گروه اجتماعی: ایران در حالی به عنوان آخرین زیستگاه باقیمانده یوزپلنگ آسیایی در جهان شناخته می‌شود که تعداد این گونه جانوری کمیاب در کشور چشمگیر نیست و تا رسیدن به ثبات جمعیتی برای جلوگیری از انقراض آن هنوز فاصله‌ها وجود دارد. در چنین شرایطی خوشبختانه خبرهای مسرت‌بخشی از افزایش تعداد زاد و ولد یوزهای ایرانی در مناطق محافظت‌شده کشور به گوش می‌رسد، آنطور که معاون محیط‌ زیست و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌ زیست گفته است: 8 توله و 4 قلاده یوز ماده در منطقه توران و یک یوز ماده به نام «هلیا» با 2 توله در منطقه یوزکنام پل ابریشم طی سال جاری شناسایی و رویت شده‌اند. پس از منقرض شدن نسل یوز آسیایی در دهه‌های گذشته، هم‌اکنون زیستگاه یوزپلنگ آسیایی فقط به ایران که از حدود نیم قرن پیش برنامه حفاظتی خود را برای نگهداری نسل این حیوان آغاز کرده، محدود می‌شود، به همین دلیل امروز به یوز آسیایی، یوز ایرانی نیز گفته می‌شود. در این میان سازمان حفاظت محیط‌ زیست علاوه بر توجه به تکثیر یوزها در اسارت بر حفظ جمعیت آنها در زیستگاه‌ها حفاظت‌شده تمرکز کرده است. برای افزایش تعداد جمعیت یوزها ایرانی اقداماتی انجام شده است ولی به گفته کارشناسان چنین اقداماتی برای تداوم نسل این نوع حیوان کافی نیست. 

 محمد درویش، کارشناس محیط ‌زیست در گفت‌وگو با «وطن امروز» راجع به افزایش تعداد یوزهای ایرانی گفت: یوزها جمعیت بسیار کوچکی هستند که نیازمند حفاظت و صیانت جدی هستند، چرا که هر اتفاقی می‌تواند  باعث مرگ و  انقراض تدریجی نسل این حیوان کمیاب در دنیا شود.  نخستین مشکل تهدید‌کننده این‌گونه جانوری حوادث رانندگی است، چرا که طی 13 سال 13 قلاده یوز ایرانی به دلیل تصادف با خودرو تلف شده‌ است.

در چنین شرایطی برای حفاظت از این گونه جانوری بسیار کمیاب علاوه بر فنس‌کشی امتداد جاده‌های محل عبور و مرور یوزها در مناطق حفاظت‌شده محل قلمرو آنها، ایجاد سرعت‌گیر و  روشنایی و کنترل سرعت خودروها نیز لازم است تا شاهد تداوم تلف شدن یوزها نباشیم. این مساله مطالبه دوستداران محیط‌ زیست بوده که در چند سال اخیر اقداماتی انجام شده است اما کافی نیست.

درویش اضافه کرد: سازمان حفاظت محیط‌ زیست باید از زیستگاه اصلی یوزپلنگ آسیایی که در قلمرو خراسان شمالی، سمنان، بخشی از اصفهان و یزد است حفاظت کامل کند. به طور مثال گله‌داران را از داشتن سگ برحذر کند، زیرا سگ‌های ولگرد پس از تصادفات جاده‌ای دومین عامل تلف شدن یوزهای ایرانی هستند، از طرفی نیز دولت برای محافظت از یوز‌های ایرانی باید پروانه چرای دام به فعالان بخش دامداری و کشاورزی این منطقه ندهد تا امنیت غذایی یوزها در این منطقه تامین شود. تامین غذای یوزها با رها‌سازی قوچ، میش، آهو و... طی چند سال اخیر کمک شایانی به ازدیاد نسل این‌گونه جانوری کمیاب در مناطق حفاظت شده کرده که افزایش تعداد زاد و ولد یوزها ناشی از چنین اقدامات مثبتی است. وی افزود: جمعیت یوزهای ایرانی بسیار کم است و تا زمانی که به تعداد 200 قلاده نرسد نباید گفت جمعیت پایداری دارند و چنانچه نسبت به حفاظت از آنها بیش از پیش اقدام نشود انقراض همچنان چنین نسلی را تهدید می‌کند.

رؤیت ۱۰ توله و ۵ یوز ماده در توران و یوزکنام

پس از پایش زیستگاه یوزها و نصب دوربین مشخص شد تعداد آنها رو به فزونی است. معاون محیط‌زیست و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره یوزهای رویت‌شده در سال جدید اظهار کرد: هرسال یک بار پایش زیستگاه توران را انجام می‌دهیم. بر همین اساس دوربین‌گذاری 2 ماه پیش انجام شد اما هنوز چک دوربین‌ها به پایان نرسیده است. یک ماه دیگر چک نهایی زمان می‌برد اما بر اساس آخرین اطلاعاتی که در چک دوم دوربین‌گذاری به دست آمد، 3 خانواده یوز در توران دیده شدند. «مهشاد» با 4 توله کوچک چند ماهه، «تلخاب» با 2 توله حدود 1.5 ساله و «هرب» با 2 توله یک و نیم ساله همچنین یک قلاده تنها به نام «هیوا» در منطقه توران شناسایی شدند. «فراز» هم که یوز نر است، رویت و عکسبرداری شد. علاوه بر این یک قلاده یوز مادر به نام «هلیا» با 2 توله در منطقه حفاظت مشارکتی یوزکنام پل ابریشم شناسایی شد. در مجموع به نسبت شرایط چند سال اخیر نتایج خوبی به دست آمده است.

حسن اکبری در گفت‌وگو با ایسنا درباره آخرین وضعیت یوزهای در اسارت هم گفت: در حال حاضر 4 قلاده یوز ماده آماده شرایط زادآوری و یک قلاده یوز نر یعنی «فیروز» در اسارت داریم. «ایران»، «آذر»، «توران» و یک یوز که از منطقه یوزکنام پل ابریشم به خاطر جدایی از مادرش و ناتوانی در شکار به مرکز تکثیر در اسارت انتقال داده شد، یوزهای ماده این مرکز هستند، البته یوز چهارم در مرحله احیاست و نامی برای او انتخاب نکرده‌ایم، چون احتمال دارد این یوز را به منطقه‌اش برگردانیم.

وی درباره اقدامات انجام شده برای جلوگیری از انقراض یوز نیز گفت: این مساله یک معادله پیچیده است، چون بسیاری از دستگاه‌ها دست‌اندرکار هستند. یوز گونه‌ای قلمرو‌طلب است و جابه‌جایی‌های زیادی دارد. در مقایسه با هم‌خانواده نزدیک خود یعنی پلنگ «ویژه‌خوارتر» است. یک پلنگ؛ روباه و سگ، قوچ و میش، کل و بز و انواع پرندگان و حتی جوندگان را شکار می‌کند و این دامنه شکار باعث بقایش می‌شود اما عمده غذای یوز آهو و جبیر، خرگوش یا قوچ و میش است، بنابراین شرایط برای بقایش سخت‌تر می‌شود. آهو و جبیر در اغلب زیستگاه‌ها کاهش پیدا کرده است. در حال حاضر در منطقه حفاظت شده توران حدود ۳۰۰۰ طعمه داریم که ۱۰۰ راس آن کل و بز است و تعداد زیادی از آنها در دسترس یوز نیست.

اکبری ادامه داد: از طرف دیگر در مجموعه توران تعداد زیادی دام وجود دارد و از قدیم در این منطقه حضور داشته‌اند. آزاد کردن عرصه از دام بسیار کار سختی است. تعداد زیاد دام و سگ‌های گله بسیار به جمعیت یوز آسیب می‌زند. بیش از ۶۰۰ قلاده سگ گله در منطقه توران وجود دارد که خطر بالقوه‌ای بویژه برای توله‌یوزهاست. وجود بالغ بر ۵۰۰۰ نفر شتر در منطقه نیز باعث تخریب منابع آبی می‌شود و برای برخورد با شرایط اجتماعی شتر با مشکل مواجه هستیم.

معاون محیط‌زیست و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: اگر یوزها از توران خارج شوند، با انواع خطرات مثل تصادف در جاده‌های مواصلاتی، سوءاستفاده برخی افراد در قالب زنده‌گیری یا شکار شدن مواجه می‌شوند. این‌ خطرات باعث می‌شود یوزها رو به انقراض بروند، البته کارهای خیلی خوبی هم برای جلوگیری از انقراض انجام شده است.

وی درباره وضعیت ایمن‌سازی جاده‌ در منطقه پارک ملی توران گفت: یکی از اقدامات کاهش سرعت در بخش پرخطر جاده میامی - سبزوار بود. سرعت در آن جاده از ۱۱۰ کیلومتر به ۹۰ کیلومتر کاهش یافت. همچنین دوربین‌های کنترل سرعت نصب شد تا سرعت میانگین محاسبه شود. این کار بر کاهش سرعت خودروها بسیار موثر است.  اکبری ادامه داد: یکی از اقدامات مهم ایجاد امنیت و افزایش طعمه‌ها در زیستگاه‌های اطراف توران است. در شمال و جنوب شرق توران با 2 مجموعه بخش خصوصی همین کار را انجام دادیم اما محدوده‌های وسیعی در شرق، غرب و شمال غرب توران وجود دارد که یوزها به آن قسمت‌ها مهاجرت می‌کنند اما نه امنیت دارد و نه طعمه کافی. ما زیستگاه‌های حفاظت شده‌ای در شرق خراسان رضوی داریم که در مجاورت توران است. تا زمانی که امنیت زیستگاه‌های اطراف توران تامین نشود، همچنان با این مشکل مواجه هستیم که ممکن است باعث از بین رفتن یوزها یا توله‌های‌شان شود. ما این مساله را در شورای عالی محیط‌زیست مطرح کردیم و 2 مصوبه خوب داشت؛ یکی جذب ۳۰ نیروی محیط‌بان ویژه زیستگاه‌های یوز و دیگری اختصاص ۱۳۰ میلیارد تومان اعتبار مازاد بر اعتبارات سازمان بود که بسیار به ما کمک خواهد کرد. در صورت تحقق این 2 مصوبه بسیاری از مشکلات برطرف می‌شود.