گروه سیاسی: امروز قرار است نخستین سفر رسمی رئیس‌جمهور به یک کشور خارجی انجام شود. مسعود پزشکیان برای نخستین سفر، عراق را به عنوان مقصد خود انتخاب کرده است. همسایه غربی کشورمان با 1500 کیلومتر مرز مشترک همواره در سیاست‌ها و مناسبات خارجی ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. 

انتخاب عراق به عنوان نخستین مقصد سفر خارجی رئیس‌جمهور کشورمان، باعث شد در روزهای گذشته گمانه‌زنی‌ها و تفسیرهای متعددی درباره این سفر صورت گیرد. پزشکیان که در دوران رقابت‌های انتخاباتی از احیای برجام حمایت کرده و ظریف را به عنوان مشاور خود برگزیده بود، این طرز فکر را به وجود آورد که شاید در سیاست خارجی او توجه به کشورهای منطقه در اولویت نباشد اما سفر رئیس‌جمهور به یک کشور همسایه نشان داد باید به سیاست خارجی پزشکیان با تامل بیشتری نظاره کرد. 

به هر روی عراق به عنوان نخستین مقصد سفر خارجی رئیس دولت چهاردهم برگزیده شد؛ کشوری که مناسباتش با ایران، در 4 دهه گذشته فراز و فرودهای بسیاری را تجربه کرده است. از حمله بعثی‌ها به کشورمان گرفته تا دوران پس از سقوط صدام و اشغال عراق توسط آمریکا و متحدانش، این کشور به لحاظ سیاسی و امنیتی، اهمیت فوق‌العاده‌ای برای ایران داشته است، کما اینکه عراق حتی پس از خروج بخش زیادی از قوای اشغالگر ائتلاف از آن، با پدیده داعش رو به رو شد که نهایتا منجر به شکل‌گیری سطح بالاتری از روابط بین 2 طرف شد.  سال 2014 که گروه تروریستی داعش شمال عراق را به راحتی بلعید و در نواحی جنوبی‌تر خود را تا جفرالصخر در 60 کیلومتری جنوب بغداد رساند، به نظر می‌رسید غرب و برخی کشورهای عرب منطقه منتظر سقوط پایتخت تاریخی عراق هستند تا شرایط جدیدی را به منطقه تحمیل کنند اما درست در همین زمان ایران به عنوان بزرگ‌ترین حامی کشور عراق وارد عمل شد و یکی از محبوب‌ترین ژنرال‌های خود «قاسم سلیمانی» را به مصاف داعش فرستاد. سردار ماموریت خود را بخوبی انجام داد و با نجات بغداد از خطر سقوط، مناسبات ایران و عراق وارد مرحله جدیدی شد. 

اکنون ایران و عراق در بسیاری از زمینه‌های سیاسی، فرهنگی، مذهبی، اقتصادی و حتی اجتماعی مراودات کم‌نظیری با هم دارند. صادرات برق و گاز ایران به عراق، داد و ستدهای تجاری روزانه و پیوسته بین 2 کشور، همچنین هدف‌گذاری برای افزایش حجم مبادلات بازرگانی به ۲۰ میلیارد دلار در کوتاه مدت و ۴۰ میلیارد دلار در درازمدت باعث شده در زمانه تحریم‌های ظالمانه آمریکا علیه ایران، عراق به عنوان یک شریک تجاری مطلوب برای ایران در نظر گرفته شود. 

از سوی دیگر حضور میلیونی زائران ایرانی در مراسم اربعین حسینی که از حدود 15 سال پیش به صورت مرتب صورت می‌گیرد و هر سال نیز گسترده‌تر می‌شود، باعث شده به لحاظ فرهنگی و عقیدتی هم ایران و عراق روی یکدیگر حساب ویژه‌ای باز کنند. اشتراکات تاریخی، مذهبی و فرهنگی در مناسبات 2 کشور اهمیت بسیاری داشته و دارد. این اشتراکات به حدی قوی و تاثیرگذار است که حتی در زمانه تخاصم بعثی‌ها با ایران نیز به گونه دیگری خود را بروز می‌داد.  

همچنین عراق به لحاظ امنیتی برای ایران بسیار حائز اهمیت است. نگاهی به گذشته‌ای نه چندان دور نشان می‌دهد این کشور در بسیاری از مقاطع، در راس دغدغه‌های امنیتی ایران قرار داشت. گذشته از 8 سال جنگ تحمیلی صدام علیه ایران، اقلیم کردستان عراق حتی پیش از آغاز رسمی جنگ تحمیلی مامنی برای حضور ضد انقلاب و گروهک‌های تجزیه‌طلبی بود که کوه‌های این اقلیم را پایگاه امنی برای خود قرار داده بودند. خطر حضور گروهک‌ها شاید قدیمی‌ترین مساله امنیتی باشد که ایران در منطقه با آن رو به رو است. در کنار حضور گروهک‌ها، دریافت گزارش‌ها و مستنداتی از حضور ماموران موساد در اقلیم کردستان عراق، دغدغه امنیتی دیگری بود که باعث شد ایران در سال‌های اخیر و در چند نوبت، شمال عراق را بمباران کند و مقر گروهک‌ها و مخفی‌گاه ماموران موساد را با موشک‌های نقطه‌زن خود، مورد اصابت قرار دهد. 

مسائل امنیتی فی‌مابین 2 کشور خصوصا نگرانی‌های ایران در رابطه با حضور گروهک‌ها در شمال عراق به قدری مهم است که در روزهای منتهی به سفر رئیس‌جمهور به عراق، شاهد انتشار اخبار امیدوارکننده‌ای در رابطه با خلع سلاح و تخلیه پایگاه‌های گروهک‌های تروریستی در اقلیم کردستان بودیم. این امر براساس توافقنامه امنیتی‌ای صورت می‌گیرد که اسفند سال ۱۴۰۱ با حضور «محمد شیاع السودانی» نخست‌وزیر عراق بین «دریابان علی شمخانی» دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و «قاسم الاعرجی» مشاور امنیت ملی نخست‌وزیر عراق به امضا رسید. طبق این توافقنامه ایران به عراق مهلت داده بود مقر گروهک‌های تروریستی را تا شهریور 1402 برچیند؛ امری که در آستانه سفر رئیس‌جمهور به عراق تا حد زیادی صورت پذیرفت. 

 درباره اجرای توافقنامه امنیتی بین تهران و بغداد، محمدکاظم آل‌صادق سفیر جمهوری اسلامی در بغداد گفته بود: «در این توافقنامه ۳ بند مهم وجود دارد که شامل کنترل مرزها توسط دولت مرکزی، خلع سلاح معارضان و تبادل مجرمان است و در آن بر انتقال این نیروهای معارض از کنار مرزها به عمق خاک عراق تاکید شده است؛ 3 اردوگاه در اربیل و یک اردوگاه نیز در سلیمانیه در این ارتباط در نظر گرفته شده است. منطقه سلیمانیه محل تجمع این نیروها توسط نیروهای اتحادیه میهنی اقلیم کردستان در حال دیوارچینی است که در واقع این نیروها محصور شوند». به هر روی امروز پزشکیان در نخستین سفر خارجی خود به عراق سفر کرد تا بر اهمیت این کشور در سیاست خارجی کشورمان تاکید کرده باشد. همان طور که ناصر کنعانی سخنگوی وزرات خارجه نیز پیش‌تر با اشاره به اینکه سفر رئیس‌جمهور به عراق نشان‌ دهنده اهمیت مناسبات دوجانبه تهران و بغداد است و این سفر فرصتی خواهد بود که زمینه‌های ارتقا و تعمیق مناسبات دوستانه و برادرانه ۲ کشور در زمینه‌های مختلف بیش از پیش فراهم شود، گفته بود: «در حوزه امنیتی ۲ کشور معتقد به تعمیق ثبات و امنیت در طول مرزهای مشترک و تبدیل مرزها به ثبات و دوستی و دروازه‌های گسترش و رونق همکاری‌های اقتصادی و تجاری هستند و این به عنوان اولویت مورد توجه 2 دولت است».

سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران با بیان اینکه در موضوع امنیتی پیش از این توافقنامه همکاری‌های امنیتی بین ۲ کشور را با تمرکز بر خلع سلاح گروهک‌های تروریستی و تجزیه‌طلب داشته‌ایم، گفت: «در این سفر موضوع امنیت و امنیت پایدار در منطقه و تعمیق امنیت مرزهای مشترک مورد اهتمام مقامات ۲ کشور خواهد بود».

همچنین محمدکاظم آل‌صادق سفیر ایران در عراق نیز درباره برخی از برنامه‌های سفر پزشکیان گفته است: «رئیس‌جمهور در این سفر علاوه بر نخست‌وزیر عراق، با «فائق زیدان» رئیس شورای عالی قضایی عراق نیز دیدار خواهد کرد و در ادامه در ضیافت شامی که به دعوت سرپرست پارلمان عراق برگزار می‌شود شرکت خواهد کرد. در این ضیافت تعدادی از مقامات عراق، همچنین افرادی از طیف‌های مختلف مذهبی، سیاسی و قومیتی عراق نیز حضور خواهند داشت».

آنطور که پیش‌تر درباره برنامه‌های سفر 3 روزه پزشکیان به عراق آمده بود، قرار است رئیس‌جمهور در این سفر علاوه بر بغداد به بصره به عنوان پایتخت اقتصادی عراق نیز سفر کند و همچنین دیداری از اقلیم کردستان عراق داشته باشد.

***