گروه اقتصادی: اقتصاد اسرائیل در یک سال اخیر با آسیب جدی روبه‌رو شده است، با این حال توانسته به حیات خود ادامه دهد، زیرا برخلاف مطالبه عمومی مسلمانان جهان که تحریم کالاهای اسرائیلی بود، برخی کشورهای منطقه همچنان در حال تجارت با این رژیم هستند.

دولت‌های عربی و مسلمان سال گذشته در کمپین «حمایت از غزه» مشارکت کردند و قرار شد کالاهای اسرائیلی نخرند. این کمپین ابتدا مورد توجه قرار داشت اما در ادامه تجارت این کشورها با اسرائیل به روال عادی برگشت، به طوری که آمارها نشان می‌دهد تجارت آنها با رژیم اشغالگر، به جای کاهش، افزایش هم یافته است.

آخرین گزارش گمرک رژیم صهیونیستی نشان می‌دهد واردات کشورهای عربی از سرزمین‌های اشغالی در چند وقت اخیر افزایش داشته است. این مساله منجر شده به اینکه سیاست سایر کشورها در مقابل این رژیم کم‌اثر شود. نکته جالب توجه اینکه برای کشورهای واردکننده کالا از اسرائیل مبدا کالای وارداتی اهمیت چندانی ندارد. به عبارت دیگر این کشورها می‌توانند براحتی همین کالاها را از کشورهای دیگر وارد کنند. این سیاست‌های دوگانه باعث شده خاورمیانه همواره تنش سیاسی داشته باشد. از طرف دیگر اقتصاد آن نیز بیشتر از اینکه حرفی برای گفتن داشته باشد، وابسته به واردات کالا بماند.

بر اساس گزارش سالانه موسسه صلح آبراهام، تجارت بین رژیم صهیونیستی و 7 کشور عربی در سال ۲۰۲۳ رکورد زده است. این کشورها که روابط خود را با اسرائیل عادی کرده‌اند، بیشتر از اینکه منافع اقتصادی از این رژیم ببرند، به واردکننده کالا تبدیل شده‌اند، به طوری که در یک سال 4 میلیارد دلار کالا از این رژیم وارد کرده‌اند. این میزان واردات حدود ۱۶ درصد در مقایسه با سال ۲۰۲۲ افزایش داشته است.

نکته جالب توجه اینکه تجارت دوجانبه بین این کشورها و رژیم صهیونیستی، پس از آغاز جنگ غزه در اکتبر گذشته، تنها 4 درصد کاهش یافت، یعنی از ۹۳۷ میلیون دلار  به ۹۰۳ میلیون دلار رسید. در مقابل، مجموع تجارت رژیم صهیونیستی با جهان حدود ۱۸ درصد کاهش داشت. این به معنای تحریم بیشتر کالاهای تولید رژیم صهیونیستی از سوی کشورهای غیرعربی بوده است.

در گزارش سالانه موسسه صلح آبراهام، روابط دیپلماتیک پس از آغاز توفان الاقصی، «باثبات» توصیف شده است اما در عین حال اذعان شده جنگ تاثیر منفی شدیدی بر افکار عمومی منطقه نسبت به رژیم صهیونیستی داشته است. بر همین مبنا میزان استفاده از کالاهای اسرائیلی در منطقه باید کاهش قابل توجه می‌یافت. این موضوع نشان می‌دهد عامل اصلی افزایش ورود کالاهای اسرائیلی به بازار مصرف کشورهای عربی سیاست دولت‌های آنهاست.

رژیم صهیونیستی در سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری گسترده‌ای روی ساخت بنادر خود داشته و بر همین مبنا ترانزیت کالا را تقویت کرده است، به گونه‌ای که از سراسر منطقه واردات کالا داشته و آن را به سایر کشورهای منطقه مجدد صادر کرده است. ترانزیت هر محموله نه تنها اقتصاد رژیم اشغالگر را تقویت می‌کند، بلکه نشان از شکل‌گیری روابط سیاسی پنهان دارد.

* ادامه صادرات ترکیه به اسرائیل از طریق یونان

ترکیه نخستین کشور مسلمانی بود که با تل‌آویو روابط دیپلماتیک برقرار کرد. آمارها حکایت از این دارد که صادرات کالا از ترکیه به رژیم صهیونیستی رشد قابل توجهی داشته است، تا جایی که این کشور در صدر کشورهای صادرکننده کالا از غرب آسیا قرار داشته است. ارزش صادرات ترکیه در سال ۲۰۲۰ حدود 5.7 میلیارد دلار بوده است. این آمار 6.2 درصد کل واردات رژیم صهیونیستی در آن سال را تشکیل می‌دهد. 

کالاهایی که ترکیه به اسرائیل صادر می‌کند شامل آهن و فولاد (1.06 میلیارد دلار)، پلاستیک (464.67 میلیون دلار)، تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی (346.83 میلیون دلار)، وسایل نقلیه (331.48 میلیون دلار)، ماشین‌آلات (298.89 میلیون دلار)، فلزات (261.66 میلیون دلار) و مصالح ساختمانی (188.39 میلیون دلار) است.

در حالی که دولت آنکارا همواره تاکید کرده در پاسخ به جنایات رژیم صهیونیستی در غزه، تجارت خود با این رژیم را به طور کامل متوقف می‌کند، تجارت بین ترکیه و رژیم صهیونیستی از طریق طرف‌های ثالث مانند یونان ادامه دارد. آمارهای منتشر شده از سوی اداره مرکزی آمار رژیم صهیونیستی نشان می‌دهد این رژیم در ماه مه ۲۰۲۴ کالاهایی به ارزش ۱۱۶ میلیون دلار از ترکیه وارد کرده است. هر چند این میزان در مقایسه با ۳۷۷ میلیون دلار واردات کالا به نسبت مدت مشابه سال میلادی گذشته کاهش ۶۹ درصدی داشته اما نشان می‌دهد رژیم اشغالگر تجارت با این کشور را با واسطه ادامه داده است، چرا که داده‌های اداره صادرات ترکیه نشان می‌دهد صادرات این کشور به یونان در ماه مه سال ۲۰۲۴ به ۳۷۵ میلیون دلار رسیده که افزایش ۷۱ درصدی در مقایسه با مدت مشابه سال ۲۰۲۳ داشته است.

همچنین بر اساس گزارش موسسه آمار ترکیه، ارزش تجارت بین ۲ طرف در سال میلادی گذشته 6.3 میلیارد دلار بود که ۷۶ درصد آن صادرات ترکیه بوده است.

* هدفگذاری تجارت 10 میلیارد دلاری امارات 

امارات عربی متحده در رتبه دوم تجارت با  اسرائیل قرار دارد. این کشور با «توافقنامه آبراهام» که سال ۲۰۲۰ با میانجی‌گری آمریکا امضا شد، روابط خود را با تل‌آویو عادی کرد. امارات نخستین کشور عربی بود که توافقنامه تجارت آزاد (۲۰۲۲) با اسرائیل را تحت طرحی برای تقویت تجارت دوجانبه به ۱۰ میلیارد دلار در سال امضا کرد. ارزش صادرات این کشور در سال ۲۰۲۲ به 1.89 میلیارد دلار رسید. این میزان تجارت 2.1 درصد کل صادرات کالا به رژیم صهیونیستی است.

 نکته قابل توجه، افزایش ۱۵۴۳ درصدی ارزش صادرات امارات به رژیم صهیونیستی از زمان توافق عادی‌سازی روابط بین ۲ طرف است. مهم‌ترین صادرات امارات به اسرائیل شامل فلزات و سنگ‌های گرانبها (525.32 میلیون دلار)، آهن و فولاد (483.95 میلیون دلار)، تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی (210.71 میلیون دلار) و نفت خام (94.55 میلیون دلار) است. با این حال، گزارش موسسه صلح آبراهام نشان داد تجارت بین ۲ طرف در ۳ ماهه پایانی سال ۲۰۲۳ در پی آغاز جنگ غزه ۱۴ درصد کاهش داشته است.

* ارزش بالای تجارت اردن با اسرائیل

اردن در رتبه سوم تجارت با اسرائیل قرار دارد.  صادرات اردن به رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۲۲ به 469.25 میلیون دلار رسیده است. در مقایسه با سال ۲۰۱۸، تجارت اردن افزایش ۴۸۹ درصدی نشان می‌دهد. صادرات اصلی اردن به اسرائیل شامل پلاستیک (135.2 میلیون دلار)، تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی (127.93 میلیون دلار) و آهن و فولاد (74.35 میلیون دلار) است.

طبق گزارش موسسه صلح آبراهام که پیشرفت روابط بین کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی در سومین سال از زمان امضای توافقنامه‌ها را بررسی و تحلیل می‌کند، ارزش واقعی تجارت توافقنامه آبراهام با احتساب معاملات در حوزه گاز طبیعی، آب و دفاع، احتمالا بیش از ۱۰ میلیارد دلار خواهد بود.

تجارت رژیم صهیونیستی با اردن در ۹ ماه اول سال میلادی گذشته، 8 درصد نسبت به سال ۲۰۲۲ کاهش داشت، سپس در 3 ماه پایانی سال، ۴۲ درصد کاهش یافت. با این حال این کاهش به جهش صادرات محصولات کشاورزی اردن در سال ۲۰۲۲ نسبت داده شد. ارزش صادرات گاز طبیعی و آب از رژیم صهیونیستی به مصر و اردن، بیش از ۲ میلیارد دلار برآورد شده است.

* افزایش ۱۶۸ درصدی صادرات مصر به اسرائیل

مصر، نخستین کشور عربی دارای پیمان صلح با اسرائیل است. در سال ۲۰۲۲ صادرات مصر به این رژیم اشغالگر حدود 179.31 میلیون دلار برآورد شد. عمده صادرات مصر به اسرائیل شامل مواد شیمیایی غیرارگانیک، مواد فلزات گرانبها (61.15 میلیون دلار)، مصالح ساختمانی (14.26 میلیون دلار)، مواد غذایی (12.78 میلیون دلار) و پلاستیک (11.32 میلیون دلار) است. گزارش موسسه صلح آبراهام، حکایت از این دارد که در ۳ ماهه چهارم سال ۲۰۲۳، تجارت رژیم صهیونیستی با مصر نسبت به سال قبل آن، ۱۶۸ درصد افزایش یافت و از ۷۱ میلیون دلار به ۱۹۱ میلیون دلار رسید.

* رشد تجارت الجزایر مغایر با موضع سیاسی این کشور

تجارت الجزایر با اسرائیل در رتبه پنجم کشورهای منطقه قرار دارد. صادرات الجزایر به رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۲۲ حدود 21.38 میلیون دلار بود و بخش عمده آن را مواد شیمیایی غیرارگانیک، ترکیبات فلزات گرانبها و ایزوتوپ‌ها تشکیل می‌داد. پایگاه اطلاعاتی سازمان ملل متحد آمار مربوط به روابط اقتصادی بین الجزایر و رژیم صهیونیستی را صعودی اعلام کرده است. این آمار با موضع الجزایر علیه عادی‌سازی، از جمله جرم‌انگاری آن در ۲ سال گذشته در تضاد است.

* مراکش مواد غذایی به اسرائیل صادرات می‌کند

مراکش با صادرات 17.92 میلیون دلاری به رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۲۲ در رتبه ششم تجارت با این کشور قرار دارد. عمده صادرات مراکش به اسرائیل مواد غذایی است. رباط، روابط دیپلماتیک و تجاری با رژیم صهیونیستی را به عنوان بخشی از توافقات ۲۰۲۰ از سرگرفته است. داده‌های موسسه صلح آبراهام نشان داد تجارت رژیم صهیونیستی با مراکش، در 3 ماهه پایانی سال میلادی گذشته، 8 درصد افزایش یافته و از ۲۴ میلیون دلار به ۲۶ میلیون دلار رسیده است.

بحرین در نهایت، صادرات بحرین به رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۲۲، به 10.58 میلیون دلار رسید. افزایش ۱۲ هزار و ۸۳ درصدی صادرات بحرین نسبت به سال ۲۰۲۰ براساس امضای توافق عادی‌سازی روابط بین منامه و تل‌آویو اتفاق افتاده است. صادرات اصلی بحرین شامل آلومینیوم (8.78 میلیون دلار) و آهن و فولاد (2.62 میلیون دلار) است. به این ترتیب، مجموع صادرات کشورهای غرب آسیا به اسرائیل در فاصله سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲، رشد حدود ۱۱۱ درصدی داشت.

* واردات انرژی توسط رژیم صهیونیستی

رژیم صهیونیستی برای تولید برق خود، به شدت به نفت و گاز طبیعی وابسته است. این منابع، ۸۰ درصد کل انرژی مورد نیاز این رژیم را تشکیل می‌دهند. در مقابل این رژیم یک صادر‌کننده بزرگ گاز طبیعی است که سال ۲۰۲۲، به 9.4 میلیارد مترمکعب رسید. جزئیات آن از این قرار است که 6.5 میلیارد مترمکعب گاز به مصر و 2.9 میلیارد مترمکعب گاز به اردن ارسال شده است.

در مقابل، رژیم صهیونیستی، تمام نفت مورد نیاز خود را از طریق واردات تامین می‌کند و تقریبا ۲۲۰ هزار بشکه نفت در روز مصرف دارد. از این میزان، ۶۲ درصد واردات نفت مربوط به ۲ کشور مسلمان یعنی قزاقستان (۹۳ هزار بشکه) و جمهوری آذربایجان (۴۵ هزار بشکه) است. باقی آن از برزیل و کشورهای غرب آفریقا از جمله گابن، نیجریه و آنگولا تامین می‌شود و مقدار نامعلومی به صورت غیرقانونی از کردستان عراق حمل می‌شود.

بندر جیهان در جنوب شرق ترکیه نقش مهمی در تسهیل واردات بیشتر نفت به سرزمین‌های اشغالی ایفا می‌کند. این بندر محل بارگیری نفت قزاقستان و جمهوری آذربایجان است که از طریق خط لوله باکو - تفلیس - جیهان منتقل می‌شود. نفتکش‌ها همچنین نفت را از کردستان عراق در امتداد شرق دریای مدیترانه، به بنادر حیفا و اشکلون منتقل می‌کنند.

نفتکش‌ها از طریق دو بندر اصلی اشکلون با ۲۲ مخزن به ظرفیت ۱۱ میلیون بشکه و بندر ایلات با ۱۶ مخزن بزرگ به ظرفیت حدود 1.4 میلیون متر مکعب نفت به سرزمین‌های اشغالی وارد می‌کنند.

فعالیت بندر ایلات در بحبوحه افزایش عملیات دریایی نیروهای مسلح یمن در دریای سرخ علیه کشتی‌های عازم به سرزمین‌های اشغالی و مرتبط با رژیم اشغالگر، ۸۵ درصد کاهش یافته است.

تقریبا ۱۸۰ هزار بشکه در روز نفت به اشکلون و وارد و از آنجا با استفاده از خطوط لوله داخلی به بنادر اشدود و حیفا منتقل می‌شود. هر دو بندر، پالایشگاه‌های نفتی با ظرفیت ۱۰۰ هزار و ۱۹۷ هزار بشکه در روز دارند. به علاوه، خط لوله‌ای، اشکلون و ایلات را به هم متصل می‌کند که از صحرای نقب با ظرفیت 1.2 میلیون بشکه در روز عبور می‌کند.

* ترکیه عامل دور زدن تجارت اسرائیل در مقابل حمله یمن است

با وجود تنش‌های فزاینده و لفاظی‌های تند برخی کشورهای منطقه در برابر رژیم صهیونیستی از زمان آغاز جنگ غزه اما فعالیت‌های تجاری با این رژیم تا حد زیادی بدون وقفه باقی مانده است. ترکیه با وجود اینکه رژیم صهیونیستی را یک دولت تروریست می‌خواند، با کمک به تل آویو برای دور زدن محاصره یمن، افزایش صادرات کلی خود به رژیم صهیونیستی و ایفای نقش محوری در حمل‌و‌نقل نفت، به رونق اقتصادی رژیم صهیونیستی کمک زیادی می‌کند.

صادرات ترکیه در زمان جنگ غزه از 319.5 میلیون دلار در نوامبر سال ۲۰۲۳، به 430.6 میلیون دلار در دسامبر همان سال افزایش یافت و حتی از 408.3 میلیون دلار صادرات در ژوئیه که قبل از عملیات توفان الاقصی در ۷ اکتبر بود، بالاتر رفت.

صادرات به رژیم صهیونیستی از امارات عربی متحده، اردن، مصر و مراکش، چندان تعجب‌آور نیست. اینها کشورهای عربی‌ای هستند که بیش از همه از سیاست‌های منطقه‌ای دفاع می‌کنند که در خدمت منافع دولت اشغالگر است. با این حال، افزایش روابط تجاری بین الجزایر و رژیم صهیونیستی مغایر با موضع این کشور است و نشان از تغییر در سیاست‌های پشت پرده دارد.

برای درک مواضع واقعی دولت‌ها، باید لفاظی‌های رسمی را نادیده گرفت و روابط اقتصادی را بررسی کرد که سیاست واقعی اغلب در آنها مستتر هستند.