گروه فرهنگ و هنر: نشست نقد و بررسی مستند «پیشینه قهوه‌خانه» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی مهدی حدادی‌زفره شنبه 27 مرداد با حضور سازندگان اثر، اهالی رسانه و محمدتقی فهیم، منتقد سینما برگزار شد. در ابتدای این نشست مهدی حدادی‌زفره، تهیه‌کننده و کارگردان فیلم مستند «پیشینه قهوه‌خانه» با اشاره به ایده شکل‌گیری ساخت این مستند گفت: هدف از ساخت مستند پیشینه قهوه‌خانه در اصل درباره تاریخچه قهوه‌خانه نبود بلکه هدف ما در این فیلم تغییر نگاه جامعه به این پایگاه فرهنگی و هنری و احیای مجدد هنرهایی است که سابقا در قهوه‌خانه اجرا می‌شد؛ مثل هنرهای تخت‌حوضی، نمایش‌های ایرانی مثل نقالی و شاهنامه.

در ادامه محمدتقی فهیم، منتقد سینما با اشاره به اهمیت اجتماعی و فرهنگی قهوه‌خانه‌ها گفت:  قهوه‌خانه پدیده‌ای است که یک دوره‌ای حتی وظیفه رسانه را برعهده می‌گیرد، یعنی قهوه‌خانه‌ها کارکرد رسانه پیدا می‌کنند و محیطی می‌شوند برای تبادل افکار و ایجاد گفتمان و اینکه امروز کافه‌ها آمدند و جای قهوه‌خانه‌ها را گرفته‌اند بی‌مفهوم نیست و اگر ما بخواهیم به تقابل با کافه‌ها برویم این تقابل با امری اجتناب‌ناپذیر خواهد بود، چرا که توسعه به همراه خودش اتفاقاتی را رقم می‌زند و کافه‌ها و مدل‌های غیرایرانی به هر حال دستاورد توسعه امروز هستند؛ از همان دست که شهرنشینی، ساختمان‌سازی، خودروسازی ما و بسیاری از مسائل دیگر هم دستاورد همین توسعه است.

فهیم با اشاره به اهمیت فرم و ریتم در فیلم مستند گفت باید در فیلم مستند یک وجه فرمیک کار و تعادل بین مضمون رعایت شود، اگر همه چیزهایی که برای یک فیلم لازم است مثل موضوع، مضمون یا شعار وجود داشته باشد اما در گفتن و شکل بیان مورد توجه قرار نگیرد اثر نمی‌تواند موفق شود. فیلمسازی و مستندسازی ما در وجه فرمی‌اش باید خودش را ارتقا دهد. ما این فیلم را برای آینده لازم داریم. آقای حدادی هم کاری کرده است که این فیلم به درد ما بخورد. این فیلم هم به درد ما می‌خورد اما ما باید از این فراتر برویم.

سیداحمد محیط‌طباطبایی، کارشناس فرهنگی  نیز طی سخنانی گفت: قهوه‌خانه متعلق به یک دوره تاریخی است و سیر و تحول خودش را در دوره‌های مختلف انجام داده و مهم‌ترین پدیده قهوه‌خانه این نیست که در آن قهوه یا در دوره معاصر چای نوشیده می‌شده یا نقالی، پرده‌خوانی و نقاشی عرضه می‌کردند یا حتی مکانی بوده که به صورت تخصصی گروه‌های اجتماعی به عنوان پاتوق در آن حضور پیدا می‌کردند و افراد جامعه می‌توانستند با آنها ارتباط برقرار کنند، بلکه قهوه‌خانه یک فضای شهری و مدنی است و امروز کافه‌ که مکملی برای قهوه‌خانه است نهادی است که بدون هیچ پیش‌شرطی افراد می‌توانند در آن وارد شوند و کسی دین، مذهب، جنسیت یا رکن دیگری را نمی‌پرسد، یعنی در واقع آن چیزی که قهوه‌خانه زمانی با پرده‌خوانی، نقالی و نمایش در خود داشت در شکل معاصر خودش کافه‌ها دارند.

جواد انصافی هنرمند سینما، تئاتر و تلویزیون نیز که در این فیلم حضور داشت با اشاره به اینکه قهوه‌خانه یک میراث فرهنگی است گفت: نزدیک به ۱۲ سال است که ما به شهرداری، ارشاد و میراث فرهنگی پیشنهاد می‌دهیم لطفا در همین مناطق تهران مثلا از انقلاب گرفته تا بازار و از آن سو نیز تا توحید که حدود ۸۰ ساختمان قدیمی وجود دارد یکی از این ساختمان‌های قدیمی را تبدیل به مکانی برای میراث هنر ایرانی کنید. یعنی سالنی بسازید که مثلا در محرم و صفر در آن تعزیه برپا شود، کنار آن سالن کوچکی باشد که خیمه شب‌بازی، یا حتی پرده‌خوانی اجرا شود و همین‌طور قهوه‌خانه بزرگ‌تری که در آن خوراک‌های ایرانی مثل دیزی، چلوکباب و... سرو شود و اگر چند مسافر خارجی به ایران آمدند بتوانند در چنین مکانی محیط و فرهنگ ایرانی را تجربه کنند. رسول نجفیان هنرمند سینما، تئاتر و تلویزیون نیز با اشاره به حضور خود در این فیلم گفت: در اروپا بسیاری از هنرمندان چه نقاش و چه شاعر در کافه‌ها جمع می‌شدند و از یکدیگر انتقاد می‌کردند و این انتقاد به سازندگی می‌انجامید. امروز هم که در کشور ما هنرهای معاصر در حال شکل‌گیری است این هنر باید ریشه در گذشته داشته باشد. در نتیجه ما وظیفه داریم آنچه را که از فرهنگ و هنر گذشته می‌دانیم به جوانان‌مان نشان دهیم. سیدعلی آل‌داوود، پژوهشگر فرهنگی نیز با اشاره به نگارش کتابی درباره قهوه‌خانه‌ها در 25 سال قبل گفت: قهوه‌خانه‌ها از روز تاسیس‌شان در زمان شاه طهماسب صفوی عملکرد اجتماعی داشتند، یعنی مردمی که به آنجا می‌رفتند پس از آنکه با یکدیگر گفت‌وگو می‌کردند و آشنا می‌شدند به گفت‌وگوهای سیاسی و اجتماعی می‌پرداختند که همین امر باعث رونق قهوه‌خانه‌ها بود. شاه عباس و شاهان صفوی اگر گاهی قهوه‌خانه‌ها را می‌بستند کارکرد اجتماعی و سیاسی قهوه‌خانه‌ها بود.