گروه اقتصادی: ساخت آپارتمان 25 متری در کرج در حالی به عنوان گزینه حل مشکل مسکن در تهران و سایر شهرهای پرجمعیت مطرح می‌شود که در واقع این موضوع بیشتر شبیه پاک کردن صورت مساله است. از طرف دیگر پروژه‌های ساخت مسکن 25 متری بیشتر از اینکه به نفع مردم تمام شود، برای سازندگان سودآور است. از طرفی پروژه‌های اینچنینی تبعات اجتماعی زیادی به دنبال دارد، چرا که این خانه‌ها با وسعت کم و قرار گرفتن در یک محدوده فشرده، مناسب خانواده‌ها نیستند و بیشتر کاربرد سکونتگاه‌های کارگری و صنفی دارند. 

در حالی اتحادیه تعاونی‌های عمرانی و انبوه‌سازی تهران بتازگی خبر از ساخت واحدهای ۲۵ تا ۹۰ متری را در کرج داده که اداره کل مسکن این استان صدور مجوز برای ساخت آپارتمان 25 متری را تکذیب کرده است. چند ماه پیش نیز وزارت راه و شهرسازی در اطلاعیه‌ای درباره مسکن 25 متری اعلام کرد: ساخت آپارتمان 25 متری از سوی وزارت راه و شهرسازی انجام نشده و این طرح را تایید هم نمی‌کند.

پروژه ساخت مسکن 25 متری در حالی از سوی اتحادیه تعاونی‌های مسکن استان تهران مطرح شده که دولت به طور جدی مخالف اجرای چنین طرحی است. ضمن اینکه این طرح اگر قرار باشد برای حمایت از دهک‌های پایین جامعه اجرایی شود، حتما دولت آن را در قالب طرح نهضت مسکن ملی اجرا می‌کند. تجربه ساخت مسکن توسط تعاونی‌ها در زمان اجرای پروژه مسکن ملی هم نه تنها موفق نبود، بلکه منجر به تشکیل پرونده‌های قضایی زیادی شد. بنابراین آنچه امروز به عنوان ساخت آپارتمان 25 متری توسط اتحادیه تعاونی‌های مسکن استان تهران مطرح می‌شود، در راستای حمایت از خانه‌دار شدن دهک‌های پایین جامعه نیست.

* تبعات ساخت مسکن 25 متری

ساخت آپارتمان 25 متری برای جذب سرمایه‌های خُرد مردم است اما از آنجا که می‌تواند با تقاضای بالای بساز بفروش‌ها برای زمین همراه شود، عملا تورم زمین را بیشتر می‌کند. ساخت و عرضه مسکن کوچک‌مقیاس در واقع به جریان سرمایه‌داری بخش مسکن دامن می‌زند و به طور طبیعی قیمت این واحدها را گران می‌کند. از سوی دیگر، مساحت مسکن زمانی که از یک میزان کمتر شود، ملاک قیمت‌گذاری آن دیگر متراژ واحد نیست. امروز واحدهای کوچک به جای آنکه به متراژ فروخته شوند، دانه‌ای فروخته می‌شوند. به بیان ساده‌تر، نمی‌توان با میکروآپارتمان، دسترسی خانواده‌ها را به بازار مسکن بیشتر کرد. از طرف دیگر آپارتمان 25 متری تمایز دهک‌های جامعه را بیشتر می‌کند. تجربه ساخت پروژه پروئیت در ایالت میزوری آمریکا نشان داده واحدهای کوچک، بستر مناسبی برای ایجاد مشکلات فرهنگی و اجتماعی هستند. 

محمدرضا صابری، مدیرکل راه و شهرسازی استان البرز درباره ساخت آپارتمان 25 متری تاکید کرده است هیچ‌گونه مجوزی این وزارتخانه و اداره کل راه و شهرسازی برای ساخت آپارتمان 25 متری صادر نمی‌کند. ساخت مسکن باید با حفظ کرامت انسانی مردم باشد، از این رو پروژه‌های مسکن‌سازی طبق ضوابط و استانداردهای وزارت راه و شهرسازی تعریف می‌شود.

دولت همواره موضوع مسکن را در اولویت برنامه‌های اجرایی و پروژه‌های در حال انجام خود دارد و طرح و پیشنهادات خود را بعد از طی مراحل کارشناسی و فنی از مجاری معتبر و رسمی اعلام می‌کند.

پیش از این  اقبال شاکری، عضو سابق کمیسیون عمران مجلس با تاکید بر اینکه ساخت آپارتمان 25 متری مورد تایید نیست، گفته بود: شهرداری و وزارت راه و شهرسازی ایده مسکن 25 متری را تایید نمی‌کنند و این طرح اجرا نمی‌شود. به هیچ عنوان ساخت منزل مسکونی برای سکونت دائمی با متراژی کمتر از 75 متر را صحیح نمی‌دانیم، چرا که ساخت مسکن با متراژی کمتر از این میزان در حقیقت آسیب به مبنای خانواده است. از طرف دیگر طرح ساخت آپارتمان 25 متری صرفا یک ایده از سمت بخش خصوصی بوده است. از این رو برای اقامت‌های کوتاه‌مدت، هتل‌آپارتمان‌ها و سایر واحدهای رفاهی و مسکونی کوتاه‌مدت در تهران وجود دارد.

* چه کسانی از مسکن 25 متری سود می‌برند؟

محمدصالح شکوهی‌بیدهندی، کارشناس مسکن گفت: ساخت آپارتمان 25 متری نه تنها مردم را خانه‌دار نمی‌کند، بلکه خانه را گران‌تر می‌کند. در نتیجه تنها انبوه‌ساز در ساخت این واحدها سود می‌برد. همچنین آپارتمان 25 متری پیامدهای اجتماعی و فرهنگی بسیاری دارد. به عنوان نمونه دولت شعار فرزندآوری می‌دهد. تحقق این امر در شرایطی که واحدها کوچک می‌شوند، ممکن نخواهد بود. این تصور وجود دارد که خانواده‌ها می‌توانند به علت کوچک بودن واحدهای ۲۵ متری، صاحب خانه شوند، در حالی که این تصوری غلط است و در بلندمدت پاسخ نیاز بازار نیست.

شکوهی‌بیدهندی تصریح کرد: عرضه واحدهای ۲۵ متری عامل جذب سرمایه‌های خُرد به بازار زمین و مسکن است. در حال حاضر به علت آنکه نگاه سرمایه‌ای به مسکن و زمین وجود دارد، بازار مسکن دچار تورم شده است. تضاد اقتصادی حاصل از ساخت واحدهای ۲۵ متری به نفع مردم نیست. زمانی که واحدهای آپارتمانی کوچک‌تر می‌شوند، ساخت و فروش برای انبوه‌ساز راحت‌تر است. در نتیجه انبوه‌ساز سود بیشتری می‌برد. اگر وزارت راه و شهرسازی به دنبال تعدیل شرایط مسکن برای مردم است، نباید دنبال‌رو نظرات انبوه‌سازها و پیمانکارها باشد، بلکه باید زمین را به واجدان شرایط از قبیل جوانان در شرف ازدواج و بی‌خانه‌ها واگذار کند. این افراد به صورت تدریجی و با توان مالی، مسکن مورد نیاز خود را می‌سازند و صاحب خانه می‌شوند.

ساخت پیمانکاری مسکن برای مردم، روشی‌ اشتباه است و نباید دوباره تکرار شود. هرچند نگاه امروز سیاست‌گذار به گونه‌ای است که چون افراد توان خرید مسکن مناسب را ندارند، پس باید بر مبنای توان مردم خانه ساخت. در حالی که سرپناه به عنوان عاملی که روی امنیت جامعه تاثیر می‌گذارد، باید با حمایت دولت در شأن جامعه ساخته شود. در حال حاضر ساخت واحدهای ۲۵ متری به شکاف طبقاتی جامعه دامن می‌زند. تجربه ساخت خانه‌های کوچک‌متراژ در دنیا نشان می‌دهد شکست چنین طرحی در بلندمدت حتمی است، زیرا کنترل بر مشاعات این پروژه‌ها زیاد سخت است. در نتیجه این خانه‌ها مکان‌هایی پر از آسیب اجتماعی می‌شوند. 

* راهکار عبور از چالش تأمین مسکن چیست

دولت سیزدهم در حال ساخت 4 میلیون واحد مسکونی طرح نهضت ملی مسکن بود، از این رو ایده ساخت خانه‌های ۲۵ متری در حالی که آن پروژه‌ها هنوز در دست ساخت هستند، عملا به ضرر مردم است.  الگوی واحدهای مسکونی متراژپایین از زمان عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی دولت یازدهم مطرح شد. با رشد تورم، الگوی مصرفی مسکن در ایران روز به روز به سوی متراژ کم رفته است که توقف این روند نیازمند اجرای سیاست‌های کلان از سوی متولی مسکن است. یکی از این راهکارها ارائه زمین رایگان به مردم است تا از این طریق الگوی مصرفی آپارتمان 25 متری وارد بازار مسکن نشود، زیرا با فرهنگ ایرانی تطابقی ندارد. 

سیاست کوچک‌سازی واحدهای مسکونی قطعاً سیاست موفقی نخواهد بود. از طرف دیگر کشور نسبت به قانون فرزندآوری اهتمام ویژه‌ای دارد، از این رو هر چه مساحت مسکن رو به کاهش بگذارد، قطعاً افراد انگیزه‌ای برای تشکیل خانواده و توسعه جمعیت کشور نخواهند داشت.

اگر میزان سکونت در واحدهای کوچک‌متراژ افزایش یابد، نشان از کاهش قدرت خرید مردم است. بنابراین دولت باید به تغییرات بازار مسکن واکنش نشان دهد. در مقطع کنونی دولت ابتدا باید موضع خود را در راستای مخالفت با کوچک‌سازی واحدهای مسکونی اعلام کند و سپس طرح خود را برای تامین مسکن دهک‌های پایین جامعه به صورت جدی‌تر اجرایی کند.

واحدهای مسکونی کوچک‌متراژ یا به اصطلاح «مسکن اقتصادی» در اقتصاد معنا و مفهومی ندارد، ساخت مسکن در واحدهای کوچک‌متراژ هیچ‌گاه نمی‌تواند تمام تقاضای مسکن مردم را پاسخ دهد. از طرف دیگر اجرای چنین پروژه‌هایی تشویق جامعه به مجردنشینی یا زندگی بدون فرزند است. حتی در صورتی که این پروژه‌ها با عنوان خانه‌های صنفی و کارگری ساخته شود، در صورتی که دولت نقشی در آن نداشته باشد، می‌تواند به گرانی مسکن دامن بزند یا حداقل منجر به رکود بیشتر بازار مسکن در مقطع کنونی شود. بنابراین این پروژه در میان‌مدت موجب گرانی مسکن در بازار می‌شود. به نظر می‌رسد متولیان این طرح توجهی به مخالفت دولت یا منافع مردم ندارند. به نظر می‌رسد افرادی به دنبال ‌زده و بند و لابی هستند تا اجرای این طرح را به ثمر بنشانند، چرا که بعد از یک سال که وزارت راه و شهرسازی به طور جدی مخالفت خود را با این طرح مطرح کرده، دوباره مطرح شده است.

متقاضیان این مسکن، دهک‌های پایین در حوزه مسکن هستند، بنابراین تایید چنین طرحی به نوعی تایید افزایش فقر در جامعه و بی‌توجهی به آن است. در حال حاضر قیمت زمین به عاملی مهم در بازار مسکن تبدیل شده که توسط دلالان تعیین می‌شود. از این رو اگر دولت به دنبال رفع مشکل مسکن دهک‌های پایین جامعه است، باید مشکل کمبود زمین برای ساخت مسکن را حل کند، نه اینکه مجوز ساخت واحدهای ۲۵ متری را بدهد. به نظر می‌رسد اجرای این طرح بیشتر به عنوان بازاریابی مطرح شده است.