۰۱ از سند ملی الگوی کشت رونمایی شد و ستون فقرات آن کشت قراردادی بود. سند بسیار خوبی است اما فراهم نبودن الزامات اجرای سند از جمله منابع مالی و اعتباری باعث شده هنوز اجرایی نشود. سالانه حداقل باید ۳۵ همت پول تزریق کنیم ولی تاکنون ریالی به سند ملی الگوی کشت اختصاص داده نشده است.

صنعت، گردشگری، خدمات و کشاورزی فعالیت‌های اقتصادی در دنیا هستند. کمترین نرخ سود در تمام دنیا مربوط به بخش کشاورزی است و تمام کشورهای دنیا به کشاورزان‌شان یارانه می‌دهند. در کشورهای دیگر نرخ سود ۲ درصد است و یارانه‌های مختلفی از جمله  یارانه سوخت به کشاورز داده می‌شود. کشورهای دیگر بارندگی‌‌های زیادی دارند و اراضی آنها دیم است، از سیستم آبیاری استفاده نمی‌کنند و هزینه‌های تولید آنها یک‌پنجم ما است. همه دنیا به تولیدات بخش کشاورزی یارانه می‌دهند و کمک می‌کنند. ما هم باید کمک کنیم و این درخواست کشاورزان و تمام کارشناسان بخش کشاورزی است.

تسهیلاتی که به کشاورزان داده می‌شود درست مانند تسهیلاتی است که صنعت، خدمات و گردشگری از آن بهره‌مند می‌شوند؛ در حالی که  سال‌های گذشته اینچنین نبوده است. این تسهیلات کافی نیست و نرخ آن باید پایین‌تر باشد، زیرا در این بخش سود اقتصادی کشاورزان عدد پایینی است. باید به کشاورزان کمک کنیم. کشورهای دیگر حمایت‌های بیشتری از کشاورزان دارند، البته در سال‌های اخیر یکی از کمک‌هایی که دولت به کشاورزان کرده این است که ۷۰ درصد قیمت تمام‌شده بیمه را دولت یارانه می‌دهد و کشاورزان ۳۰ درصد از حق بیمه را پرداخت می‌کنند. 

در سامانه‌های نوین آبیاری ۸۵ درصد هزینه‌های مربوط به سامانه‌های نوین آبیاری را باید دولت پرداخت کند و سهم کشاورزان ۱۵ درصد است. به دلیل محدودیت مالی سالانه تنها ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی کشور به سامانه‌های نوین آبیاری مجهز می‌شود.