رضا رحمتی: اگرچه در این روزها بحث حمله دیوانه‌وار اسرائیل به نوار غزه، اهمیت رسانه‌ای فراوانی داشته است و توانسته سایر مناسبات سیاسی و ژئوپلیتیکی را متاثر از خود کند و البته چشم‌های بین‌المللی منتظر پاسخ ایران به تعدی به حاکمیت ایران و متعاقبا ترور اسماعیل هنیه است اما نمی‌توان از اتفاقات مرزهای شمال غربی ایران نیز غافل شد. خصوصا که به ‌نظر می‌رسد دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی جمهوری باکو در ماه‌ها و بویژه روزهای اخیر بر سر کریدور زنگزور بسیار فعال بوده است و به‌نظر می‌رسد ضرورت دارد توجه رسانه‌ای و متعاقبا حساسیت سیاسی و دیپلماتیک پیرامون این موضوع بیشتر شود. 

* ماجرای کریدور زنگزور چیست؟

کریدور یا دالان زنگزور مفهومی است که برای یک دالان ترانزیتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دالان فرضی در صورت اجرا به کشور آذربایجان این امکان را می‌دهد تا سرزمین این کشور را به جمهوری خودمختار نخجوان متصل کند. البته یک مسیر نزدیک به 36 کیلومتری باید آذربایجان را به نخجوان متصل کند و این اتصال نیز باید از طریق استان سیونیک ارمنستان انجام شود.

* کریدور زنگزور از چه تاریخی مفهوم‌سازی شد؟

از آخرین جنگ بین جمهوری باکو و ارمنستان در سال 2020 که آذربایجان موفق شد قره‌باغ کوهستانی را با حمایت کامل ترکیه و در سایه غفلت ژئوپلیتیک کشورهای همسایه مجددا تصاحب کند، ارتباط آذربایجان به ترکیه و سپس به اروپا، صورت‌بندی مفهومی شده است. البته باید توجه داشت که نقش ارمنستان در ایجاد این کریدور بسیار اهمیت دارد. با این حال به سبب تضعیف دولت ارمنستان بعد از جنگ قره‌باغ و اعتراضات داخلی فراوان و ایضا رویگردانی دولت پاشینیان از روسیه و تمایل شدید به غرب، به ‌نظر می‌رسد که ارمنستان توان کافی برای مقابله با ابتکار آذربایجان – ترکیه را نخواهد داشت. بنابراین با وجود اینکه طرح کریدور زنگزور در تباین با بیانیه آتش‌بس آذربایجان - ارمنستان است که به صورت سه‌جانبه در پایان جنگ امضا شده است و ارمنستان بارها به این موضوع اشاره کرده که این بخشی از پروپاگاندای آذربایجان است و با این طرح مخالف است اما به ‌نظر نمی‌رسد دولت پاشینیان توان کافی برای بازی کردن در نقش بازدارنده درباره این کریدور را داشته باشد. 

* افزایش معنادار نقش ترکیه در قفقاز

ترکیه که در جنگ اخیر قره‌باغ نقش بسیار مهم لجستیکی و منطقه‌ای را بازی کرده بود، بعد از جنگ نیز مهم‌ترین بازیگر قفقاز بوده و تمام تلاش خود را برای تقویت روابط با آذربایجان به کار برده است؛ دیدارهای اردوغان و علی‌اف، افزایش حجم تجارت بین 2 کشور، روابط هویتی بین «ترک‌ها»، تقویت سازمان کشورهای ترک و مسیر حمل‌و‌نقل بین‌المللی خزر، از جمله راه‌های جدیدی بوده که ترکیه طی سال‌های اخیر به آنها متوسل شده است و مناسبات این منطقه را متاثر از خود ساخته است. 

* موضع روسیه نسبت به کریدور زنگزور

موضع روسیه نسبت به این کریدور را باید به قبل و بعد از جنگ اوکراین تقسیم کرد. پیش از جنگ اوکراین، روسیه از نظر ژئوپلیتیکی چه از طریق شمال و چه از طریق غرب، امکان دسترسی به اروپا را داشت اما بعد از جنگ اوکراین، هم از غرب و هم از شمال (فنلاند و سوئد)، مسیرهای روسیه به سمت اروپا مسدود شد و بنابراین این کشور به دنبال یافتن راه‌ها یا منافذ جدید برای مناسبات ترانزیتی خود بوده است. 

اگرچه روسیه تلاش می‌کند علنا این موضوع را بیان نکند و اولویت‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی ایران را نیز درک کند اما دیدار اخیر پوتین از آذربایجان و تفاهمات سیاسی و اقتصادی اخیر روسیه - آذربایجان از دیگر سو، سبب شده است اولویت‌های روسیه تغییر کند. بنابراین در ترکیب و اولویت‌های ابتکار 3+3 که با اراده کشورهای منطقه برای روابط آذربایجان - ارمنستان به وجود آمده بود، تغییراتی ایجاد شده است؛ خصوصا برای روسیه.