گروه فرهنگ و هنر: سریال «تنهاترین سردار» را شاید بتوان تنهاترین سریالی نامید که درباره زندگی امام حسن مجتبی(ع) ساخته شده است؛ سریالی که روایت آن مربوط به دوران بعد از شهادت مولا علی(ع) و به امامت رسیدن امام حسن(ع) تا زمان شهادت ایشان است.

بی‌شک روایت داستان زندگی امام حسن(ع) که با فراز و نشیب‌های فراوانی همراه است، عرصه مخاطره‌انگیزی برای ساخت فیلم یا سریال بود اما مهدی فخیم‌زاده با اتکا به متون دینی و تاریخی، بهره‌گیری از مشاوره صاحبنظران و کارشناسان دینی، گرد آوردن یک گروه حرفه‌ای در زمینه بازیگری، طراحی صحنه و لباس، موسیقی و فیلمبرداری پا به این عرصه گذاشت.

فخیم‌زاده پیش از «تنهاترین سردار» کاری برای تلویزیون نساخته بود و تنها در مستند داستانی «تاریخ قشم» در نقش شیخ خزعل بازی داشت. «تنهاترین سردار» در واقع شروع همکاری‌های فخیم‌زاده با تلویزیون بود که با «ولایت عشق» ادامه یافت و بعد هم به چند سریال پلیسی رسید؛ خواب و بیدار، حس سوم، بی‌صدا فریاد کن، ساختمان ۸۵  و فوق سری. «تنهاترین سردار» سال ۷۵ در ۱۸ قسمت پخش شد و هرچند نه به اندازه سریال امام علی(ع) اما خوب دیده شد. سریال‌های مذهبی با موضوع زندگی امامان با یک چالش بزرگ مواجهند؛ درست مثل تعزیه که مخاطب هم داستان را می‌داند و هم بخوبی می‌داند پایانش چیست و آنچه او را تا پایان نگه می‌دارد، صحنه‌سازی‌ها و بازی‌ها و موسیقی و اشعار است. سریال‌هایی با موضوع زندگی امامان هم با جذابیت‌های تصویری و بازیگری و خلق داستان‌های فرعی می‌توانند مخاطب را نگه دارند و «تنهاترین سردار» این ویژگی‌ها را داشت.

فخیم‌زاده درباره این سریال و ساختش در گفت‌وگویی با جام جم آنلاین گفته بود خیلی اتفاقی این ۲ سریال را ساخته و اصلا فیلمساز تاریخی نیست: «راستش را بخواهید اصلا فیلمسازی در ژانر تاریخی را دوست ندارم. آثار تاریخی - مذهبی به خودی خود خیلی مقدس هستند اما فیلمساز را در زمان ساخت و پخش با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌کنند که عطایش را به لقایش ببخشد. برای من هم همین‌طور بود. بعد از ساخت ۲ سریال مذهبی - تاریخی، مجموعه‌های مشابه دیگری به من پیشنهاد شد که آنها را رد کردم. زمان مدیریت آقای لاریجانی که اتفاقا بسیار محکم پای ساخت سریال‌های صداوسیما می‌ایستاد، برای ساخت مجموعه‌ای درباره امام حسین(ع) به من مراجعه کردند که گفتم اصلا و آنها رفتند و ساخت آن مجموعه را به کارگردان دیگری سپردند که در اواسط کار تعطیل شد. بارها از ساخت اینگونه آثار امتناع کردم و همیشه گفته‌ام من فیلمساز هستم و از ابتدا هم تاریخی‌ساز نبودم. شخصی مثل داوود میرباقری عاشق ساخت کارهای تاریخی - مذهبی است اما من اتفاقی به این مسیر آمدم. مرکز سیمافیلم، «تنهاترین سردار» را قبل از من با کارگردان دیگری شروع کرده بود و حتی ۶ ماه هم جلو رفته بودند که پس از آن به مشکل خوردند. در آن زمان قرار بود من برای سیمافیلم کاری خانوادگی در شکل و شمایل فیلم‌های «همسر» و «خواستگاری» بسازم اما محمدمهدی حیدریان (مدیر وقت سیمافیلم) که ارتباط نزدیکی با من داشت، به من ماموریت ساخت «تنهاترین سردار» را داد. در ابتدا گمانم از ساخت این سریال یک سریال مناسبتی جمع و جور و کوتاه بود اما بعدا دیدم با چه پروژه عظیمی‌ روبه‌‌رو هستم! پس از آن هم «ولایت عشق» را به من سپردند که 5 سال زمان برای ساخت آن گذاشتم. به قدری کار روی پروژه‌های تاریخی سخت است که بعد از «ولایت عشق» دیگر توبه کردم که سمتش نروم و تا امروز هم سر قولم ایستاده‌ام».

مهدی فخیم‌زاده، ابوالفضل پورعرب، اکبر زنجانپور، مرحوم داوود رشیدی، حسین گیل، مرحوم فتحعلی اویسی، افسانه بایگان، مرحومه فریده صابری، عنایت‌الله شفیعی، مرحوم عباس امیری، هادی مرزبان، سیروس ابراهیم‌زاده، ناصر آقایی، صدرالدین حجازی، غلامرضا طباطبایی، کاظم هژیرآزاد، نادر رجب‌پور، حسین خانی‌بیک، حبیب دهقان‌نسب و مرحوم پرویز شاهین‌خو بخشی از بازیگرانی بودند که در این سریال هنرنمایی کردند. همچنین فخیم‌زاده در مقام کارگردان در گفت‌وگویی تلویزیونی از خاطراتش درباره ساخت این سریال پیش از این صحبت کرده بود که مرور آن خالی از لطف نیست.

فخیم‌زاده با حضور در برنامه عاشورایی «چهل چراغ» درباره ساخت سریال «تنهاترین سردار» بیان کرده بود: آن زمان بنده از طرف آقای حیدریان که رئیس سیمافیلم بود، مامور ساخت «تنهاترین سردار» شدم. قبلا این سریال پیش‌تولید شده بود و حتی 6 ماه فیلمبرداری کرده بودند و نشد که ادامه پیدا کند و از من خواستند پیگیر ساختنش شوم. من در ابتدا قبول نکردم، چون آن زمان درگیر فیلم پُردردسر «تاواریش» شده بودم و ابتدا فکر کردم تنها قرار است مشاور سریال «تنهاترین سردار» باشم، چون بیشتر مشکلات اجرایی داشت اما آقای حیدریان تاکید داشت خودم آن را بسازم و چون او برای من و بچه‌های سینما بسیار قابل احترام است، قبول کردم.

فخیم‌زاده با اشاره به فضای محدود تولید آثار دینی در کشورمان گفته بود: قرار شد همه چیز تعطیل شود و برای ساخت این سریال کمک کنند، چون نخستین سریال سیمافیلم درباره شخصیتی مذهبی بود و سریال «امام علی(ع)» در خود شبکه تولید شده بود. من گفتم استعداد این کار را ندارم و آقای حیدریان اصرار به ساخت آن داشتند. تنها شانس من این بود که منبع این کار یک کتاب بود و آن «صلح امام حسن(ع)» نوشته آل‌یاسین بود که رهبر معظم انقلاب ترجمه کرده بودند. قرار شد تنها مأخذ تاریخی ما همین کتاب باشد. حقیقتش من تسلطی بر تاریخ نداشتم و تنها یک مسلمان سنتی بودم. آن کتاب را ظرف یک روز خواندم و در نتیجه شروع به طرح زدن کردم و البته رضا انصاریان هم که مدیر تولید سیمافیلم و ناظر فرهنگی سریال بود، کمک کرد.

در آن زمان فخیم‌زاده باید برای نقش‌های مختلف دست به انتخاب بازیگران می‌زد اما از آنجا که  برای بازی در نقش «شمر» با هر کس تماس گرفت، نپذیرفت، در نهایت خودش مجبور به ایفای این نقش شد. فخیم‌زاده در خاطراتش در این باره می‌گوید: با مرحوم مهدی فتحی بازیگر 2 نقش «عمرو عاص» و «امام علی(ع)» در سریال امام علی(ع) تماس گرفتم  و به او پیشنهاد بازی در این نقش را  دادم اما مرحوم فتحی به من گفت می‌خواهی مرا با سنگ بزنند!

دکور این مجموعه تلویزیونی پیش‌تر با مساحتی حدود ۶۲۰۰۰ مترمربع و با معماری عربی دوران بعد از اسلام جهت تهیه مجموعه تلویزیونی «امام علی(ع)» در سال ۱۳۷۱ ساخته شده بود که مورد استفاده مجموعه‌های دیگری مانند «تنهاترین سردار»، «ولایت عشق»، «دو طفلان مسلم»، «آخرین دعوت» و برنامه‌های مناسبتی قرار گرفت.

موسیقی این مجموعه ساخته مجید انتظامی بود که  در تیتراژ پایانی با صدای محمد اصفهانی به روی آنتن رفت. شاید مقایسه سریال تنهاترین سردار با «امام علی(ع)» که طبیعتا برای مخاطبان این دست آثار رخ می‌دهد اصلی‌ترین عامل در ندیدن نقاط قوت سریال «تنهاترین سردار» بود اما بی‌شک هیچ‌کس به اندازه خود مهدی فخیم‌زاده بر این نکته اذعان ندارد که نخستین تجربه تاریخی‌اش در نکات مختلفی از جمله انتخاب بازیگران و نزدیک کردن شخصیت‌ها به باور مخاطب درباره تاریخ اسلام دارای نقاط ضعفی بوده است که بی‌تردید در «ولایت عشق» همین نکات به نقاط قوت سریال تبدیل شد.

مهدی فخیم‌زاده با‌ شناختی که از قاب‌بندی و دکوپاژ یک اثر تاریخی داشت، در سریال «تنهاترین سردار» بیشترین توجهش را به کارگردانی پشت دوربین معطوف کرد و شاید سریال در نمایش جغرافیا و شخصیت‌های مرتبط با دوران حکومت امام حسن مجتبی(ع) تا حدودی دچار کاستی بود.

اما نمی‌توان کتمان کرد «تنهاترین سردار» دارای سکانس‌های درخشانی بود که هر کدام می‌تواند بخشی از الگوی تاریخی‌سازی در سینمای ایران باشد.